Azərbaycan

7. AZƏRBAYCANIN MEŞƏ SƏRVƏTLƏRI

Azərbaycan torpağı sahəsinə görə çox böyük olmasa da, məhsuldarlığına görə çox rəngarəngdir. Burada çox məhsuldar pampıq tarlaları, üzüm bağları, taxıl zəmiləri, meyvə bağları və s. diqqəti cəlb edir. Bütün bunlarla yanaşı, Azərbaycan torpağının xeyli hissəsi meşə ilə örtülüdür. Meşələr ən çox dağların yamaclarında, dərələrdə və çayların kənarında olur. Böyük Qafqaz dağlarının cənub yamaclarında, Qələbə rayonun meşələrində çoxlu qoz, fındıq, şabalıd, fısdıq, cır alma, palıd, armud, alça ağacları bitir.

Talış meşələri gözəl və mənzərəlidir. Burada demək olar ki, çox az tapılan dəmirağac, qaraçöhrə, ipək akasiya, şümşad, azad və s. kimi ağaclar bitir. Dəmirağac ağır olduğuna görə suda batır. Qaraçöhnə xarici təsirlərə çox davamlı olduğu üçün “əbədi ağac” adlandırılır.

Talış meşələrində sıx sarmaşıqlar olur. Bu meşələr bir növ tropik cəngəllikləri xatırladır.

Meşələrin insanlar üçün əhəmiyyəti çox böyükdür. Meşə materiallarından imsanlar müxtəlif məqsədlər üçün geniş istifadə edirlər. Bizim meşələrdəki ağaclardan əla keyfiyyətli tikinti materialları hazırlanır. Şübhəsiz, belə yüksək keyfiyyətli ağaclar Azərbaycanın hər yerində bitir. Bu cəhətdən Qax, Zaqatala, Qəbələ meşələrində bitən ağaclar daha çox əhəmiyyətlidir. Bu rayonlarda bitən ağaclardan yüksək keyfiyyətli parket düzəldilir. Meşələr həm də iqlimi yaxşılaşdırır, havanı təmizləyir, yerin altında və üstündə olan su ehtiyatını mühafizə edir. Buna görə də ölkəmizdə meşələri qoruyub saxlamağa, onu get-gedə genişləndirməyə xüsusi fikir verilir.

Lüğət

sərvət – богатство

örtülmək – покрыться

dərə - ущельях

qoz – орех (грецкий)

palıd – дуб

mənzərəli – живописный

nadir – редкий

dağların yamacları –склоныгор

davamlı – прочный, выносливый

əbədi ağac – вечное дерево

cəngəllik – джунгли

mühafizə etmək – здесь: охранять, вести борьбу.
Tapşırıq 42. Mətni oxuyun və tərcümə edin.

Tapşırıq 43 Mətnə suallar verin.

Tapşırıq 44. Ağacların adlarını rusca tapın.Sizin meçələriniz haqqında məlumat verin.
TEMA 5. MÖVZU 5 . AZƏRBAYCAN TARİXİNDƏN SƏHİFƏLƏR
1. CAVANŞİR

Cavanşir Albaniyanın (Azərbaycan) məşhur Mehranilər sülaləsinin ən görkəmli nümayəndəsi ili. O, 616-çı ildə doğulmuşdur. Cavanşir İran imperiyası qoşunu ilə birlikdə vətənindən uzaqlarda ərəblərə qarşı vuruşmuşdu. Ərəblər onu igid və cəsarətli döyüşçü, ağıllı və sərkərdə kimi tanıyırdılar.

Cavanşır çox erkən, 21 yaşına Albaniyanı idarə etməyə başladı. Onun hakimiyyətinin ilk dövrü mürəkkəb siyasi şəraitə, ərəblərin hücumu ərəfəsinə təsadüf edirdi. Tarixçilər onun hökmdar və sərkərdə kimi keyfiyyətlərindən iftixarla danışırdılar:

- Cavanşır İran müharibəsindən ad çıxarıb geri qayıtdı... Hökmdarlıq paltarı geyinib taxta çıxdı... Ağvanı öz səviyyəsinə ucaltdı. Eyş – işrətə qoşulmataraq öz ölkəsinin işləri ilə məşğul uldu. Qafqazın vəhşi kimi yaşayan tayfalarını ağıl ilə haqq yoluna gətirdi. İvər sahillərindən Araz çayına kimi hökmranlıq edirdi.

Ərəb qoşunlarının ilk dəstələri Albaniyaya soxulduqda Cavanşir Bizans dövləti ilə ittifaq bağladı. Bizans dövləti bu ittifaqa görə Cavanşirə qiymətli hədiyyələr bağışladı. Cavanşir Bizanslarla ittifaq şəraitində ərəblərə qarşı mübarizəni davam etdirirdi.

Əsas düşmədən yaxa qurtarmamış ikinçi bir təhlükə meydana gəldi. Xəzələr ərəbləri məğlub etdikdən sonra Albaniyaya soxuldular. Cavanşir qoşunu ilə Kür çayı sahilində xəzərləri sıxışdırıb geri oturdu. Xəzərlər bu məğlubiyyətdən sarsılmadı, yenidən Albaniya üzərinə hücuma keçdilər. Bu zaman onlar Kürü keçib Araz çayına qədər irəlilədilər. İki düşmənə qarşı müharibə aparmağın çətinliklərini görən Cavaşir xəzərlərlə sülh bağlamalı oldu. Tarixçilərin yazdığına görə, o, on yeddi igidlə birlikdə xəzərlərin düşərgəsinə gəldi və orada hökmdarın qızı ilə evləndi. Bu, Albaniyanın xəzərlərdən asılı vəziyyətə düşməsinə işarə idi. Sülh bağlanasına baxmayaraq, xəzərlər sonralar da Azərbaycana yürüşlər etdilər.

Hadisələrin sonrakı gedişi göstərdi ki, bir müttəfiq kimi Bizamslar xeyli zəifləmişlər. Azərbaycana isə xarici hücumlardan qorunmaq üçün gülcü müttəfiq lazımdır. Belə şəraitdə Cavanşir ərəblərə qarşı münasibətini dəyişdi, onların ittifaqını qəbul etdi.

Cavanşirlə görüşən xəlifə onunla şam etdi. Hökmdarın dərin biliyinə heyrət etdi və ona bəxşişlər verdi. Araz çayının o tayındakı torpaqların da idarə edilməsini ona tapşırdı. Cavanşıir bu təklifdən boyun qaçırdı və öz ölkəsinin üzərinə qoyulmuş ağır verğilərin yüngülləşdirilməsini xahiş etdi.

Xəlifə Alban hakiminə xeyli güzəştə getdi, onun ölkəsinin daxili müstəqilliyinə toxunmadı, vergilərin üçdən biri azaldı.

Beləliklə, Cavanşirin ağıllı siyasəti vətəni basqınlardan və talanlardan qoruyub saxladı. Ölkənin siyasi, iqtisadi və mədəni inkişafına şərait yarandı. O, mədəniyyət və sənət adamlarını sarayına toplayaraq onları mükafizə etdi.

Cavanşir 681-ci ildə bədxah adamların qəsbi nəticəsində öldürüldü.
Lüğət

geri oturtmaq – отбросить

cəsarət – смелость, храбрость, отвага

irəliləmək – идти вперед

səriştə - опыт, компетенция

düşərgə - лагерь, стоянка

erkən – рано, ранним утром

hakimiyyət – власть, господство

müttəfiq – союзник, союзный

bədxah – недоброжелатель

boyun qaçırmaq – уклоняться

sıxışdırmaq – притеснять, вытеснять

imperiya – империя

asılı – зависимый

tarixçi – историк

bəxşiş – подарок, дар

vergi – налог, дань, подать

siyasət – политика

qəsd – покушение

savaş – война, борьба

basqın – нападение, нашествие

ittifaq – союз, согласие

yaxa qurtarmaq – избавиться.
Tapşırıq 45. Mətni oxuyun və tərcümə edin.

Tapşırıq 46. Suallara cavab verin:

- Cavanşir hakimiyyətə gələnə qədər harada döyüşmüşdür?

- Cavanşir hakimiyyətə gələn zaman onun hansı keyfiyyətlərə malik olmasından danışırdılar?

- Albaniyanın ilk dəfə hansı dövlətlə ittifaqı oldu?

- Cavanşır nə üçün sonralar Ərəb xilafəti ilə ittifaq baölamaq fikrinə gəlir?

- Cavanşir xəlifənin təklifini qəbul etməməklə nəyə nail olur?
Tapşırıq 47. Məğlub etmək, şam etmək, asılı vəziyyətə düşmək, hücumlardan qorunmaq sözbirləşmələrini izah edin və cümlələrdə işlədin

Tapşırıq 48. Azərbaycan dilinə tərcümə edin.

Нарушив соглашение о мире, хазары совершали набеги на Азербайджан. Византия как союзник стала ослабевать. Чтобы оградить себя от внешних нападений, Азербайджану нужен был сильный союзник. Поэтому Джаваншир решил договориться с арабским халифом.