Азярбайжан Республикасы Мцдафия Назирлийи
Yüklə 119,13 Kb.
|
Bakı Dövlət Universitetinin tələbələri iləMülki Müdafiə fənnindən mühazirə keçmək üçünPLAN-KONSPEKTMövzu: 14 Qəza-xilasetmə tədbirləri və digər təxirəsalınmaz işlərin aparılması Tədrisin məqsədi: Tələbələri zədələnmə ocaqlarında və fəlakət rayonlarında aparılan xilasetmə işlərinin növləri, xilasetmə işlərinin təşkili və yerinə yetirilməsi qaydaları, zədələnmə və yoluxma ocaqlarında aparılan xilasetmə işlərin xüsusiyyətləri ilə tanış etmək. Məşğələnin keçirildiyi yer: BDU-nun tədris sinfi. Vaxt: 2 saat. Tədris sualları və təxmini vaxt bölgüsü: Tələbələrin məşğələyə hazırlığının və davamiyyətin yoxlanması – 10 dəq. 1-ci tədris sualı: Xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin mahiyyəti -35 dəq. 2-ci tədris sualı: Xilasetmə işlərinin təşkili və yerinə yetirilməsi qaydaları-20 dəq. 3-cü tədris sualı: Zədələnmə və yoluxma ocaqlarından aparılan xilasetmə işlərinin xüsusiyyətləri-20 dəq. Məşğələyə yekun - 5 dəq. Ədəbiyyat: 1) «Mülki Müdafiə haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanunu 2) Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 25 sentyabr 1998-ci il tarixli 193 saylı qərarı Əyani vəsait: Videoproyektor, prezentasiyalar, plakatlar. Xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin mahiyyəti Mülki müdafiənin ən mürəkkəb və məsul vəzifələrindən biri – dinc və müharibə dövrlərindəki fövqəladə halların nəticələri aradan qaldırılarkən xilasetmə təşkili və yerinə yetirilməsidir. Bu işlər düşmən basqını nəticəsində yaranan zədələnmə (zəhərlənmə) ocaqlarında, eləcə də təbii fəlakət və güclü qəza rayonlarında insanları xilas etmək, onlara yardım gösətrmək və qəzaları məhdudlaşdırmaq məqsədilə görülür. Xilasetmə işlərinə aiddir:
Digər təxirəsalınmaz işlərə xilasetmə işlərini sürətlə və təhlükəsiz yerinə yetirmək məqsədilə görülən tədbirlər aiddir:
Bütün bu işlər eyni zamanda yerinə yetirilir. Hər bir konkret halda görüləcək xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin həcmi və növü bu dağıntı (zədələnmə) ocağını törədən fəlakətin xarakterindən asılı olur. Nüvə zədələnməsi ocağında və zəlzələ rayonlarında daha çətin və ağır işləri icra etmək lazım gələ bilər. Bu işlərin ehtimal olunan həcmini müəyyənləşdirmək üçün zərbə dalğasının önündəki izafi təzyiqin kəmiyyətinə görə nüvə zədələnməsi ocağını, yəni izafi təzyiq 10 kPa-dan artıq olan sahələri şərti olaraq dörd zonaya ayırırlar. Bunlar: tam, güclü, orta dərəcəli və zəif dağıntı zonalarıdır. Zəlzələ nəticəsində yaranan dağıntı ocaqlarını da oradakı bina və qurğuların zədələnməsinin xarakterinə görə, nüvə zədələnməsi ocağı ilə müqayisə etmək mümkündür. Fərq yalnız ondan ibarətdir ki, bu zaman əsas meyar olaraq zərbə dalğasının yaratdığı izafi təzyiq deyil, zəlzələnin balla maksimal fəallığı götürülür. Məlum olduğu kimi, 4 ballıq zəlzələnin gücü trotil ekvivalenti 5 ton olan nüvə döyüş sursatının; 5 ballıq zəlzələninki – 200 ton; 5,5 bal – 1000 ton; 8,5 ballı zəlzələninki isə trotil ekvivalenti təxminən 32 milyon ton olan nüvə sursatının gücünə bərabərdir. 9 baldan güclü zəlzələ, eləcə də 1 kq/ sm2-dən artıq izafi təzyiqə malik zərbə dalğası isə tam və güclü dağıntılar zonası yaradır. Zəlzələnin dağıdıcı təsirini təhlil edərkən aydın olur ki, onun məhvedici nəticələri nüvə partlayışının zərbə dalğasında olduğu kimidir. Lakin onların arasında fərqlər də vardır. Zəlzələ zamanı işıq şüalanması, nüfuzedici radiasiya, ərazinin radioaktiv çirklənməsi və elektromaqnit impulsu mövcud olmur; uçulan binaların qırıntılarını və daş-kəsəyi kənara atan qüvvə meydana çıxmır, bunun sayəsində binalardan bir qədər uzaqda olan insanlar zədələnmələrə məruz qalmırlar. Zəlzələ yerində dağılan tikililər kənara atılmadan aşağı çöküb qalaqlanır, yəni yerli uçqunlar yaradır, nəticədə onların sahəsi nüvə zədələnmə ocağındakına nisbətən az olur. Bu zaman küçələr uçqun qalaqları ilə tutulmur, orada nəqliyyat vasitələri və xilasetmə işlərinə cəlb edilən digər texnika hərəkət edə bilir. Bütün bu oxşarlıq və fərqlər zədələnmə ocaqlarında aparılan xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin nəinki növlərini, həcmini və ardıcıllığını, eləcə də ümumiyyətlə onların təşkili və icrası qaydalarını da müəyyən edir. Xilasetmə işlərinin təşkili və yerinə yetirilməsi qaydaları Zədələnmə və zəhərlənmə ocaqlarında xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin təşkili, mülki müdafiəni idarə etmək prosesinin tərkib hissəsidir. Bu işlər dinc və ya müharibə dövrlərində fəaliyyət üçün əvvəlcədən tərtib olunmuş müvafiq mülki müdafiə planları əsasında təşkil edilir. Bu planlarda xilasetmə işlərinin təşkili üzrə bütün tədbirlər – MM qüvvə və vasitələrinin hazır vəziyyətə gətirilməsi, qruplaşdırılması, dəstələrin iş yerlərinə çatdırılması, onların fəaliyyətinin hərtərəfli təminatı və digər məsələlər öz əksini tapır. Bunların həlli qaydaları, eləcə də tədbirlərin həyata keəirilməsinə başçılıq etmək üçün MM rəhbərinin, qərargahın və dəstə komandirinin fəaliyyət qaydaları demək olar ki, bütün hallarda eynidir. Bütün xəsarət ocaqlarında xilasetmə işlərinə mümkün qədər tez başlamaq və onları hər cür şəraitdə (gecə-gündüz, yayda-qışda), bütün işlər sona çatanadək fasiləsiz davam etdirmək lazımdır. Bu isə MM rəhbərindən, qərargahdan və xilasetmə dəstələrindən böyük mütəşəkkillik, şəxsi heyətdən isə yüksək mənəvi-psixoloji dəyanət, fiziki dözüm və bütün qüvvələrin səfərbər olunmasını tələb edir. Dağıntı ocağında xilasetmə işlərini təşkil edən rəhbər, yaranmış vəziyyəti şəxsən öyrənir, insanları xilas etmək üçün görüləcək işlərin həcmini və qaydasını təyin edir, dəstələrə tapşırıq verir və onların fəaliyyətini vahid məqsədə yönəldir. Dəstə komandirləri xilasetmə işlərinin aparılması haqqında sərəncamı alıb tabeliyindəki şəxsi heyəti göstərilən iş yerlərinə (uçqun altında qalmış sığınacaqların, daldalanacaqların yanına, çoxlu zədəlilər olan digər sahələrə) aparırlar. Xilasedici dəstələrin iş qabiliyyətini artırmaq üçün onlara xüsusi texnika (buldozer, avtokran və s.) , həmçinin sanitar drujinaları verilir və kommunal-energetika qurğularında qəzaları aradan qaldıra biləcək mütəxəssislər təhkim edilir. Lazımi hallarda yanğınsöndürən və zərərsizləşdirici dəstələr də xilasedicilərə yardım göstərirlər.
Zədələnmə və zəhərlənmə ocaqlarında xilasetmə işləri aparılarkən ilk növbədə uçqun altında qalmış mühafizə qurğularına, yanan binalara və digər təxirəsalınmaz iş yerlərinə getmək üçün maşın yolları və keçidlər düzəldilir. Bu məqsədlə FHN-nin mexanikləşdirilmiş qüvvələrindən istifadə edilir. Keçid yollarının düzəldilməsi üsulları uçqunların növündən və ölçüsündən asılı olur. Az uçqunlar olan sahələrdə küçələrdəki maşın yollarını və məhəllədaxili keçidləri, uçqunların üzərində düzəltmək daha asan başa gəlir. Bu məqsədlə uçqunun üst səthini buldozer vasitəsilə hamarlayır və basıb bərkidirlər. Uçqunlarda texnikanın birtərəfli hərəkəti üçün 3-3,5 m, ikitərəfli hərəkəti üçün 6-6,5 m enində keçid düzəldirlər. Birtərəfli hərəkət üçün keçidlərdə hər 150-200 m-dən bir 15-20 m uzunluğunda yol ayrıcıları (ayırımlar) düzəldilir. Xilasedicilər ilk növbədə yanğınları söndürür, yaxud məhdudlaşdırırlar. Bundan sonra iş vaxtı uçub tökülmək qorxusu yaradan zədələnmiş bina və qurğuları dayaqlarla bərkidir, ya da texnika vasitəsilə tamamilə dağıdıb təhlükəsiz vəziyyətə salırlar. Xilasedici dəstələrə təhkim edilmiş mütəxəssislər qaz və elektrik qurğularında və şəbəkələrində, kanalizasiya və su xətlərində qəzaları məhdudlaşdırır, yaxud bu şəbəkə və xətləri müvəqqəti bərpa edərək maşın yollarında, keçidlərdə və xilasetmə işləri aparılan sahələrdə təhlükəsiz şərait yaradırlar. Bütün bu tədbirlər zədələnmiş insanlara yardım göstərilməsi ilə paralel aparılır. Uçqun altında qalmış sığınacağın açılması və insanların xilas edilməsi İnsanlar özləri sığınacaqdan çıxa bilmirlərsə, belə sığınacaq uçqun altında qalmış qurğu hesab edilir. Belə qurğuları qazıb açmağa başlamazdan əvvəl içəriyə qaz və ya su dolub-dolmadığını, ümumiyyətlə oradakı vəziyyəti öyrənirlər. Məsələn, müəyyən edilsə ki, sığınacağı açmağa xeyli vaxt lazım gələcək, içəriyə isə hava keçmir, onda dərhal sığınacağa hava verilməsini təmin etmək lazımdır. Bu məqsədlə ilk növbədə hava kanalları uçqun qırıntılarından, daş-kəsəkdən təmizlənməli və ya qəza çıxış yolunun qapağını aralamağa cəhd göstərilməlidir. Bu mümkün olmadıqda sığınacağın üst örtüyündə, yaxud divarında pnevmatik cihaz, burğu və ya əl alətləri işlətməklə baca açmaq lazımdır. Zəruri hallarda bacadan boru keçirib kompressor və ya ventilyator vasitəsilə içəriyə hava vurulmalıdır. Sığınacağın su kəməri, kanalizasiya və elektrik xətləri zədələnən hallarda suyu müvəqqəti arxlar qazmaqla kənara axıdır, elektrik xəttini bağlayır və bundan sonra qurğunu açmağa başlayırlar. Birinci növbədə qaz və ya su dolan sığınacaqları açmaq lazımdır. Qaz dolmuş sığınacaqları içəriyə hava vurmaqla təmizləyir, suyu-nasoslar vasitəsilə çölə vururlar. Uçqunların altından və yanan binalardan insanların xilas edilməsi daha mürəkkəb və çətin işdir. Dağıntı ocağında zədələnmiş insanı tapmaq üçün uçqunlar yaranan sahədə başdan-başa axtarış aparmaq lazımdır. Bu zaman xilasedicilər elə məsafədə hərəkət etməlidirlər ki, biri digərini görüb-eşidə bilsin, habelə bütün sahəni diqqətlə nəzərdən keçirmək mümkün olsun. Axtarış zamanı adamların qala biləcəyi daha çox ehtimal edilən yerlərə: zirzəmilərə, divarların dibinə, pilləkən yerlərinə və s. xüsusi diqqət yetirilməlidir. Üçqunlarda nəzərə çarpan paltar hissələri, ayaqqabı, bədənin bir qismi, habelə uçqun altından gələn hənirti – orada adam qaldığını göstərən əlamət ola bilər. Həmişə çoxlu adam toplaşan yerlərdəki (bazar, mağaza, vağzal, tamaşa müəssisələri, məktəb) uçqunlar xüsusən diqqətlə yoxlanmalıdır. Yanaraq tüstü bürümüş binalarda insanları tapmaq daha çətindir. Belə binalar sürətlə, lakin təhlükəsizlik qaydalarına dəqiq əməl etməklə axtarılmalıdır. Tüstü bürümüş otağın qapılarını ehtiyatla və tədricən açmaq lazımdır, çünki içəriyə birdən-birə çoxlu hava keçməsi alovlanmaya səbəb ola bilər. Belə binalarda adətən aşağı əyilərək hərəkət edir, adamları səsləməklə axtarırlar, xüsusən uşaqları diqqətlə axtarmaq tələb olunur, çünki onlar qorxudan ən gözlənilməz yerlərdə gizlənə bilərlər. Uçqun altında qalmış, yaxud yanan binalardan insanları xilas etmək üçün konkret şəraitdən asılı olaraq elə üsul seçirlər ki, işin sürətlə və təhlükəsiz aparılmasına imkan yaratsın. Adam uçqunun üstünə yaxın yerdə qalıbsa – uçqunu üstdən, yaxud kənardan çox ehtiyatla sökməyə başlayırlar. İri hissələri qaldırıb kənara atmaq üçün avtomobil kranından və digər yükqaldırıcı mexanizmlərdən istifadə etmək olar. Uçulmuş binanın zirzəmisində və ya divarın dibində qalmış adamı arakəsmə divarda baca açaraq oradan çıxarmaq lazımdır. Bu üsullardan istifadə etmək mümkün olmayan hallarda uçqunun üstündən onun içərisinə doğru üfüqi, yaxud şaquli lağım-keçid düzəldirlər. Lağımın en kəsiyi adətən 1x1 metr olur. Uçqun hissələri sürüşməsin və çökməsin deyə, çökə biləcək hissələrin altına dirək qoyur, lağımın üst və yan divarlarını içəridən dayaqlarla bərkidirlər. Uçqunda adam aşkar ediləndə əvvəlcə onun başı və döşü üstünə düşmüş qırıntıları ehtiyatla kənar edir, ilk tibbi yardım göstərir və yaralıları toplama məntəqəsinə aparırlar. Pilləkənləri az dağılmış binanın üst mərtəbələrindən zədəliləri müvəqqəti taxta altlıq vasitəsilə düşürürlər. Pilləkənlər tamamilə dağılan hallarda, binanın divarını hər hansı üsulla deşərək oradan adamları qonşu binaya keçirmək və ya söykəmə nərdivan vasitəsilə pəncərədən çıxarmaq olar. Yuxarı mərtəbələrdən adamları asma beşiklər və s. vasitəsilə də düşürmək mükündür. Yanan binalardakı adamları ilk növbədə xilas etmək lazımdır. Bu işi xilasedici dəstələr yanğınsöndürücülərlə birlikdə yerinə yetirirlər. Dağıntı ocaqlarında yaralılara ilk tibbi yardımı sanitar drujinaların şəxsi heyəti göstərir. Belə yardım bilavasitə zədəli tapılan yerlərdə yerinə yetirilir. Drujinanın üzvləri tapılıb xilas edilmiş yaralılarda qanaxmaları müvəqqəti dayandırır, yaraya sarğı qoyur, sınmış sümükləri tərpənməz hala salır, lazımi hallarda süni nəfəs verir, şok halına qarşı tədbir görürlər. Bundan sonra xilasedici manqalar yaralıları toplanış, yaxud nəqliyyata mindirmə məntəqəsinə aparırlar.
Xilasetmə və digər təxirəsalınmaz işlərin təşkili, prinsipləri və ümumi qaydaları bütün xəsarət ocaqlarında eyni cürdür. İşlərin məzmunu, xüsusiyyətləri və ardıcıllığı isə xəsərət ocaqlarını yaradan amillərin növündən və oradakı konkret şəraitdən asılı olur. Düşmənin zəhərləyici və bakterial maddələr işlətməsi nəticəsində törəyən kimyəvi zəhərlənmə, yaxud bakterial yoluxma ocaqlarında adətən dağıntılar və yanğınlar baş vermir. Burada xilasetmə işləri – zədəlilərə ilk yardım göstərib tibb məntəqəsinə köçürməkdən, yoluxma ocaqlarının hündudlarını müəyyənləşdirib çəpərləməkdən (giriş-çıxışı məhdudlaşdırmaq üçün), ərazini, avadanlığı zərərsizləşdirmək və adamları sanitar təmizlənmədən keçirməkdən ibarətdir. Kimyəvi zəhərlənmə ocağında işləyəcək dəstələrin şəxsi heyəti əleyhqazlar, mühafizə paltarları, fərdi kimyəvi paket və antidotlarla təchiz edilməli və bu vasitələrdən dəqiq istifadə qaydaları onlara öyrədilməlidir. Zəhərlənmə ocağına kimyəvi kəşfiyyat bölmələrinin ardınca adətən sanitar drujinaları, radiasiyadan və kimyəvi zəhərlənmədən mühafizə və zərərsizləşdirmə dəstələri, həmçinin ictimai asayişi mühafizə bölmələri göndərilir. Mühəndis-zərərsizləşdirmə dəstələri insanların zəhərlənmiş səhələrdən çıxarılması üçün yolları, keçidləri təmizləyir; asayişin mühafizə bölmələri müvafiq qayda-qanunların gözlənilməsini təmin edir; sanitar drujinaların üzvləri zədəlilərə yardım göstərir: əleyhqaz geydirir, zəhər əleyhinə dərman vurur, onları zədələnmənin ağırlığına görə qruplaşdırıb tibb müəssisələrinə aparırlar. Bundan sonra zəhərlənməyə məruz qalmış ərazi, qurğular, texnika və avadanlıq deqazasiya edilir və dəstələrin şəxsi heyəti xüsusi təmizləmə məntəqələrində tam sanitar təmizlənməsində keçirilir. Yoluxma ocağında görülən əsas tədbirlər bunlardan ibarət olur: bakterioloji yoluxmanı törədən bakterial vasitələrin müəyyən edilməsi; müvafiq orqanların göstərişi ilə karantin və observasiya rejimlərinin tətbiq edilməsi; ərzağın, suyun yoluxmasına nəzarət və onların zərərsizləşdirilməsi; epidemiya əleyhinə tədbirlərin, sanitariya-gigiyena, xüsusi müalicə-profilaktika və köçürmə tədbirlərinin həyata keçiriməsi, habelə əhali arasında sanitariya qaydaları ilə bağlı geniş izahat işlərinin aparılması. Yoluxma baş vermiş rayonda, ancaq sonuncu xəstənin sağalmasından və xəstəliyin gizli inkişaf dövrünə bərabər bir müddət keçdikdə sonra yoluxma ocağı ləğv olunmuş hesab edilir. Güclü təsirli zəhərli maddələrin törətdiyi zəhərlənmə ocağında da dağıntılar, yanğınlar ola bilər, çünki bu maddələrin ətrafa axması adətən istehsalat qəzaları nəticəsində texnoloji avadanlıqlar sıradan çıxarkən baş verir. Belə hallarda xilasetmə işlərini aparmaq üçün daha çox yanğınsöndürmə qüvvə və vasitələrini, zəhərli buludun yayılmasını məhdudlaşdıran xüsusi texnika və avadanlıqları, eləcə də, texnoloji xətləri bağlamağı və neytrallaşdırıcı maddələrlə işləməyi bacaran heyətləri cəlb etmək lazım gəlir. Bütün bu heyətlər əleyhqazlarla, ya da müxtəlif markalı xüsusi sənaye əleyhqazları ilə təchiz edilməlidir. Xilasetmə işləri aparılarkən əsas səylər zədələnmiş insanlara tibbi yardım göstərilməsinə, onların təhlükəsiz sahələrə çıxarılmasına, həmçinin yanğınların, qəza yerlərinin məhdudlaşdırılmasına yönəldilir. Qəzaların məhdudlaşdırılması işlərinə əsasən mütəxəssislər və bu sahənin texnologiyasını yaxşı bilən müvafiq rəislər rəhbərlik etməlidirlər. Zədələnmə ocaqlarında xilasetmə işləri aparılarkən aşağıdakı təhlükəsizlik qaydalarına ciddi riayət edilməlidir:
Həyat fəaliyyətinin təhlükəsizliyi kafedrasının müəllimi Yüklə 119,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|