B. A. Nazarbayeva
Yüklə 3,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 3.8
Ishonchlilik Ishonchlilik – bu datchikning ma’lum bir shart-sharoitlarga rioya qilinganda berilgan vaqt oralig‘ida talab qilinadigan funksiyalarni bajara olish qobiliyatidir. Agar statistik atamalardan foydalanilsa, uni quyidagicha ta’riflash mumkin: ishonchlilik – bu qurilmaning ishdan chiqmasdan berilgan vaqt intervalida yoki berilganssikllar sonida faoliyat ko‘rsatish ehtimolidir. Shuni qayd qilish lozimki, ishonchlilik dreyf yoki shovqin tavsifsi bo‘lib hisoblanmaydi. U reglamentlangan ekspluatatsiya qilish shart-sharoitlariga rioya qilinganda qurilma safdan chiqquncha ( ishdan chiqquncha ) o‘tadigan vaqtinchalik yoki doimiy vaqtni aks ettiradi. 130 Ishonchlilik juda muhim tavsif bo‘lib hisoblanishiga qaramasdan, datchiklarni ishlab chiqaruvchilar uni kamdan-kam hollarda ko‘rsatadilar. Ehtimol buning sababi uni o‘lchashning umumiy tomonidan qabul qilingan usullarining yo‘qligidadir. Masalan, AQSh da ko‘pgina elektron asboblar uchun ekspluatatsion ishonchlilikni aniqlash usuli sifatida ishdan chiqishlar o‘rtasidagi o‘rtacha vaqtni hisoblash protsedurasi qo‘llaniladi. Bu protsedura qurilmaning alohida elementlarining ishdan chiqishlar o‘rtasidagi o‘rtacha vaqti hisoblangandan keyin butun qurilmaning ishdan chiqishlar o‘rtasidagi o‘rtacha vaqtini aniqlashga asoslanadi, bunda tashqi omillar – harorat, bosim, mexanik zo‘riqishlar, ekranlash darajasi va hokazolarning ta’sirini hisobga olish zarur bo‘ladi. Taassufki, ishdan chiqishlar o‘rtasidagi o‘rtacha vaqtni hisoblash protsedurasi ishonchlilikni to‘g‘ridan-to‘g‘ri baholash imkonini bermaydi, va bunday tavsifni amaliyotda qo‘llash qiyin. Shu sababli datchiklarning ishonchliligini aniqlash uchun ko‘pincha ular kvalifikatsion sinovlarga tortiladi. Ular eng yomon shart-sharoitlarda o‘tkaziladi. Masalan, datchiklar maksimal ishchi haroratda 1000 soat davomida uzluksiz ishlashga majbur qilinadi. Biroq bu uslub tashqi shart-sharoitlar keskin o‘zgaradigan vaziyatlarni, masalan, haroratning tezkorlik bilan ortishini hisobga olmaydi. U datchikning real qurshab turuvchi muhitda ishlashini imitatsiyalaydi. Bunday kvalifikatsion sinovlarning oldiga uchta vazifa qo‘yiladi: ishdan chiqishlar o‘rtasidagi o‘rtacha vaqtni baholash, datchikni keyinchalik takomillashtirish uchun konstruksiyadagi eng zaif joyni (birinchi bo‘lib ishdan chiqadigan joyni) aniqlash va butun tizimning ekspluatatsiya muddatini aniqlash. “Tezlashgan eskirishni” aniqlashning boshqa bir mumkin bo‘lgan usuli xuddi real ekspluatatsiya qilish rejimlaridagi kabi parametrlar jamlanmasidan foydalanishdir, maksimal yuklama va yoqish/o‘chirish sikllari ham shu hisobga kiradi, biroq bunda tizimni tekshirish qurshab turuvchi shart-sharoitlarning kengaytirilgan diapazonida o‘tkaziladi (pasport ma’lumotlarida reglamentlanganiga qarab). Bunda datchiklarning ishchi tavsiflari ularning tasvirlanishida ko‘rsatilgan chegaralardan chiqishiga yo‘l qo‘yiladi, biroq normal ekspluatatsiya sharoitlarida ular talab qilinadigan qiymatlarga qaytishi lozim. 131 Masalan, hujjatlarda datchik +15 V maksimal kuchlanishda 50 dan oshiq bo‘lmagan haroratda va 85% eng katta nisbiy namlikda ishlashi lozimligi ko‘rsatilgan bo‘lsa, unissiklik rejimda 100 harorat, 99% nisbiy namlik va +18 V kuchlanishda testdan o‘tkazish lozim bo‘ladi. Sikllar sonini ( n ) baholash uchun quyidagi empirik formuladan foydalanish mumkin: n = N (3.25) bunda N – butun ekspluatatsiya davridagi sikllarning taxminiy soni; - maksimal mumkin bo‘lgan harorat fluktuatsiyasi; - testdan o‘tkazish paytida qayd qilingan maksimal harorat fluktuatsiyasi. Aytaylik, datchikning normal ishchi harorati 25 , tavsifda keltirilgan maksimal ishchi harorat 50 ni tashkil qilsin, test 100 haroratda o‘tkazilgan bo‘lsin. Shuningdek datchik o‘zining ekspluatatsiya davri mobaynida (aytaylik 10 yilda) 20000 ta sikllarga tortiladi deb hisoblansin, shunda test sikllarining (3.25) formula bo‘yicha aniqlangan soni quyidagini tashkil qiladi: n = 20000 = 1283 Bu shuni bildiradiki, butun ekspluatatsiya qilish muddatini modellashtiradigan, yuqorida keltirilgan shart-sharoitlarda o‘tkazilgan test uchun 20000 ta o‘rniga 1300 ta sikl talab qilinadi. 2.5 koeffitsiyent kavsharlash bilan ulangan joylar uchun olingan, chunki aynan shu elementlar ishdan chiqishga ko‘proq tortiladi. Biroq ba’zi bir datchiklar kavsharlangan tutashuvlarga ega bo‘lmaydi, boshqa ba’zi bir qurilmalarning elementlari esa 2.5 ga qaraganda yuqori koeffitsiyentga ega bo‘ladi (masalan, elektr o‘tkazuvchan epoksid smolalar yordamida tutashtirishda), shu sababli amaliyotda bu koeffitsiyent yoki biroz kamayishi, yoki biroz ortishi mumkin. “Tezlashgan eskirishga” testdan o‘tkazish natijasida olingan ishonchlilik ishdan chiqishlar ehtimolligi orqali ifodalanadi. Masalan, 100 ta datchikni testdan o‘tkazishda ulardan ikkitasi ishdan chiqsa (xizmat qilish muddati 10 yil deb belgilanganda), shuni ta’kidlash mumkinki, 132 berilgan tipdagi qurilmalarning ishonchliligi ularni ekspluatatsiya qilishning birinchi 10 yili davomida 98% ni tashkil qiladi. Datchik qo‘llanilish sohasiga bog‘liq ravishda qurshab turuvchi muhitning uning ishchi tavsiflarini potensial o‘zgartirishi yoki yashirin nuqsonlarni aniqlashga yordam berishi mumkin bo‘lgan boshqa omillarining ta’siriga ham tortilishi mumkin. Shu sababli quyidagi turlardagi qo‘shimcha sinovlardan o‘tkazish qo‘llaniladi: • Maksimal oziqlantiruvchi kuchlanishda yuqori harorat va yuqori namlikda testdan o‘tkazish. Masalan, datchik maksimal yo‘l qo‘yiladigan haroratda va 85- 90% nisbiy namlikda 500 soat davomida ishlashga majbur qilinadi. Bunday testdan o‘tkazish ifloslanishlarni aniqlash va qurilmalarning korpuslarining butunligini baholash uchun juda foydali bo‘ladi. Datchiklarning xizmat qilish muddati ko‘pincha tezlashgan eskirish testi bo‘yicha aniqlanadi, u 85 haroratda va 85% nisbiy namlikda o‘tkaziladi. Bunday tekshirish ko‘pincha “85-85 testi” deb ataladi. • Simli, yelimli va hokazo tutashuvlarning ishonchliligini aniqlashda qurshab turuvchi muhitning noqulay shart-sharoitlarini modellashtirish uchun datchiklar ko‘pincha mexanik zarbalar va vibratsiyalarga tortiladi. Tezlanishlarning yuqori qiymatlarini olish uchun datchikning qulab tushishi modellashtiriladi. Ko‘pincha bunday sinovlarni qurilmaning turli o‘qlariga nisbatan o‘tkazish talab qilinadi. Vibratsion testdan o‘tkazishda datchika qo‘yiladigan garmonik tebranishlarning chastotasi uning o‘zining chastotasini o‘z ichiga oladigan intervalda o‘zgarishi lozim. • Saqlash va tashishning ekstremal shart-sharoitlarini modellashtirish uchun datchik eng kamida 1000 soat yoki juda yuqori (+100 ), yoki juda past (-40 ) haroratda ushlab turiladi. Testdan o‘tkazishning bu turi, qoidaga ko‘ra, qurilmalar ishlamay turgan holatda o‘tkaziladi. Yuqorigi va pastki harorat chegaralarini tanlash datchiklarning fizikaviy tabiatiga muvofiq o‘tkaziladi. Masalan, Philips firmasining 60 Kapri nuqtasi bilan xarakterlanadigan TGS piroelektrik datchiklari uchun bu harorat hech qachon +50 dan oshmasligi lozim, bu har doim ularning korpuslarida aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. 133 • Datchiklarning ekstremal tarzda o‘zgaradigan tashqi shart-sharoitlarda o‘zini qanday tutishini tekshirish uchun ular issiqlik shoki (issiqlikning keskin o‘zgarishi oqibatida sezgirlikning yo‘qolishi) yokissiklik haroratlarning ta’siriga tortiladi. Masalan, qurilma 30 minut davomida -40 haroratli muhitda ushlab turiladi, so‘ngra tezda 30 minutga +100 haroratli muhitga ko‘chirib o‘tkaziladi va bu narsa ko‘p marotaba takrorlanadi. Bundayssikllarning soni, qoidaga ko‘ra, 100 ... 1000 oraliqda yotadi. Bu test turli tipdagi tutashuvlarning nuqsonlarini aniqlashga yordam beradi va korpusning butunligini tekshiradi. • Dengiz orqali tashish shart-sharoitlarini modellashtirish uchun datchiklar ma’lum bir vaqt davomida (masalan 24 soat) tuzli tumanlarning ta’siriga tortilishi mumkin. Bunday testdan o‘tkazish qurilmalarning korroziyaga bardoshliligini aniqlashga va korpusdagi nuqsonlarni topishga yordam beradi. Yüklə 3,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|