Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına

Azərbaycan şifahi xalq

ədəbiyyatına dair tədqiqlər

Elmi-ədəbi toplu, 2014/II

Bakı, “Elm və təhsil”, 2014.

Nəşriyyat direktoru:

Nadir Məmmədli

Ədəbi işçilər:

Aynur Hüseynova

Şəhla Hüseynli

Nurlana Məmmədova

Fatimə Bağırova

Kompyuterdə yazdı:

Kəmalə Zeynalova

Kompyuter tərtibçisi:

Aygün Balayeva

Kağız formatı: 60/84 32/1

Mətbəə kağızı: №1

Həcmi: 166 səh.

AMEA Folklor İnstitutu Redaksiya-nəşr bölməsinin

Kompyuter mərkəzində yığılmış, səhi­fə­lən­miş,

“Elm və təhsil” NPM-də ofset üsulu ilə

hazır diopozitivlərdən çap edilmişdir.

1 Rus dilindən tərcümə edən: Fidan Qasımova

1 Aarne «Leitfaden der vergleichenden Marchenforschung» (1913, FFC, № 13) əsərində belə “yanlışlıqdan” çəkindirir.

2 Mənim "Poetika məsələləri" seriyasının növbəti sayında nəşr ediləcək "Nağılın morfologiyası" adlı tədqiqatım bu məsələyə həsr edilmişdir. Bu haqda qeyd "Coğrafi Cəmiyyətin Nağıl Komissiyasının işlərinin İcma­lında"dır (1926-cı il).

3 Bax: F. Panzer, Marchen, Sage und Dichtung, Mtinchen, 1905: «Seine Komposition ist eine Mosaikarbeit, die das schillernde Bild aus deutlich abgegrenzten Steinchen gefugt hat. Und diese Steinchen bleiben um so leichter auswechselbar, die einzelnen Motive konnen um so leichter variieren, als auch nirgends fur eine Verbindung in die Tiefe gesorgt ist». Burada açıq-aydın şəkildə sabit kombinasiyaların və ya daimi əlaqələrin nəzəriyyəsi inkar edilir. Həmin fikri K.Spiess daha qabarıq və daha ətraflı ifadə etdi (Das deutsche Volksmarchen, Leipzig, 1917). Həmçinin bax: К.К г о h n, Die folkloristische Arbeitsmethode, Oslo, 1926.

4 J. В. A u f h a u s e r , Das Drachenwunder des heiligen Georg in der griechischen und lateinischen Uberlieferung,— «Byzantinisches Archiv», H. 5, Leipzig, 1911.

5 А.С.Пушкин, Сочинения, т. I, изд. Брокгауза—Ефрона, СПб., 1907, səh. 204.

6 Nümunələr bu məqalədədir: И.В.Карнаухова «Сказочники и сказка в Заонежье» // Сборник «Крестьянское искусство СССР», I, Л., 1927.

2 Quranın Muminun surəsinin 12-16-cı ayələrində bu barədə deyilir: “Süzülmüş bir gildən yaratdıq insanı. Sonra nütfəyə döndərib etibarlı bir yerdə [balalıqda] yerləşdirdik onu. Sonra nütfədən qan laxtacığı düzəltdik, qan laxtacığından bir parça ət yaratdıq, bir parça əti sümüklərə çevirdik, sümüklərə ət geydirdik. Sonra da ruh verib ona ayrı bir xilqət olaraq yaratdıq insanı. Bərəkətlidir, uludur ən gözəl məxluqun xaliqi Allah. Bütün bunlardan sonra siz mütləq öləcəksiz. Sonra qiyamət günü diriləcəksiz”.

3 Şirin yuxudaydıq,

Bir zalım oyatdı bizi.

Anaların qucağından

Bu dünyaya atdı bizi.

Biz ki yol nədi bilməzdik,

Biz ki öl nədi bilməzdik,

Bilsək dünyaya gəlməzdik,

Analar aldatdı bizi...

(http://www.azadliq.org/content/article/24254642.html-27.02.2014)

4 Qeyd edək ki, bu qısa həcmli şeirində Tahir Talıblı klassik poeziyadan və şifahi xalq ədəbiyyatından geniş şəkildə yararlanmışdır. “Beləcə ömrü bitirdik, Əmri yerinə yetirdik”, - misralarında aşağıdakı bayatının məzmunu əks olunmuşdur:

Qızılgül olmayaydı,

Saralıb solmayaydı.

Ölüm Allahın əmri

Ayrılıq olmayaydı.

5 Bir çox aşıqların yaradıcılığında vücudnamələr “gəldim” rədifi ilə qələmə alınmışdır və ruhun bu dünyaya gəlişini bildirməkdədir.

6 Əlli beşdə geri qalar,

Ağılım-huşum azalar,

Oğul-uşaq gözdən salar,

Düşərəm dumana gəldim. (Miskin Vəli)
Səksanə yetəndə işləməz sözüm,

Oğul-uşaq daha çəkmədi nazım,

Ölümü özümə bilirdim lazım,

Çox eyləyib arzumanə yetişdim. (Tilim Xan)

7 Özbək şairi Timur Kocaoğlu “Dönəmlərimiz” başlıqlı şeirində bu məzmuna uyğun olaraq aşağıdakı misralarla ömürlə ilin fəsilləri arasında əlaqə yaradır:

Yılın dört dönəmi var:

Köklem, yaz, güz, kış.

Kişinin dört dönemi:

Bebeklik, ergenlik, gençlik, yaşlılık

Gönlümüzün ilk yaşlar, ilk gençlik yaşları,

ikinci gençlik yaşları, üçüncü gençlik yaşları

8 Bu vücudnaməni bizə təqdim edən AMEA Folklor İnstitutunun əməkdaşı Maşallah Xudubəyliyə təşəkkürlərimizi bildiririk.

9 Məhəmməd Zəncanlının şəxsi arxivindən (Əlyazması hüququnda).