Azərbaycan variantlarında olan bəzi fərqliliklər: Bənövşə oyun qaydası, demək olar ki, Azərbaycanın bütün bölgələrində eynidir, fərq isə daha çox oyuna hazırlıq mərhələsi ilə oyundakı deyişmənin sözlərində görülür. Bir sıra mənbələrdə (2, 196; 9, 47) “Bənövşə” oyununun hazırlıq mərhələsində uşaqların “Halay-halay” çəkərək iki dəstəyə ayrıldıqları və hər bir dəstənin özlərinə bir başçı (və ya molla) seçməklə oynanıldığı məlumdur.
Filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Əjdər Ağayevin “Ümumtəhsil məktəblərində xalq oyun ənənələrindən istifadə metodik vəsaiti”ndə göstərdiyi variant isə digərlərindən xeyli dərəcədə fərqlənir. Buradakı fərqlilik əsasən bir dəstənin oğlanlardan, digərinin isə qızlardan ibarət olmasıdır. Başqa bir fərqli cəhət isə oyunda oğlanların qızlara müraciətlə söylədiyi təkərləmədə görülür:
A qızlar, haqlı qızlar.
Ay quş qanadlı qızlar,
Bənövşə, bəndə düşər,
Bizdən sizə kim düşə. (10, 73)
Yuxarıda qeyd edilən dəstələrdən birinin qızlardan, digərinin isə oğlanlardan olması və söylənən təkərləmənin başqa bölgələrimizdə oynanılan variantlardan tamamilə fərqlənməsinə diqqət çəkilsə də təəssüf ki, bu variantın hansı bölgəyə aid olması barədə məlumat verilməməsi ilə əlaqədar olaraq bu hissələrdəki fərqliliyin sonradan dəyişikliyə uğramamasına şübhə doğurur. Bu variantda oyuna hazırlıq mərhələsi də digər bölgələrimizə görə fərqlidir: Əvvəlcə oyunçulardan daha fəal olan iki nəfər lider seçilir. Qalan oyunçular isə iki-iki aralarında özlərinə şərti adlar (gül, çiçək, şir, pələng kimi) qoyurlar və başçıların yanına yaxınlaşaraq belə deyirlər:
‒ Halay-halay, ay bəy!
‒ Aldım salay – deyə bəylərdən (başçılardan) biri cavab verir.
‒ Gül kimə, çiçək kimə?
Başçılardan biri gülü, digəri isə çiçəyi seçir, bu şəkildə davam edərək uşaqlar başçılar arasında bölünərək iki dəstədə təmsil olunur (10, 130). Ə.Ağayevin göstərdiyi variantdakı hazırlıq mərhələsi eyni ilə Naxçıvan bölgəsindəkinə bənzəyir. Hazırlıq mərhələsində başçılar tərəfindən seçiləcək oyunçuların özlərinə şərti adlar qoymalarının səbəbi isə başçılar tərəfindən ən güclü oyunçuların bilinməməsi üçündür. Bundan sonra oyunun oynanma qaydası, demək olar ki, eynidir, bəzi fərqliliklər isə oyundakı deyişmənin son sözlərindədir. Belə ki, “Adı göyçək, özü göyçək filankəs” yerinə bəzən qızlara “Başı yaylıqlı, qəddi sərv, boyu uca, yanağı qırmızı, dodağı püstə, dərdini çəkdiyim filankəs”, yaxud “Qırmızı koftalı, yaşıl tumanlı, rəngi od tutub yanan, gözəl filankəs” (10, 130) deyə müraciət olunur. Oğlanların isə adlarının əvvəlinə “Qorxu bilməz, ürəkli, özü aslan biləkli”, yaxud “ədalı-hoqqalı, beli nazik toqqalı” və yaxud “Yerişi ağır, duruşu ağır, özü aslan biləkli”, yaxud “yerişi ağır, özü fağırlardan fağır” (10, 131) və s. kimi təşbihlər əlavə edərək oyunçunu özünəməxsus xüsusiyyətlərlə təqdim edirlər.
Şəki variantında da oyunun sözləri digər bölgələrimizə görə fərqlidir:
I dəstə: ‒ Qıy qılınc, qıy qılınc.
II dəstə: ‒ Qınnan qılınc (və ya – Qıyma qılınc)
I dəstə: ‒ Ox atdım.
II dəstə: ‒ Oğru tutdum.
I dəstə: ‒ Bənövşə.
II dəstə: ‒ Bəndə düşə.
I dəstə: ‒ Sizdən bizə, bir qız düşə. Adı gözəl , özü gözəl , Aysel xanım, bu qol üstə.
Adı çəkilən oyunçu qaçaraq bəndi qırmağa çalışır. Oyunçu bəndi qıra bilirsə dəstə üzvləri tərəfindən alqışlanır, əgər bəndi qıra bilmirsə, onda öz dəstəsinin oyunçuları ona qarğış edirlər:
Yer də haram olsun sənə!
Göy də haram olsun sənə!
Yediyin halva çörək,
O da haram olsun sənə! (5, 415)
Dostları ilə paylaş: |