B. A. Nazarbayeva

funksional model 
hamdir. 
X={Voltmetr, termopara, potensiometr, asbob, o‘zgartkich, qurilma} to‘plami 
uchun, Y: “Voltmetr – asbob”, “termopara – o‘zgartkich”, “Potensiometr – 

---

42 
qurilma”. U holda
X 
va 
Y
to‘plamlar o‘lchash vositalarining 
nazariy to‘plamlar 
modeli
ni tashkil qiladi. 
y
x
p
y
x
y
x
z

=



=
,
ko‘rinishdagi ikki mantiqiy funksiya majmui 
mantiqiy modelni tashkil etadi. 
Hisoblashni algoritmik modeli cheksiz kamayuvchi sonli qatorlarning 
yig‘indisining, qatorning chekli yig‘indisidan to uning biror berilgan aniq darajasi 
uchun hisoblash algoritmi bo‘lib hizmat qiladi. 
To‘g‘ri yozish qoidasi – tilli,
strukturali (tuzilishli) model
. Globus – er 
sharining asl 
geografik modeli
. 
Model tiplari va uning tabiatiga emas, balki aloqalarga, uning tizimosti va 
elementlari munosabatlariga bog‘liq. 
Ihtiyoriy modelning asosiy xossalari: 
▪
aniq bir maqsadga qaratilganlik; 
▪
cheklanganlik; 
▪
soddaligi; 
▪
yaqinlashmoqlik; 
▪
aynan bir xillik (adekvantlik); 
▪
axboriylik; 
▪
to‘liqlik (mukammallik); 
▪
yopiqlik va boshqalar. 
Modellashtirish tizimining hayotiy sikli (davri): 
▪
axborotni yig‘ish; 
▪
loyihalashtirish; 
▪
tuzilish; 
▪
o‘rganish; 
▪
baholash; 
▪
ko‘rinishini o‘zgartirish (modifikatsiya). 
Matematik 
va 
kompyuterli 
modellashtirishlarni 
har 
xil 
sohalarda 
qo‘llanilishiga misol keltiramiz: 

---

43 
▪
ishlab chiqarish:
texnik va texnologik jarayonlarni va tizimlarni 
boshkarish, resurslar, rejalashtirishlar, ishlab chiqarishni yuksak jarayonga olib 
chiqishni oldindan aytib berish va h.k.; 
▪
ta’lim:
tartib – intizomlar orasidagi aloqa tizimlarini modellashtirish 
strategik va taktik o‘qitish va h.k.; 
▪
loyihalash: 
turli tizimlarni loyihalash, modellashtirish, eng yaxshi loyihalar 
ishlab chiqish, loyihalash jarayonini avtomatik boshqarish va h.k. 
Murakkab jarayonlarni zamonaviy modellashtirish kompyutersiz va 
kompyuterli modellashtirishsiz yaratish mumkin emas.