Tələbələrin хrоmоprоteidlərin həzmi, mübadiləsi, hemоqlо binin sintezi və parça lan ması ba rədə biliklərinin aşkara çıхarılması, оksigenin daşın ma sının pо zul ması və sarı lıq ların diaq nоs tikası məqsədilə hemоqlоbinin və biliru binin miq darını təyin etməkdir.
Sarılıqlar və onların diaqnostikasında bilirubinin frak siyalarının tə yi ni nin əhəmiyyəti. Bağırsağa düşmüş öd piqmentlərinin aqibəti. Sidikdə və nəcisdə uro bi li nogen və sterko bi linogenin təyininin di aq nostik əhəmiyyəti. Mürəkkəb zülallarin mübadiləsi: hem- və nukleoproteinlər. Hemoqlo binin sintezi və parça lanması. Purin və pirimidin əsaslarının parçalan ması, purin və pirimidin mübadiləsinin pоzulmaları.Si dik turşusunun əmə lə gəl mə si. Podaqra.
90
Laboratoriya işləri: Qanda hemoqlo binin təyini. Qanda bi lirubinin miqdarı təyini. Qanda sidik turşusunun təyini. Hemoqlobinin sintezinin irsi pozulmaları. Qanda hemoqlobininin tə yininin prinsipi və diaq nostik əhəmiyyəti. Hemoqlobinin toxumalarda parçalanması: öd piqment ləri nin (biliru bin və biliverdinin) əmə lə gəlməsi. Sərbəst (qeyri-düz) bilirubinin xas sələri və vəsfi təyini. Qan serumunda sidik turşusunun miqda ri təyini və diaqnostik əhə miy yəti (lab.işinin prin sipi).
Lipidlərin həzmi və sоrulması ilə tanış olmaq. Qaraciyərin, ödün və mə dəaltı vəzinin fermentlərinin lipidlərin həzmində rolunu aydınlaşdırmaq. Piy turşularının katabo lizmi, onun energetik əhəmiyyəti. Hüceyrədaxili lipoliz. Lipidlərin piy toxumasından səfərbərliyi. Piy turşularının katabolizmi, piy turşularının biosintezi, prosesdə iştirak edən fermentlər. Triasilqliserinlərin və fosfolipidlərin biosintezini araşdırmaq. Xoleste rinin biosintezinin mər hələlərini, bu prosesdə iştirak edən fermentlərin ro lunu və tənzimedilmə mexanizmlərini aydınlaşdırmaq. Lipid mübadi lə sinin pozulması ilə əlaqədar xəstəliklərə diaqnoz qoymaq üçün labo rator işlərini yerinə yetirmək.
90
Laboratoriya işləri: Ödün tərkibi. Öd turşula rına aid vəs fi reaksiyalar Lipid mübadi lə sinin pozulması olə əlaqədar xəstəliklərər diaqnoz qoymaq üçün laboratoriya işləri: ümumi lipidlərin, xolesterinin və triasilqliseridlərin qanda təyini.
90
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi.
a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır.
b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.
90
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.
90
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
360
Mövzu 5. Tохumaların funksional biokimyası
№
Məşğələlərin mərhələləri
Ayrılmış vaxt
(dəq. ilə)
Qanın və böyrəyin funksiоnal biоkimyası. Qanın kiməvi tərkibini nоrmada və patоlоji hallarda dəyişilməsinin хəs təliklərin diaqnоsti ka sında istifadə etmək. Nоrmal və patоlоji, fiziki və kimyəvi хassələri və tərkibi haqqında nə zəri bilikləri aşkara çıхar maq. Pa tоlоji sidikdə kоmpоnentlərin təyininin хəstəliklərin di aq nоsti kasında istifadə etmək. Qan serumunun fermentləri. Qan serumunda olan xırdamolekullu azotlu birləşmələr. Azotemiyalar, növləri. Nor mada diurez. Normal sidiyin gün ərzində artması və azalma sının sə bəb ləri.
90
Laboratoriya işləri: Qan plazmasının zülalları: albuminlər, qlobulinlər, fibrinogen, onların xarakte ristikası, miqdarı, qanda albuminlərin təyini. Qan plazmasının zülal larının miqdarının dəyişilməsi ilə əlaqədar olan patoloji hallar. Biuret üsulunun prinsipi.
Sidik amilazasının aktivliyinin Volhemut üsulu ilə təyini və diaq nos tik əhəmiyyəti.
Sidiyin patoloji komponentləri. Ketonuriyanın səbəbləri. Sidikdə aseton cisim cikləri nin təyini. Hematuriyanın səbəbləri. Sidikdə qan piqmentlərinin təyini. Qlükozuriyanın səbəbləri. Sidikdə şəkərin vəsfi və miqdarı tə yi ni. Titr ləmə üsulu ilə si dik də şəkərin miqdari təyini. Proteinuriyanın səbəbləri. Sidikdə zülalın vəsfi təyini. Roberts-Stol nikov üsulu ilə si dik də zülalın miqdari tə yini.
90
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi.
a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır.
b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.
315
Qanın və qaraciyərin funksional biokimyası
90
Sinir və birləşdirici toxumanın funksional biokimyası
90
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.
180
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
Giriş: Statik biokimya orqanizmdə rast gəlinən üzvi maddələrdən mühüm olan zülalların və aminturşuların quruluşu, yayılması, funksiyaları. Aminturşulara və zülallara aid müxtəlif reaksiyalar. Sadə və mürəkkəb zülalların müxtəlif nüma yəndələri və onların orqanizmdə əhəmiyyəti.
90
2
Aminturşuların təsnifatı, proteinogen amin tur şuların xassələri və əhə miy yətinin öyrənilməsi. Amin turşuların fiziki-kim yəvi xassələrinin və amin tur şuların arasında müxtəlif rabitə növlə ri nin əmələ gəlməsinin öyrə nilməsi. Aminturşuların və zülalların quruluşu. Amin turşuların fiziki-kim yəvi xassələri və əhəmiyyətinin öyrənilməsi. Zülalların kimyəvi tərkibi və quruluş xüsusiyyətləri ilə fiziki- kim yəvi xas sələri (amfoterliyi, həlledicilərə münasibəti, denatu rasiyası, optik ak tiv li yi, izoelek trik nöqtəsi və s.) arasındakı asılılığın öyrənilməsi. Xromatoqrafiya və elektroforez üsullarının tətbiqi.
90
3
Laboratoriya işləri: Aminturşulara və zülallara aid çökmə və rəngli reaksiyaların aparılması. Zülalların izoelek trik nöqtəsinin təyini. Aminturşuların kağız üzə rində xromatoqrafiyası.
90
4
Zülalların formaları, molekul kütləsinin təyini üsullarının öyrənilməsi. Zü lal la rın strukturla rının əmələ gəlməsində iştirak edən rabitə növlərinin öyrə nil məsi. Tə bii pep tidlərin orqanizm üçün əhəmiyyə tinin, sadə zülalların bio loji rolu nun öyrənilməsi.
90
5
Mürəkkəb zülalların struktur və funksional müxtəlifliyi barədə əldə edil miş mə lu mat ları aşkara çıxarmaq, mürəkkəb zülalların təsnifa tı, fizioloji və pato lo ji vəziy yət də orqanizmin zülallarının amin turşu tər ki binin dəyişməsini in ter pre ta siya etmək ba ca rığını tələbələrə aşı lamaq. İrsi infor masi ya nın ö türül mə sinin mo lekul yar mexa nizm lərini aydınlaşdırmaq üçün nuk lein turşu larının qu ruluşu, xas sələrinin öyrə nilməsi. Mürəkkəb zülalların tərkibi və xassələrinin öyrənilməsinə aid reaksiyalar.
90
6
Laboratoriya işləri: Süddən kazeinogenin alınması. Ağız suyundan mutsinin alın ması. Benzidin və qvayakol sınaqları vasitəsilə “gizli”qanın təyini. Dəmirin aşkar edilməsi və hemin kristallarının alın ması. Maya hüceyrələrindən nukleo proteinlərin alınması və hid rolizi.
90
7
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsə nilməsi. a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır.
b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.
180
8
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin araşdırılması, kollokvium şəklində biliklərin araşdırılması.
90
9
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
Fermentlərin kimyəvi təbiəti, quruluşu və xassələri (ter mo labillik, aktivliyin pH-dan asılılığı, spesifiklik və onun növləri) ilə ta nışlıq və fermentlərin maddələr mübadi lə sində rolunu aydınlaşdır maq dır. Fermentlərin təsir mexanizminin molekulyar əsasları. Fermentlərin təsnifatı.
90
2
Fermentlərin xassələrinin öyrənilməsi. laboratoriya işləri: Fermentlərin termolabilliyi. Ağız suyu ami la za sının optimum tem pe raturunun təyini. Fermentlərin spesifikliyi: ağız suyu amilazasının və sa xa ra zanın spe si fikliyinin təyini. Amilazanın aktivliyinə mühitin pH-ın təsiri.
90
3
Fermentlərin fəallığının tənzimedilmə mexanizmləri (al losterik tənzim, kim yəvi modifika siya, əks-əlaqə prinsipi ilə tənzim və s.) Ilə tələbələri ta nış etmək, akti va tor və in gi bitorların bu prosesdə rolunu izah etmək, fer ment aktiv li yini təyini metodlarını və ifadə üsullarını öyrənməklə en zi mo diaq nostika, enzimopatiya və enzi moterapiya mə sələ lə rini şərh et mək dir. Aktivatorlar və inhibitorların fermentlərin aktivlıyinə təsirinin öyrənilməsi. laboratoriya işləri: Amilazanın fəallığına aktivator və inhibitorların təsiri. Qan serumunda xolinesterazanın prozerinlə inaktivləşməsi.
90
4
Vitaminlər. Vitaminlərin mübadilə prosesindəki rolunu aydınlaşdır maq, onların tə sir mexanizmlərini araşdırmaq, hiper- və avitaminozların səbəbi, vitaminlərin təsnifatı, yayılması, müa li cə və profi lak tikası məsələlərinin şərh edilməsi. A,D,C və B qrupu vitaminlərinin quruluşları və vitamininin mübadilədə rolu.
90
5
Vitaminlərin təyini üçün istifadə edilən reaksiyalar. laboratoriya işləri: Suda həll olan B1, B2, B6, PP vitaminlərinə aid reaksiyalar. C vitamininin vəsfi və miq dari təyini.
90
6
Vitamin tərkibli kofermentlər. Suda həll olan vitaminlərin kofermentlərinin əmə ləgəlmə mexanizmi, bio kimyəvi reaksiyalarda iştirakının öyrənilməsi, bu vitaminlərin çatışmaz lığı zamanı fermentativ reaksiyaların pozulması ilə nəticələnən patoloji pro seslərin öyrənilməsi.
90
7
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi.
a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır.
b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.
90
8
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin araşdırılması, kollokvium şəklində bilik lərin araşdırılması.
90
9
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
720
Mövzu 3. Hormonlar
№
Məşğələlərin mərhələləri
Ayrılmış vaxt
(saat ilə)
Hormonların təsnifatı, quruluşu və müba dilə pro ses lə rin dəki tənzimedici rolu barədə nəzəri bi lik lərlə tanış olmaq, en dokrin xəs tə liklərin səbəbləri və diaq nostika üsulları barədə praktiki vərdişləri tələ bə lərə aşıla maqdır. Qalxanabənzər vəzinin funksiya sının xarakteristikası. Kalsitoninin mineral mübadiləsində rolu. Mədəaltı vəzinin endokrin funksiyası. Böyrəküstü vəzinin beyin maddəsi hormonları.
90
laboratoriya işləri: Qalxanabənzər vəzinin hormonununda (tiroksində) yodun təyini. Böyrəküstü vəzin beyin maddəsinin hormonu adrenalinə aid key fiy yət reaksiyaları. Mədəaltı vəzin hormonu insulinə aid reaksiyalar.
90
Hormonların təsir mexanizmi. Adenilattsiklaza, quanilattsiklaza, kalsium-kalmo dulin və kal sium-poli fos foinozitol sistemləri. Hormonların funksiyalarının pozul ması ilə əlaqədar xəstəliklər. Böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsi hormonları, onların bioloji rolu. Cinsiyyət hormonları və onarın bioloji təsiri.
90
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi.
a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır.
b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.
90
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin araşdırılması, kollokvium şəklində biliklərin araşdırılması.
90
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
450
Mövzu 4. Karbohidratlar və lipidlərin kimyası
№
Məşğələlərin mərhələləri
Ayrılmış vaxt
(saat ilə)
Sorğu vasitəsilə tələbələrin karbohidratların və lipidlərin mü hüm si nif ləri, xassələri sa hə sin dəki nəzəri biliklərini aşkara çı xar maq, nə zəriyyəni daha da möh kəm lətmək və reak siyaların ye rinə yeti ril məsi üsullarına yi yələn mək məq sə di lə labo ra to riya işlə rini icra etməkdir. Karbohidratların və lipidlərin bioloji rolu və təsnifatı.
90
laboratoriya işləri: Karbohidratların keyfiyyət reaksiyaları (mono-, di- və po li sa xa rid lərə aid reaksiyalar). Yağların emulsiyalaşdırılması. Doymamış piy turşularının aşkar edilməsi. Xolesterinə aid keyfiyyət reaksiyaları.
90
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi.
a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanıl ması.
60
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.
30
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
Enerji mübadiləsininəsasları. Tənəffüszənciri. Qidalanma və tənəffüs ara sın da kı əla qəni aşkara çıхar maq, mitо хоn drilə rin membran larında lоkalizə оlunmuş elektrоn daşın ma zən ci rinin (EDZ) quru lu şu ilə tanış оlmaq, tохuma tə nəf füsü ferment lə ri nin təsir me хaniz mini, yerləş mə ardıcıllığını aydın laşdır maq. Elektronların nəql edilməsi prosesi nin energetikası. ATF-sintazanın quru luşu. ATF/ADF-translokaza. Oksidləş mə və fosforlaşma. Oksidləşmə və fosfor laşma prosesləri arasında əlaqə və əlaqəni pozan maddələr.
45
Laboratoriya işləri: Katalazanın vəsfi və miqdarı analizi.
45
Katabоlizmin I və II ümumi yolları. Karbohidratların həzmi və mübadiləsi. Qida landırıcı maddələrdən enerjinin ayrılmasının əsas mərhələləri. Ka ta bolizmin I və II ümu mi yollarında iştirak edən fermentlərin lokali za si yasının və energetik əhəmiy yə tinin öy rə nilməsi. Kar bo hidratların həzmini, qlikogenin sintezini və par ça lan ma sının əhəmiyyətini aydınlaşdırmaq.
Karbohidratların mübadiləsi. Aerob və anaerob qlikoliz. Qlükoneogenez. Karbohidrat mübadiləsinin pozulmaları. Qlükozanın spesifik çevrilməsi olan anaerob və aerob qli ko lizin ardıcıl mərhələlərini və bu pro sesin energetik əhəmiyyətini öyrənmək. Sorğu vasitəsilə tələbələrin qlükoneogenez pro se sinin orqanizm üçün əhəmiy yətini aydın laşdırmaq. Karbohidrat mübadiləsinin pozulmalarını müza kirə etmək. İnsulinin təsir mexanizmi. Şəkərli diabet. Karbohidratların həzminin və sorulmasının pozulmaları. Karbohidratların aralıq mübadiləsinin pozulmaları. Hipo-, hiperqlikemiya, başvermə səbəbləri, qlükozuriya.
45
Laboratoriya işləri: Qanda qlükozanın nor mal sə viyyəsi. Qanda şəkərin təyini üsulları və tən zi mi mexa nizm lərini araşdır maq. Qanda qlükozanın qlükooksidaza üsulu ilə miqdarı təyini (işin prinsipi). Qlükozaya qarşı tolerantlıq sınağı. Qlikozilləşmiş hemoqlobinin təyininin əhəmiy yəti.
45
Tələbələrin mövzuya aid sərbəst işi, prezentasiyaları və vərdişlərin mənimsənilməsi.
a) Müəllim tərəfindən bəzi suallar araşdırılır. b) Mənimsənilmiş biliklərin yoxlanılması.
90
Yekun: Mövzuya aid situasion məsələlərin, biliklərin araşdırılması.
90
Dərsin davamiyyəti. Metodik vəsaitlər, elektron materiallar, cədvəllər, dərsliklər və s. əlavə olunur.
