Aztu müəllim: Səfərova Sevinc

AZTU

Müəllim: Səfərova Sevinc

Tələbə: Əliyev Bəyalı

Qrup: 102a5

Fakültə: Nəqliyyat və logistika

İxtisas: Nəqliyyat mühəndisliyi

İşığın interferensiyası. İşığın difraksiyası. Dispersiya və polyarlaşma

İşığın interferensiyası

Görüşən işıq dalğalarının bir birini gücləndirməsi və zəiflətməsi hadisəsinə işığın interferensiyası deyirlər. Interferensiya baş verməsi üçün görüşən işıq dalğaları koherent olmalıdır. Koherent elə dalğalara deyirlər ki, onların periodları (tezlikləri) eyni və fazalar fərqi sabit olsun.
İşığın interferensiyası
Təbiətdə iki koherent işıq mənbəyi tapmaq mümkün deyil. Rəqslər koherent olmadıqda fazalar fərqi zaman keçdikcə sabit olmur. Koherent mənbələr almaq üçün süni yolla bir mənbəni iki mənbəyə çevirmək olur, bu zaman mənbələr koherent olur və görüşərkən dalğalar interferensiya edir.

Nazik lövhədə interferensiya

İşığın interferensiyası-işıqlı və qaranlıq zolaqların əmələ gəlməsinə səbəb olan işıq dəstələrinin toplanması hadisəsinə deyilir. İnterferensiya zamanı iki işıq dəstəsi toplanarkən bir birini gücləndirməklə bərabər həm də zəiflədə bilir. İşıq sellərin bu xassəsi onların dalğa təbiətli olmasını bilavasitə sübut edir. İşıqlı və qaranlıq zolaqların əmələ gəlməsini dalğa təsəvvürləri ilə ilk dəfə Yunq izzah etmişdir. Yunqun dalğa haqqında fikirlərini Frenel XIX əsrin I yarısında inkişaf etmişdir.

Yunqun nəticələri

İşığın difraksiyası

Difraksiya — fizikada mexaniki və elektromaqnit dalğalarının qarşılaşdığı bəzi maneələri aşaraq keçməsi hadisəsidir.
Maneələrlə qarşılaşdıqda dalğaların həndəsi yayılma istiqamətindən kənara çıxma (maneəni aşaraq onun arxasına keçməsi) hadisəsi dalğaların difraksiyası adlanır. Difraksiya latınca difractus – sındırılmış mənasındadır. Maneədən keçərək, dalğaların əvvəlki yayılma istiqamətindən meyletmə bucağı difraksiya bucağı adlanır.
İşığın difraksiyası
Difraksiya dalğaların kiçik aralıqlardan (yarıqlardan),
maneələrdən və ya kəsik kənarlı yerlərdən keçməsi ilə
yaranır. İşığın bu cür maneələrdən keçməsi zamanı əvvəlki
yayılma istiqamətindən meyletməsi işığın dalğa təbiətli olmasını ortaya
çıxardır. Su, səs, işıq və ya radio dalğalar kimi istənilən dalğa növündə bu
hadisə baş verə bilir. Difraksiyaya ən sadə misal bir borunun içinə danışıldığı zaman borunun
digər ucundan çıxan səsin bütün istiqamətlərdə yayılmasıdır, baxmayaraq ki, bağ
xortumundan çıxan su düz xətt istiqamətində yayılır.

İşığın difraksiyası

Difraksiya sınma ilə qarışdırılmamalıdır; dalğalar fərqlı sıxlığa malik mühitlərdə fərqli sürətlərlə hərəkət edirlər, dalğa yayılma sürəti fərqli olan bir mühitə keçdikdə sınma baş verir. Difraksiyanın yaranması üçün dalğanın keçəcəyi aralığın ölçüsü dalğanın dalğa uzunluğunu tərtibində və ya ondan kiçik olmalıdır.
Əksər optik cihazlar işığın difraksiyası hadisəsinə əsaslanır. Rentgen şüalarının difraksiyası müxtəlif təyinatlı cihazlarda istifadə olunur

İşığın dispersiyası

Ağ işıq şəffaf üçbucaqlı prizmanın yan səthinə düşəndə sınır və bu zaman 7 rəngə ayrılır. Bu rənglər bildiyimiz göyqurşağı rənglərinin eynisidir: qırmızı, narıncı, sarı, yaşıl, mavi, göy və bənövşəyi. Bənövşəyi işıq ən kiçik, qırmızı işıq isə ən böyük dalğa uzunluğuna malikdir. Ən çox sınan, yəni sındırma əmsalı ən böyük olan bənövşəyi işıq, sındırma əmsalı ən kiçik olan isə qırmızı işıqdır.
Vakuumda rəngindən, yəni tezliyindən asılı olmayaraq bütün şüalar eyni sürətlə, yəni c=3*108 m/san sürətlə yayılır. Mühitdə qırmızı işıq ən böyük sürətlə, bənövşəyi işıq isə ən kiçik sürətlə yayılır.

İşığın polyarlaşması

İnterferensiya və difraksiya hadisələri heç bir şübhə yaratmır ki, işıq dalğa xassələrinə malikdir. Lakin hansı dalğa ­ – uzununa və ya eninə?
Çox sayda eksperimental faktlar ortaya çıxıb ki, işığın uzununa dalğa olmasını hesab etməklə, bu faktları izah etmək mümkün deyildir. 
Turmalinin ox simmetriyası var, özü biroxlu kristallar sinfinə aiddir. Düzbucaqlı formalı turmalin kristalını elə yerləşdirək ki, işıq şüası turmalin lövhəsinin üzərinə oxa perpendikulyar olan vəziyyətdə düşsün. Kristaldan keçən şüanı müşahidə edərək zənn etmək olar ki, şüa yaşıl rəngə boyanıb və onun intensivliyi azalıb. Kristalın fırlanması işığın intensivliyinə heç bir təsir göstərmir. Bundan başqa heçnə baş vermir. Lakin bu belə deyil. İşıq dalğası yeni xassələrə malik oldu. 

İşığın polyarlaşması

Əgər verilmiş kristalın arxasınca daha bir turmalin kristalı yerləşdirsək, onda deyilmiş yeni xassələr özünü birüzə verir. Eyni istiqamətlənmiş kristallardan keçən işıq bir azda da zəifləyir. Birinci kristalı tərpətməyib, ikinci kristalı fırlatdıqda maraqlı hadısə yaranır – işıq şüasının tamamilə sönməsi. Kristalların oxları arasındakı bucaq artdıqca, işığın intensivliyi azalır. Oxlar perpendikulyar olduqda, işıq keçmir. O bütövlüklə ikinci kristal tərəfindən udulur. 

İşığın polyarlaşması

Bu hadisə işığın eninə dalğa olduğunu təsdiq edir. Turmalin kristalından keçən işıq polyarlaşmış sayılır. Yəni ki, dalğanın rəqsləri yayılma istiqamətinə perpendikulyar müstəvidə yalnız bir istiqamətdə baş verir. 

İzlədiyiniz üçün təşəkkürlər