Азярбайъан милли елмляр академийасы

Aymən bəy: - Dini İslam İnstitutunda Ərəbcə təhsil al­mışam. İndi оrada охutmanam. İşim əlyazma kitabları öyrən­məkdir. Ərəbcə əlyazmalardakı Türklərin böyük alimlərinin tərcümеyi-halını çıхarıb bir kitab halında çap еdəcəyəm.

Əli Şamil: - Aymən bəy, bayaq çоcuqlarınızın Türk­man­ca bildiyini söylədiniz. Dеmək, еvlərdə analarınız hələ də çоcuq­lara ninni, layla dеyir. Yəqin ki, tоylarda, şənliklərdə də ana di­lində mahnılar охuyursunuz. Оnlardan yadınızda qalanı varmı?

Aymən bəy: - Nəinki tоylarda, şənliklərdə, bir iş gö­rəndə də öz-özümüzə zümzümə еdirik. Çöldə-bayırda tək оlan­da gur səslə охuyuruq. Danışanda çохlu məsəllər işlə­dirik. Bizdə dеyərlər, “Bоş laf qarın dоyurmaz”, “Yоrğanınca ayağını sоn”, “Aldığın abdəst ürkütdüyün qurbağaya dəyməz”.

Babam aydır, mən хatırlayıram, - dеyərək Aymən bəy Yunis İmrənin “Allah dеyu-dеyu” şеirindən bir nеçə bənd söylədi. Başqa şеr və mahnıların yadından çıхdığını bildirdi.

Aşqabaddan geri döndükdən sonra Azərbaycan radio­sun­da hazırladığım “Qonaq eldən gələr” proqramında Colan Türkləri haqqında hazırladığım verilişdə İbrahim Saleh və Aymən Şabaninin diktafona yazdığım səslərindən də istifadə etdim. Radio verilişini dinləyən İsmayıl Umudlu məndən onun çalışdığı “Ayna” qəzetinə Colan Türkmanları haqqında məqalə yazmağımı istədi. Mən onun tapşırığını yerinə yetir­dim və yazdığım “Colan Türkləri - qarabağlıların tale qardaş­ları” məqaləm “Ayna” qə­zetinin 2002-ci il iyunun 28-də çap olu­nan 25-ci (667) sayının 9-cu səhifəsində nəşr edildi.

Bakı Dövlət Universitetinin professoru, filologiya elm­lər doktoru Vaqif Sultanlı da nəşr etdiyi “Filoloji araşdır­malar” elmi jurnalı üçün “Colan Türkmanlarının folkloru və ədəbiyyatı” mövzusunda məqalə yazmağı sifariş verdi. Onun sifarişi ilə yazdığım “Colan Türklərinin folkloru” məqaləsi də “Filoloji araşdırmalar” jurnalının 2002-ci il 16-cı sayının 43-51-ci səhifələrində çap olundu. Həmin məqalə üzərində ye­nidən işləyib 2003-cü ildə AMEA Folklor İnstitunun “Dədə Qorqud” jurnalına təqdim etsəm də, baş redaktor “İsrail-Azər­baycan münasibətlərinə xələl gətirər” iddası ilə çap etmədi.

Azərbaycandan gedib Suriyada təhsil alan gənclərin ikisi ilə tanış idim. Onlara İbrahim Saleh və Aymən Şabaninin məndə olan ünvanlarını və telefon nömrələrini verdim. Xahiş etdim ki, görüşsünlər və onlardan vəd etdikləri folklor ma­teriallarını, Colan Türkmanları ilə bağlı kitablar, məqalələr varsa onları alıb gətirsinlər. Azərbaycanlı gənclərdən biri yay tətilinə gələndə məni gördü. Dedi ki, İbrahim Salehin telefonu cavab vermədi. Sonralar oxuduğum bir məqalədə yazılmışdı: “Türkmanlar İslamiyeti unutmamaları için ilahiyat fakülte­lerinde eğitim alıyorlardı. Fakat mazun olduklarından itiba­ren, Türkmanların gelişmemesi için Esat istihbarat örgütü, bu hocaları baskı altında tutuyorlardı ve tehdid ediyorlardı. Bu­nun açık göstergesi Suriyede ve İslam aleminde tanınan Türk­man din alimi Memduh Jolhanın bu örgüt tarafından öldü­rülmesidir” (Komurcu Riad, 2014:42).

Aymən Şabanini isə çox çətinliklə də olsa, bir neçə dəfə zəng vurduqdan sonra Türkmanların məscidində gördüm. On­dan İbrahim Salehi xəbər aldım. Qeyri-muəyyən cavab verdi. Bilmədim həbs olunub, yoxsa nəzarət altındadır. Ay­mən Şa­bani də sizə salam söylədi, vəd verdi, amma nə kitab, nə də folklor nümunələri verdi.

Həmin gənc bir də onu bildirdi ki, Aymən Şabani de­yəsən düz adam deyil. Mən onunla görüşəndən sonra Suri­yanın xüsusi xidmət orqanları mənə diqqəti artırdılar, bir neçə dəfə söhbətə tutdular. Ondan sonra bir daha Aymən Şabaniyə zəng vurmadım.

Aşqabatda görüşəndən sonra bir neçə dəfə mən də Dəməşqə (Şama) İbrahim Salehə və Aymən Şabaniə zəng vurdu. İbrahim Salehin telefonu susurdu. Aymən Şabani isə mehriban danışsa da, nə dəvətlərimi qəbil edib uluslararası top­lantılara gəlirdi, nə də folklor materialı, Türkmanlarla bağ­lı kitablar, məqalələr, əlyazmaları göndərirdi.

Hişam Şabani ilə tanış olduqdan sonra ondan bir neçə dəfə Aymən Şabanini xəbər aldım. Əmizadə olduqlarını bil­dirsə də, haqqında yaxşı fikir söyləmədi.

Suriya Türkmanları ilə bağlı bilgilər toplayıb soydaş­larıma çatdırmaq üçün müxtəlif yollar axtarırdıq. İstər mənim, istərsə jurnalist və alim dostlarımızın məqsədi Azərbaycan ictimaiyyətinin diqqətini bu mövzuya yönəltmək idi. Lakin istədiyimizə nail ola bilmədik.

Colan Türkləri mövzusunda hazırladığım veriliş və mə­qalələr Türkiyədəki elmi dairələrin diqqətini çəlb etmişdi. Mə­qalələrimlə tanış olan Avrasiya Strateji Araşdırmalar Mər­kəzinin əməkdaşı Yaşar Kalafat iki məqaləm üzərində ye­ni­dən işləyib ona verməmi tapşırdı. Mən də onun tapşırığını ye­rinə yetirdim. Məqalələr “Colan Türklerinin kaderi” və “Azer­­baycan ve azerbaycanlılar meselesi” adı ilə “21.Yüz­yıl­da Türk Dünyası Jeopolitiği” toplusunda (Müzaffer Özdağa Armağan. Der­leyenler: Prof. Dr. Ü. Özdağ, Dr. Y.Kalafat, M.S.Erol. III Cilt. Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Ya­yınları. Ankara, 2003, səh.139-145 və səh.183-192) çap olun­du. Görünür, bu məqalə Türkiyədə daha çox diqqəti çəkdi. Mətbuatda, radio və televiziyada Colanla bağlı maraqlı yazılar və verilişlər hazırlandı. Avrasiya Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Ümid Özdağ da, Yaşar Kalafat da son­ralar yazdıqları məqalələrdə mənim ya­zılarımdan sitat verdi­lər, qaynaq göstərdilər. Türkiyədə bir neçə müəllif də Colan Türkmanları mövzusunda məqalələr yazdı.

Azərbaycanda da millətsevər qələm sahibi İdris Heydə­rov Suriyaya gedərək orada yaşayan Türkmanlar haqqında televiziya verilişi hazırladı.