B. A. Nazarbayeva
Yüklə 3,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.2
Sig‘im Tok o‘tazuvchi materialdan ishlangan ixtiyoriy formadagi ikkita obyektni (masalan, plastinkalarni) ko‘rib chiqamiz, ularni batareyaning qarama-qarshi qutblariga ulaymiz. Bunda plastinkalar bir xil miqdorla turli nomdagi zaryadlarni oladi, bu manfiy zaryadlangan plastinka qo‘shimcha elektronlarni olganligini, musbat zaryadlangan plastinka esa xuddi shu miqdordagi elektronlarni yo‘qotganligini bildiradi. Endi batareyani uzamiz. Agar plastinkalar bir-biridan to‘liq izolyasiyalangan bo‘lganda va vakuumda joylashgan bo‘lganda edi, ular olingan zaryadni cheksiz uzoq vaqt davomida saqlagan bo‘lar edi. Elektr zaryadini saqlashga qodir bo‘lgan, ikkita plastinkadan tarkib topgan qurilma kondensator deb ataladi. Agar zaryadlangan ikkita obyektning orasiga musbat q 0 test zaryadi joyoashtirilsa, unga musbat plastinkadan manfiy plastinkaga qarab yo‘nalgan elektr kuchi ta’sir ko‘rsata boshlaydi. Musbat zaryadlangan zplastinka test zaryadini itaradi, manfiy zaryadlangan plastinka esa – uni tortadi. Test zaryadining plastinkalar orasida joylashishiga bog‘liq ravishda bu kuch f vektor bilan xarakterlanadigan turli yo‘nalish va turlicha kattalikka ega bo‘ladi. 4.4- rasm. A – elektr zaryadi va kuchlanish ikkita obyekt o‘rtasidagi sig‘imni belgilaydi, B – parallel plastinkalarga ega bo‘lgan kondensator 147 Kondensator har ikkala plastinkada to‘plangan q zaryad kattaligi va ular o‘rtasidagi musbat potensiallar farqi – V kuchlanish bilan xarakterlanadi. Shuni qayd qilish lozimki, q kondensatorning nolga teng bo‘lgan yig‘indi zaryadiga mos kelmaydi, V esa har bir plastinkaning potensiali bo‘lib hisoblanmaydi, u ular o‘rtasidagi potensiallar farqini aks ettiradi. Zaryadning kuchlanishga nisbati har bir kondensator uchun konstanta bo‘lib hisoblanadi: q/V = C (4.17) C doimiy kattalik kondensatorning sig‘imi deb ataladi. Sig‘imning kattaligi plastinkalarning formasi va ularning bir-biriga nisbatan joylashishiga, shuningdek ular o‘rtasidagi muhitning xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Shuni qayd qilamizki, S kattalik har doim musbat bo‘lib hisoblanadi, chunki (4.17) formulada zaryad va kuchlanish bir xil belgi bilan olinadi. SI birliklar tizimida sig‘im birligi Farada hisoblanadi: 1 Farada = 1 Kulon/Volt (1 F= Kl/V). Elektron sxemaga ulashda kondensatorning sig‘imini kompleks qarshilik ko‘rinishida ifodalash mumkin: = - (4.18) Bunda j = , i – ω chastotaga ega bo‘lgan sinusoidal tok. Formuladan ko‘rinib turibdiki, chastota ortishi bilan kondensatorning kompleks qarshiligi kamayadi. (4.18) ifoda kondensator uchun Om qonuni deb ataladi. Bu formuladagi minus belgisi kondensatordagi kuchlanish tokdan 90 0 ga orqada qolayotganligini bildiradi. Kondensator – juda foydali elektr elementi bo‘lib hisoblanadi, undan ko‘pincha turli datchiklarda, masalan, masofa, maydon, hajm, bosim, kuch va hokazolarni o‘lchaydigan datchiklarda foydalaniladi. 4.4B- rasmda parallel plastinkalarga ega bo‘lgan kondensator ko‘rsatilgan, unda o‘tkazgichlar bir-biridan d masofada joylashgan, A maydonga ega bo‘lgan plastinkalar formasida ishlangan. Agar d masofa plastinkalarning o‘lchamiga qaraganda ancha kichik bo‘lsa, ular o‘rtasidagi elektr maydoni bir jinsli bo‘ladi. Bu shuni bildiradiki, f kuch chiziqlari 148 parallel va bir tekis taqsimlangan bo‘ladi. Elektromagnetizm qonunlaridan shu narsa kelib chiqadiki, plastinkalarning uchlarida eng chekka kuch chiziqlari biroz og‘adi, biroq d ning etarlicha kichik qiymatlari uchun buni hisobga olmaslik mumkin. Yüklə 3,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|