Azerbaycan’da Yönetimin Tarihi Gelişimi
Yüklə 73,91 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Azerbaycan’da Yönetimin Tarihi Gelişimi
- Azerbaycan Cumhuriyetinde Kamu Yönetimi 2.1 Anayasal Yapı
- Dördüncü Bölüm
- 2.2 Devletin Esas Organları 2.2.1 Cumhurbaşkanı
- İdari Yapı 2.3.1 Merkezi Yönetim (Yürütme)
- 2.3.2 Yerel Yönetimler (Belediyeler)
- 2.3.3 Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti
- Yararlanılan Kaynaklar Abdullayev
- Mustafa
                                                    Giriş
Temelleri 1918 senesinde atılan ve Sovyetler Birliği sonrası 1991’de tekrar bağımsızlığını kazanan Azerbaycan, kurulduğu günden bugüne demokratik bir cumhuriyet olma yolunda adımlar atmaktadır. 1995 yılında çıkarılan anayasa ilk adımlardan biri olmuştur. Anayasayla ülkenin yönetimi kuvvetler ayrılığı ilkesine göre yapılmakta olup, yasamadan Meclis, yürütmeden Cumhurbaşkanı ve yargıdan mahkemeler sorumlu olmaktadır. Merkezi yönetimin taşradaki yüzü cumhurbaşkanı tarafından atanan icra hâkimleridir (valiler). Ayrıca 1999’da ilk yapılan seçimlerle icra hâkimliği sistemi yanında belediye sistemi de uygulamaya başlanmıştır. Yerel yönetim birimlerinin merkezi yönetime göre çok az yetkiye sahip olan ülkede seçilenlerin değil, atananların yönetimi göze çarpmaktadır. Çalışmamızda güçlü bir başkanlık sistemi uygulanan ülkede yönetimin tarihi gelişimine kısa bir bakışla bugünkü yönetimin hangi faktörlerden etkilenebilmiş olduğunu inceledikten sonra, bugünkü durumunu göz önüne koymaya çalıştık.
10 Şubat 1828'de Rusya ile İran arasında yapılan Türkmençay anlaşmasına göre; Aras nehrinin güney kısmında yer alan ve Azerbaycan topraklarının 2/3'ünü oluşturan Güney Azerbaycan İran'a, Aras nehrinin kuzeyinde yer alan Kuzey Azerbaycan ise Rusya'ya bırakılmıştır. 1736 yılında İran'da başa gecen güçlü yönetici Nadir Şah 1739 öldürülmüş ve imparatorluk bir karışıklık ve anarşi devresine girmiştir. Böylece İran'ın Azerbaycan üzerindeki hâkimiyetinin son bulması ile yerel yönetimler bağımsız prenslikler haline dönüşmüştür; prensliklerin çoğu Pers monarşisinin küçük birer kopyası olan hanlıklar halinde şekillenmiştir. Bunlar, kuzeyde Karabağ, Şeki, Gence, Bakü, Derbent, Guba, Nahçıvan, Talış ve Erivan, güneyde ise Tebriz, Urmi, Erdebil, Hoy, Maka, Meracin ve Karadağ'dır (Abdullayev, 2009). Hanlıkların çoğu, ayrıca kendi içlerinde 'mahal' denilen bölgelere ayrılmıştır. Bu bölgelerde aynı soya bağlı kişiler oturmaktaydı. Bu da halen soy ve aşiretin öneminin sürdüğü gerçeğini yansıtmaktadır. Toprakların büyük bir kısmı, eski ikta sisteminin bir uzantısı olarak devletin mülkiyetindeydi. Bu sisteme göre, toprak parçaları 'han'a hizmet karşılığı olarak bey ve ağalar arasında bölüştürülmekteydi. Miras bırakma hakkı verilmeksizin bağışlanan bu topraklara köylüler kul gibi çalıştırılmaktaydı. Bu hanlıkların yanı sıra, sultanlıklar şeklinde daha küçük prenslikler de mevcut olmakla birlikte, genellikle hâkimiyetleri hanlıklara bağlanmak suretiyle son bulmuştur. Bazı hanlıklar, komşu hanlıklar aleyhine genişliyor veya onları kendilerine bağımlı hale sokuyorlardır. Kuzey Azerbaycan’da Şeki, Karabağ ve Guba en fazla güçlenen hanlıkları olmuştur. Guba hanı Feteli hanın Azerbaycan’ı birleştirme gayretleri daha sonra Rusların işgali ile sona ermiştir. (Mehmetoğlu, 2004). Hanlıkların kendilerini idare etmesi Rusya'nın buradaki kontrolünü kaybetmesine neden olduğundan, Rusya da bu duruma kayıtsız kalmama kararı almıştır. Bu bağlamda, bu bölgeleri istila etmiştir. İşgalden sonra Rusya yerel hanlıklara dokunmamış onların yerel halk üzerindeki etkilerinden yararlanmaya çalışmıştır. Böylece hanlıkların idare mekanizmasını bozmamak şartıyla memur kıtlığı sorununu da halletmiş ve bu Rusya'ya mali tasarruf imkânı vermiştir. Daha sonra, yavaş yavaş fakat tutarlı bir yol izlenmeksizin askeri yönetim hanlık rejimlerini tümüyle or tadan kaldırılmıştır (Mehmetoğlu, 2004). Hanlıkların ortadan kaldırılması ile geleneksel yönetim şekilleri terk edilmemiştir. Sonuç olarak Azerbaycan'da 7 Rus vilayeti (oblast) kurulmuştu; Bakü, Derbent, Şeki, Karabağ, Şirvan ve Talış. "Naçalnik" denilen askeri kumandanlar tarafından yönetiliyordu. Yani hanların yerini “naçalnik”ler almıştır. Askeri popüler (voenno - narodnıy) olarak tanınan bu idare şeklinde, Ruslara karşı olmamak şartıyla orta ve alt düzeyde yerel yöneticilerin kanunu değiştirilmemiştir. Mahaller şeklindeki yerel iç bölünmeler ve Şer'i mahkemeler korunarak, Farsça, yerel yönetim ve hukuk dili olarak kalmaya devam etmiştir. Kumandanın (naçalnik) handan farkı ancak ölüm cezaları verme yetkisinin ve kulak burun kesme emirleri vermesinin olmamasıydı. Rusların acımasızlığı ile ünlü idari personellerinin yönetiminde halk daha da zor durumda kalmıştı (Aslanov, 1998). Sonralar bu idari sistem de değiştirilmiş ve vilayetler (oblast) uezdler (kaza) haline getirilmiştir. Vilayetlerin yerine kurulan bu kazaların sınırları öncekilerden bağımsız belirlenmiştir. Ancak bu sistemin kurulmasında Müslüman toprak sahiplerine yapılan haksızlıklar sonucu 6 ay içinde sistem değiştirilmeye mecbur olmuştur. Genel Kafkasya Valiliği oluşturulmuştur. 1846 yılında ise bir tebliğle Müslüman halkın topraklarını miras yoluyla devretmesine izin verilmiş ve özelleştirmenin önü açılmıştır. Böylece tarih boyu Azerbaycan topraklarında süregelen toprakların devletin mülkiyetinde olması esası ortadan kalkmıştır (resulzade.org) Yeni kurulan bu sistemde Müslüman kesimin bir kısmına “ayrıcalıklar verilmiştir ki, bunlar da beyler ve ağalar olmuştur. Asil soydan geldiğini belgeleyen bu kişilerin çocukları da ayrıcalıklı kesime dahil olmuşlar ve eğitimlerinde kolaylıklar sağlanmış, Avrupa’da eğitim görmeleri için burslar verilmiştir. Böylece eğitimli “aydınlar” adı verilen zümre şekillenmiş ve Ruslar sadece bu kesime idari yönetimde yükselme imkanı tanımıştır. Böylece bir zümreye imtiyazlar verilirken bunun faturası başka bir kesime kesilmiştir. Azerbaycan’da 1900’lerin başında ortaya çıkmaya başlayan Müslüman sosyalist akımın kurduğu Himmet grubu, M.E. Resulzade önderliğinde bu zulme karşı yeni bir akım başlatmıştır. Milletçi söylemleriyle bilinen Resulzade sosyalizmle İslam’ın bir arada bulunabileceğini savunmuştur. Buna en iyi örnek de Himmet partisidir. Daha sonraları (1911) kurduğu Müsavat partisi de aynı çizgide bir partidir ve cumhuriyetçiliği esas almıştır. 1918’de kurulan ve sadece iki yıl ayakta kalabilen Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin (ADR) kurulmasında da bu iki parti esas rol oynamışlardır (azerbaycan.ihh.org.tr). ADR, hem çok kısa dönem yaşaması, hem de gündeminin siyasi, uluslararası ve güvenlik meseleleri ile dolu olması hasebiyle yerel ve merkezi yönetimlerde reformlar yapamamıştır. 1920’de 23 aylık cumhuriyet Sovyetler tarafından işgal edilmiştir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği (SSCB) Çar Rusya’sındaki zemstvo yerel yönetimler sistemini değiştirmiş ve yerel Sovyetler (meclisler) yöntemini getirmiştir. Köy meclislerini halk seçiyor, bunların delegeleri ikinci kademe olan kırsal bucak (volost) meclislerini; bucak meclisleri ilçe (uyezd) meclislerini, ilçe meclis delegeleri ile kent meclis delegeleri de birlikte il (guberniya) meclislerini oluşturmaktaydı. 1985 yılında Gorbaçov’un Sovyet rejiminin demokratikleşmesi için attığı adımlar ve yeniden yapılanmaya gitmesi (perestroyka) SSCB’nin daha hızlı dağılmasına neden olmuştur. 1991’de Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmiştir (Aslanov, 1998).
2.1 Anayasal Yapı Sovyetlerin yıkılmasıyla yeni kurulan diğer cumhuriyetlerde olduğu gibi Azerbaycan da kendi ayaklarının üstünde durmayı öğrenmek zorundaydı. Yeni, demokratik bir devlet kurmanın yolu tahmin edildiği gibi kendi anayasasını oluşturmaktan başlamalıydı. Hazırlanmasına 1991 senesinde başlanan Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası 12 Kasım 1995’te referandum yoluyla kabul edilmiştir. Yapımının bu kadar uzun sürmesinin nedeni ise ülkede devam etmekte olan savaş dönemi ve siyasi istikrarsızlık olmuştur. Sovyetlerin sınırsız merkeziyetçi yönetim sistemine karşın Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasıyla devlet otoritesi yasama, yürütme ve yargı erklerine bölünmüştür. Esasını 1991 yılı Bağımsızlık beyannamesinden alan yeni Anayasada temel insan hak ve özgürlüklerine geniş yer verilmiştir (Rahimli, 2011). Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası genel olarak aşağıdaki şemada gösterildiği gibidir; Birinci Bölüm: Genel Esaslar (Ümumi Müddəalar)
İkinci Bölüm: Esas Hukuklar, Özgülükler ve Görevler (Əsas Hüquqlar, Azadlıqlar və Vəzifələr)
Üçüncü Bölüm: Kamu Yönetimi (Dövlət Hakimiyyəti)
Dördüncü Bölüm: Yerel Yönetimler (Yerli Özünüidarəetmə)
Beşinci Bölüm: Hukuk ve Kanun
Anayasanın “Genel Esaslar” (Ümumi Müddəalar) başlıklı ilk bölümün birinci faslı “Halk Egemenliği” (Xalq Hakimiyyəti) adını taşımaktadır ve ilk maddesinde de “Azerbaycan Cumhuriyetinde egemenliğin tek kaynağı Azerbaycan halkıdır” (prezident.az) denilerek devletin bir cumhuriyet olduğu vurgulanmakta ve demokrasiye işaret edilmektedir. Ama anayasanın ve kanunların uygulamasında demokrasiye ne kadar uyulup uyulmadığı tartışmaya açıktır. “Genel Esaslar” bölümünün ikinci faslında “Devletin Esasları başlığı altında “Azerbaycan devleti demokratik, hukuki, laik ve üniter bir cumhuriyettir” denilerek demokrasiye bir daha vurgu yapılmakta, ayrıca bu fasılda yürütme, yasama ve yargı organları açıkça tanımlanmaktadır. Madde 7.3de “Azerbaycan Cumhuriyetinde kamu yönetimi kuvvetler ayrılığı ilkesiyle oluşturulur” başlığıyla yönetim erkleri aşağıdaki gibi tanımlanmıştır;
Anayasanın 3. Bölümü tamamen kamu yönetimine ayrılmış olup yasama, yürütme ve yargının işleyişine yer verilmiştir. 3. Bölümün 4. Faslıysa özerk bölge olan Nahçıvanla ilgilidir. Azerbaycan Cumhuriyetinde mülkiyet hakkı Sovyet rejimindeki gibi tamamen devlete mahsus olmaktan çıkmış ve anayasada 13.2de şu şekilde belirtilmiştir; “Mülkiyet devlet mülkiyeti, özel mülkiyet ve belediye mülkiyeti şeklinde olabilir”. Anayasanın ilgili maddesiyle (152) “Anayasa metninde değişiklikler sadece referandum yoluyla yapılabilir” anayasaya değişiklikler zorlaştırılmıştır. Anayasanın katılığı 155. maddede bir daha betimlenmiştir (1,2,6,7,8 ve 21 maddeler ve 3. Faslın sınırlandırılması referandum yoluyla da mümkün olmamaktadır) (Rahimli, 2011).
Anayasanın 7, 8 ve 99 maddelerinde Azerbaycanda yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanında olduğu gözterilmiştir. 8. madde “Azerbaycan Devlet Başkanı” başlığını taşımaktadır. Başkanlık sistemini uygulayan ülkede cumhurbaşkanı hem devlet başkanı, hem de yürütmeden sorumludur. Madde 100’de cumhurbaşkanı olmak için gereken nitelikler şöyle sıralanmıştır; 35 yaşın altında olmamak, ülkede 10 yıldan fazla yaşamış olmak, seçimlerde oy kullanma hakkı olmak, ağır cinayetle mahkum olmamak, başka devletler karşısında sorumluluğu bulunmayan, üniversite mezunu ve çifte vatandaşlığı olmayan Azerbaycan vatandaşları cumhurbaşkanlığı için aday olabilirler. Devlet başkanı 2009 yılına kadar anayasa 101. madde gereği 2 defadan fazla seçilememekteydi. Ama 2009 yılında yapılan “şeffaf” bir referandumla bu maddenin ilgili fıkrası kaldırılmış ve sınırsız seçilme olanağının önü açılmıştır. Madde 109’da cumhurbaşkanının yetkileri 32 şıkta sayılmış, bunlardan en önemlileri aşağıdadır;
KİT’ler Cumhuriyet Savcılığı Genel Mahkemler Auditorlar Palatası Devlet Seçim Komisyonu Askeri Mahkeme Ekonomik Mahkeme Yerel Yönetiler ve belediyeler İlimler Akademisi ADRTŞ ÖKDK (TQDK) Bakanlar Kurulu,Başbakan,Bakanlar Merkezi Yönetim & Taşra Kuruluşları Güvenlik Konseyi Milli Meclis Cumhurbaşkanı Anayasa Yürütme Yargı Seçmen Yasama Anayasa Mahkemesi Yüksek Mahkeme Şema 1. Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Teşkilatı Şeması (Aslanov, 1998) 2.2.2 Milli Meclis Anayasanı 7 ve 81. maddeleri yasama yetkisinin Azerbaycan Cumhuriyeti Milli Meclisinde olduğunu gösterir. Ayrıca 5. Fasıl tamamıyla Yasama Hâkimiyeti başlığını taşımaktadır.125 üyeden oluşan mecliste milletvekilleri 5 yıllık süre için seçilirler. Seçilme şartı olarak 25 yaşın altında olmamak ve seçim için yasal bir sakıncasının olmaması şartı aranmaktadır. Meclisin yetkileri anayasa madde 95’te sayılmış olup en önemlileri aşağıdadır;
2.2.3 Yargı Azerbaycan Cumhuriyetinde yargı yetkisi Anayasa Mahkemesi, Yüksek Mahkeme ve genel mahkemelerden oluşan yargı organlarındadır. Hâkimler yalnızca anayasa ve yasalara uymakla yükümlü olup bağımsızdırlar. Anayasa ve Yüksek mahkeme üyeleri ile Cumhuriyet Başsavcısı anayasada belirlendiği üzere cumhurbaşkanının önerisi ile meclisin onayı ile atanır ve görevden alınırlar. Görevden uzaklaştırılmaları ile ilgili kararlar meclisin 83 oyuyla alınır. Anayasa mahkemesi 9 üyeden oluşmakta olup, devlet organlarının aldığı kararlarla yürürlüğe girmemiş olan devletlerarası antlaşmaların anayasaya uygunluğunu denetlemek, siyasi partilerin kapatılması gibi konular yetki ve görevleri arasındadır (Hasanoğlu, 2008).
2.3.1 Merkezi Yönetim (Yürütme) Azerbaycan Cumhuriyeti Türkiye’deki il ve ilçelere karşılık gelen rayon adlanan idari birimlere ayrılmıştır. Üniter bir yapıya sahip olmasına karşın bünyesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyetini barındırmaktadır. 66 rayon (rayon merkezleri de şehir olarak adlandırılır), 13 şehir, 130 şehir tipli kasaba ve 4350’den fazla köy bulunmaktadır. Bakü ve Gence bünyelerinde rayonları olduğu için büyükşehirdirler. Rayonların yürütmesini cumhurbaşkanınca atanan icra başçıları yapar. Ayrıca 12 Aralık 1999 tarihinde yapılan ilk seçimle icra hâkimliği sistemi yanında belediye sistemi de uygulanmaktadır (İsmayilova, 2012). Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının 6. Faslı Yürütme başlığını taşımaktadır. Daha önce de belirtmiş olduğumuz gibi madde 99’da yürütmenin başı olarak devlet başkanı, yani cumhurbaşkanı gösterilmiştir. Cumhurbaşkanı kendi sorumluluklarını yerine getirmek için kendi yürütme kurumlarını oluşturur ve bu kurumlar 3 kademeli olarak gözükmektedir. Üst düzey yürütme kademesi olarak Bakanlar Kurulu, merkezi yönetim kurulları olarak devlet komiteleri (örn; Devlet İstatistik Komitesi) ve baş idareler, yerel yürütme kurumları olarak da merkezin taşradaki yürütme kolu olan icra hâkimiyetleridir (valilikler) (Rahimli, 2011). Anayasa madde 114’e göre Cumhurbaşkanı üst düzey yürütme organı olan Bakanlar Kurulunu kurar ve Kurul sadece cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Bakanlar Kurulu Başbakan, başbakan yardımcıları, bakanlar ve diğer merkezi yürütme kurulları başkanlarından oluşur (Anayasa, mad 115). Merkezi yürütme kurulu başkanları ve icra hâkimlerini, cumhurbaşkanı meclisin onamasına gerek olmadan atar. Başbakan ise meclis onayı ile atanır. Ancak 3 kez meclis onayını alamayan başbakan adayını cumhurbaşkanı direkt atayabilir (Anayasa, mad 118). Bakanlar bakanlıkların üst düzey yöneticisi olup illerde (rayonlarda) bulunan temsilcileri şube müdürü düzeyindedir ve vali başkanlığında görevlerini yürütmektedirler (Rahimli, 2011). Azerbaycan’da merkezi yönetimin taşradaki uzantısı icra hâkimleridir (vali). 1991 yılında Sovyetlerden kalma “Halk Deputatları Sovyetleri” yerine getirilmiş ve 1995 Anayasasında da aksini bulmuştur. İcra hâkimleri rayonlarda çok geniş yetkiye sahiptirler. Yetkileri arasında; cumhurbaşkanın yerine taşrada onun görevlerini yerine yetirmek, kendi yürütme organı kurmak, mevzuatta belirtildiği üzere şube, idare ve hizmet birimlerini kurmak ve iptal etmek, vatandaşların idari birimlere dilekçe ile başvurmaları için gerekli ortamı oluşturmak ve uygun sürelerde cevap verilmesini sağlamak, seçimlerin ve referandumların mevzuatta belirlenmiş şekilde yapılmasını sağlamak, denetim vb. vardır. Cumhurbaşkanı tarafından atanmaları sonucu olarak halkın istediği değil, yönetimin dediği olmakta, bu da demokrasi bakış açısıyla ters düşmektedir. Merkeziyetçi yönetimi uygulayan ve yetkilerin hiç değilse bir kısmını yerel yönetimlere devretmekte bile cimri davranan merkez bundan dolayı yürütmeyi çoğu zaman başkentten yapmaktadır. Mesela, ÖKDK’nın düzenlediği üniversite sınavları sadece başkent Bakü’de yapılmakta olup, her sene sınav zamanı bütün sınava girecek olan öğrenciler başkente gitme mecburiyetinde kalmakta, bu hem de şehre gelen insan akını sonucu birçok alanda gereksiz sıkıntıların yaşanmasına sebep olmaktadır (ulaşımdaki sıklığın aniden artması, kalacak yer sorunu vb). Polis, adliye gibi kurumlar da valilik başkanlığında çalıştığı için (şema 2) sonuçlarının defalarca halkın mağdur duruma düşmesiyle sonuçlanan olaylar meydana gelmektedir. Örneğin, Eurovision yarışma programı ile ilgili Bakü’de şehircilik adı altında birçok kişi evlerinden çıkarılarak evler yıkılmaktadır. Vali H. Abutalibovsa geçtiğimiz günlerde konuşmasında “ Devlet komitesinden onayından geçmeyen binalardan ev almak cinayettir” demiştir. Oysaki yapılan binaların yapılması aşamasını gözden kaçırmak daha büyük bir cinayet olsa gerek. Şema 2: Azerbaycan Cumhuriyeti Taşra Yönetimi (Aslanov, 2011) İlçe, Köy, Kasaba Yürütme Hakimiyyeti Temsilcisi Maliye İdaresi Gençlik ve Spor İdr. Eğitim İdaresi Sağlık İdaresi Sos. Ve İns. Yradım İdr. Hukuk İdaresi Tarım İdaresi Ekonomi İdaresi Polis İdarsi Kültür İdaresi Nak. Ve Ulaştırma İdaresi III Yardımcı II Yardımcı I Yardımcı Bakanlar Kurulu Yargı Yürütme Yasama İcra Hakimi 2.3.2 Yerel Yönetimler (Belediyeler) Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasının dokuzuncu faslı “Belediyeler” başlığını taşımaktadır. 142. maddeye göre köy, il ve kasabalarda yürütme kurumları olan belediyelerin seçimleri kanunla belirlenir (şema 3). Nitekim bu kanun 1999 senesinde “Belediyelerin statüsü hakkında” kanun olarak çıkarılmıştır. Bu kanuna göre, belediyelerin kendi mülkiyeti, yerel bütçesi ve seçilmiş organları olup yetkili kılındıkları görevleri devletten bağımsız bir şekilde yürütmeleri gerekmektedir. Ama yetkilerin paralel yapı olan valiliklere verilmesi sonucu belediyeler adeta ölü yapılara dönüşmüştür (Mustafa, 2011). Yargı Yürütme Yasama Anayasa Bakanlar Kurulu, Başbakan, Bakanlar Belediyeler İl, İlçe, Köy, Kasaba belediyesi Belediye Meclisi Belediye Başkanı ve Yardımcıları Belediyenin sürekli ve başka komisyonları Şema 3: Azerbaycan Cumhuriyetinde Yerel Yönetimler (Aslanov, 1998) Belediyelerin karar organı olan Belediye Meclisleri serbest, gizli oyla çoğunluk yöntemiyle seçimle kurulur. Belediye meclislerinin üyelerin yetkilerini belirleme, iç tüzüğü oluşturma, belediye başkanı ve yardımcılarının seçilmesi gibi yetkileri vardır. Yürütme organı ise yürütme aygıtıdır. Aygıt üyeleri belediye başkanı atar. Yürütme aygıtında çeşitli sosyal ve ekonomik yerel programları yürütmek için şube ve bölümler vardır. Geçtiğimiz sene “Belediyelerin statüsü hakkında” kanunda değişiklikler edilmiş, başka ülkelerin yerel yönetimleri ile serbest uluslararası ilişkiler kurulmasına izin verilmiş, yalnız bu da valiliklerin iznine bağlanmıştır. Gördüğümüz gibi atananların yönettiği valiliklere karşın seçilmişlerin yönettiği belediyelerin pasif bırakılması da demokrasinin ne derecede mevcut olduğunu gösteren başka bir unsurdur.
16 Mart 1921 Moskova ve 13 Ekim 1921 Kars antlaşmaları sonucunda zamanın şartlarında Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan arazisinin düşman işgaline geçmesini engellemek amacıyla, M. K. Atatürk’ün de çabalarıyla Azerbaycan bünyesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinin (NÖC) kurulması sağlanmıştır. Kendi anayasası, yasama, yürütme ve yargı organları olan NÖC dâhili ilişkilerde kısmen serbest, dış ilişkilerde ise Azerbaycan Cumhuriyetine bağımlıdır. Yasama yetkisine sahip kendi meclisi, yürütmeden sorumlu Bakanlar kurulu ve yargı yetkisine sahip kendi mahkemeleri vardır. NÖC’de Azerbaycan Cumhuriyetinden farklı olarak parlamenter cumhuriyet sistemi mevcuttur. Yasamayı yürüten meclis Bakanlar Kurulunu oluşturur ve Bakanlar Kurulu meclise karşı sorumludur. Savunma Bakanlığı hariç bütün bakanlıkların temsilcilikleri bulunmaktadır. 5 il bulunan NÖC’de illerde yürütme yetkisi yine valilere aittir (Rahimli, 2011). Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Meclisi 45 milletvekilinden oluşmakta olup meclis başkanı hem yasamaya, hem de yürütmeye başkanlık yapmakla en yetkili kişidir. Meclisin çıkardığı kanunların onaylanması, Bakanlar Kurulunun oluşturulması ve istifası, illere valilerin atanması, mahkemelere yargıçların atanması gibi çok geniş yetkilere sahiptir. Özerk bölge olarak kurulmasının tek sebebi bu tarihi Türk topraklarını işgalden korumak olan NÖC’de Azerbaycan Cumhuriyetinde kabul edilen kanunların, Cumhurbaşkanının verdiği fermanların hepsinin şartsız şekilde kabul edilmesi zorunluluğu vardır.
Tarih boyu hanlıklar, sultanlıklar şeklinde yönetilen, daha sonra Sovyet komünizminin pençesinde 70 yılı aşkın kalan Azerbaycan’da yönetimde aşırı merkeziyetçiliğin boyutu ülkenin bu tarihi sürece bağlı olsa gerek. Ancak değişen dünyamızda yerel yönetimlerin rolünü göz ardı etmek ülkenin geleceği ve gelişimi açısından olumlu sonuçlar doğurmayacağından bir an önce gerekli reformların yapılması gerekmektedir. Günümüzde ülkelerin gelişmişlik seviyesinin tespitinde kullanılan faktörlerden biri de yerel yönetimlerin ne kadar bağımsız ve güçlü olduğudur. Bazı ülkelerde yerel yönetimlere gereğinde fazla yetkilerin verildiği de görülmekte, belediyeler “seçimle gelen krallıklara” dönüşmektedirler. Bütün bunları göz önünde bulundurmak ve yetkilerin paylaşımını adil, demokrasinin gerektirdiği bir şekilde dağıtmak lazımdır. Yararlanılan Kaynaklar Abdullayev, Mehman (2009), “Azerbaycan Tarihi üzerine Enteraktif Tartışmalar”, Gence Erişim: http://www.slideshare.net/azerbaycan/azrbaycan-xanlqlar-dvrnd Amirov, Zahid (2006), “Azerbaycan’da Belediyeleştirme Süreci Problemler ve Çözüm Yolları”, Ankara Erişim: http://acikarsiv.ankara.edu.tr/browse/1779/ Aslanov, Eldar (1998), “Azerbaycan’da Yerel Yönetimler”, Çağdaş Yerel Yönetimler dergisi, cilt 7 sayı 3, say 112-119, Ankara Erişim: http://www.google.com.tr/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CF8QFjAA&url=http%3A%2F%2Facikarsiv.ankara.edu.tr%2Fbrowse%2F1779%2F2436.pdf&ei=XYCuT_-qMq_N4QSp3rTiCQ&usg=AFQjCNGqwCvaaMig-T3kGP5BH9klabtiAg&sig2=su6_gtvUlmB4vaNSA3NhTg Hasanoğlu, Murtaza (2008), “Azerbaycan Cumhuriyeti’nde devletin Yeniden Yapılandırılması ve Yerel Yönetimlerin Güçlendirilmesi Çabaları”, Sayıştay dergisi sayı 69, Nisan-Haziran 2008, Ankara Erişim: http://www.sayistay.gov.tr/yayin/dergi/dergi2.asp?id=548 İsmayilova, Nurlana (2012), “Kamu Yönetimi- Azerbaycan’ın İdari Yapısı”, TODAİE vakfı yayınları, Ankara Erişim: http://todaie2011.blogspot.com/2012/01/kamu-yonetimi-azerbaycann-idari-yaps.html Mehmetoğlu, Dilara (2004), “Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin Kuruluşunda (1918-1920) Mehmet Emin Resulzade’nin Rolü”, Kocaeli Erişim: http://www.dersindir.net/azerbaycan_demokratik_cumhuriyetinin_kurulusunda_1918_1920_mehmet_emin_resulzadenin_rolu_mehmet_emin_resulzades_role_on_bodying_azerbaijan_democratic_republic_1918_1920 Mustafa, Fazıl (2012), “Belediyeler Yıldan Yıla Ölü Birimlere Çevriliyor”, röportaj- Rüstamova Vüsala, Bakü Erişim: http://www.localdemocracy.az/news-109.html Rahimli, Recep (2011), “Azerbaycan Yönetim Sistemi”, Ankara Erişim: www.sosyalarastirmalar.com/cilt2/sayi9pdf/rehimli_recep.pdf
Yüklə 73,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|