67
3-
Mavzu. Buxgalteriya schyotlari va ikkiyoqlama yozuv.
Reja:
3.1. Schyotlar to‘g‘risida tushuncha va ularning tuzilishi.
3.2. Ikkiyoqlama yozuv va uning ahamiyati.
3.3.Buxgalteriya schyotlarini turkumlanishi.
3.4. Buxgalteriya hisobi schyotlarining rejasi.
3.1. Schyotlar to‘g‘risida tushuncha va ularning tuzilishi.
Buxgalteriya hisobi schyotlari - bu xo‘jalik mablag‘lari, operatsiyalarini joriy
aks
ettirish, iqtisodiy guruhlash va tezkor nazorat qilish usuli deb ta’riflasak
bo‘ladi.
Schyotlardagi yozuvlar, hisobga olinayotgan ob’ektlarning
xususiyatiga qarab
har xil - natura, mehnat va pul o‘lchov birliklarida olib boriladi.
Lekin
ma’lumotlarni natura va mehnat o‘lchov birliklarida ifodalash bilan birga
schyotlardagi barcha ma’lumotlar, albatta, pul o‘lchov birligida ham ko‘rsatiladi.
Bu umumlashtirilgan, yakuniy ko‘rsatkichlarni olish uchun zarurdir.
Xo‘jalik mablag‘larining harakati tegishli balans moddalarining ko‘payishi yoki
kamayishiga olib keladi. Masalan, kassadagi naqd pullarning
harakati ularning
g‘aznaga kelib tushishi («Kassa» moddasining ko‘payishi) yoki undan berilishi
(«Kassa» moddasining kamayishi) bilan tavsiflanadi; mol etkazib beruvchilar bilan
hisob-kitoblarning harakati - bu korxonalarining mol etkazib beruvchilarga bo‘lgan
qarzning ko‘payishi («Mol etkazib beruvchilar» moddasining o‘sishi)
yoki uning
uzilishi «Mol etkazib beruvchilar» moddasining kamayishiga olib keladi.
Schyotdagi
umumiy
summani
hisoblab
chiqishni
osonlashtirish
uchun
mablag‘larning ko‘payishini ularning kamayishidan alohida ajratib ko‘rsatish
qulayroq, shuning uchun schyot ikki qismga bo‘linadi: chap va o‘ng tomonga.
Uning biri (chap tomoni) dsbet, boshqasi (o‘ng tomoni) kredit deb nomlanadi.
Hisobning har bir ob’ekti hamda mablag‘lar va manbalarning har bir turi uchun
alohida schyotlar ochiladi. Debet va kredit bo‘yicha yozilgan operatsiyalar
summalarining jami oborot (oborot) deb nomlanadi. Schyotning bir tomonida qayd
68
etilgan summalar bilan uning boshqa tomonida ko‘rsatilgan summalar o‘rtasidagi
farq qoldiq yoki saldo deb nomlanadi. Qoldiqlar debeti
kreditidan ortiqmi yoki
aksinchami ekanligiga qarab, debetli yoki kreditli bo‘lishi mumkin.
YAngi
qoldiqni aniqlash uchun avval mablag‘larni ko‘payganligini ko‘rsatuvchi oborot
summani boshlang‘ich qoldiqqa qo‘shiladi, so‘ngra
uning kamayishini aks
ettiruvchi oborot summasi ayirib tashlanadi. Agar qoldiq bo‘lmasa, schyot
yopilgan hisoblanadi.
Aktiv va passiv schyotlarniig shaklini keltiramiz.
Dostları ilə paylaş: 
