Babək (Xürrəmi hərəkatının səbəblərinə, qəhrəmanın mənşəyinə dair)

AN - şumerlərin baş Tanrısı idi və türklərdə ona QAN TANRI deyirdilər. Burada isə artıq “un”-un “işıq/rəng” mahiyyəti üzə çıxır. Məsələn, türkcə ağ rənğdə üyüdülmüş taxıl tozuna “un” deyilir. İlahi Nurun paklığı və ağlığı Müqəddəs Kitablardakı bir çox faktlarla göstərilir [Библия, Первое послание Иоанна 1:5]. Məsələn, “Nur” surəsinin 35-ci ayəsində deyilir ki, “Allah göylərin və yerin nurudur” [Quran, XIV:35]. Bunun əsasında da farslarda sonralar “can” anlayışı yaranır. Türklər isə “canın” maddiləşdirilmiş təzahürünə “qan” dedilər. Yunanlar da onu “gen” kimi adlandırdılar.

Bütün bu faktlar nəyə görə xürrəmilərin bayraqlarının qırmızı olduğunu və onların “qırmızı köynək” adlandırılmasını aydınlaşdırır. Fikrimizcə, bir sıra tədqiqatçıların bəzi IX-X əsrlər müsəlman müəlliflərinin yazdığı kimi, Babəki və onun tərəfdarlarını aşağı zümrənin nümayəndələri hesab etmələri, yanlışdır. Bunu, yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, edamdan əvvəl Babəkin qardaşı - “dehqanam” deməklə təsdiqləmişdi. Babəki “aşağı zümrə”nin nümayəndəsi kimi təqdim etməklə həmin dövrün müəllifləri onu və bütövlüklə xürrəmi hərəkatını gözdən salmaq istəyirdilər. Əl-Mötəsim Babəkə aman verməklə ondan yalnız sərkərdə kimi istifadə etmək niyyətində idimi???

Bizim bununla bağlı gözəl atalar sözlərimiz var. Məsələn: Öküz ölər, gönü qalar, igid ölər, ünü qalar”. Gördüyümüz kimi məsəldəki “ün/un” yaddaşdır”! Bu misalda “ün/un”un Öküzlə bir yerdə istifadə edilməsi “Əlif, Tövrat, Bəqərə” kimi dini terminlərə və anlayışlara fikir verilməsinə əsas verir. Çünki hər üç söz türkçəmizə tərcümə olunuqda “İnək/öküz” deməkdir. Azərbaycan türkcəsində “inək” deyilən canlıya isə türk-çuvaşlar “ene” deyirlər. Amma ümumi türkcədə bu heyvana “ud” da deyilir [72, 57].

«J/g/q» hərflərinin qanunauyğun keçidini nəzərə alanda /məsələn, Curcan→Qurqan; Camal→Qamal/ İslam ənənəsinə görə Nuh Peyğəmbərin gəmisinin qonduğu yer “Cudi” “Qudi” oxunacaq ki, bu da şumerlərdə “inək”, türklərdə isə “iri buynuzlu heyvan” deməkdir [140, 199.245]. Gördüyümiz kimi, onların mənaları oxşardır. Türk dillərində “k/q” hərflərinin proteza xüsusiyyətini nəzərə aldıqda¹ qeyd olunmalıdır ki, «ud/od» («ad/az» inkişafı ilə) və ondan əmələ gələn sözlər əslində türk «Od/İşıq» deməkdir. Bunların əksini biz – pəhləvi. Adurbadaqan; ərəb. Azərbaycan xoroniminin adında görürük. “İnək/Gud/God/Buğa/Бог»~İşıq sözlərinin sinonim olmasını nəzərə alsaq, deyə bilərik ki,”in/od→ad/az” hissəcikləri də sinonimdir. Bundan da başqa maraqlı bir analogiya ortaya çıxır:

şumer.Dingir (Ell, Allah, İşıq) ~ sami. Tora (Öküz)/Bəqərə (İnək) ~ türk. Dana

(İnəyin balası) ~ Dan (səma, şəfəq, burdan da Dan ulduzu - Venera) ~ Tanrı(Allah)

Beləliklə də, bizə çatan bütün türk dastanlarında onların ən çox hörmət bəslədiyi heyvanlar ”Kut/Buğa”, “Qurd/ (it)», “Bars/aslan” və “Yılan/Əjdaha”-dır[123, 186-191]². Qədim qaynaqlardan göründüyü kimi “öküz/inək” Ön Asiayada və Balkanlarda çox yayılmış bir kult idi. Bu heyvanla birlikdə “bərəkət” kultu yayılmışdı. Əgər biz qədim ehramların barelyeflərinə nəzər salsaq, onların süjetlərinin əksəriyyətini “dünya ağaçı” ilə yanaşı öküz və öküz başı rəsmləri təşkil edir. Ona görə də Qobustanda inək ilə hamilə qadınların şəkilləri bir yerdə verilmişdir.

İosif Flaviyə istinad edən yunan tarixçisi Manefon “Misir” adının mənşəyi haqqında açıqlama verəndə yazırdı: “Çoxlu atlı ordusu və dəniz qüvvəsi olan… Setos…. qardaşı Armaisi Misirə hakim təyin edib ... Özü isə Kipr və Finikiyaya qarşı müharibəyə getdi ... Misirdə qalan Armais qorxusuz qardaşı ona qadağan edən /işləri/ gördü … Nəhayət, o dostlarının məsləhəti ilə başına hökmdar tacını qoyaraq, qardaşına qarşı üsyan etdi. Lakin tezliklə baş kahin məktub /yazaraq/ Setosa hər şeyi açdı. ... Təcili olaraq o (Setos – müəllif) Peluziyaya qayıtdı və ona məxsus olan şahlığı tutdu. Onun adından ölkə Misir adlandı, çünki Setos Misir adlanırdı, onun qardaşı Armais isə - Danay ... Bizim əcdadlarımız (yəhudilər – müəllif) Misirdən çıxıb /Qüds ətrafında – müəllif/ Danay Arqosa gəlməmişdən üç yüz doxsan il əvvəl məskən saldılar. Amma ... arqoslular onu ən qədim hesab edirlər”. Mənbəni şərh edən Y.İ.İzrailson qeyd edir ki, “bu tam dəqiq deyil, çünki arqos əhalisi öz qədim hökmdarı kimi Danay deyil, İnaxı sayırdılar” (seçmə bizim – müəllif) [53, 22-23]. Göründüyü kimi, əslində hər iki ad eyni məna verir.

İnax haqqında hekayə Ammian Marselinin “Roma tarixi”ndə əksini tapmışdır. O, bu barədə əsərinin 22-ci fəslində məlumat verir. Həmin fəsildə Qara dəniz və Frakiyanın sərhədlərindən danışan müəllif Bosfor və İnax adlarının mənşəyi haqqında belə yazırdı: “Yayın qıraqları hər iki tərəfdən qarşı-qarşıya duran Frakiya və Kimmeriya Bosporunu təşkil edirlər. Onların Bospor adını daşımalarının səbəbi bir zaman, şairlər dediyi kimi, inəyə döndərilmiş İnaxın qızının İonik dənizinə keçməsidir” (seçmə bizimdir – müəllif) [36, XXII, 8:15].

Əlbəttə ki, bu analogiyada Herodotun təsirini görməmək mümkün deyil. Ellinlərin “barbar” dünyası ilə müharibəsindən danışan Herodot belə bir məlumat da verir: “ Bilici fars adamlarının məlumatlarına görə, ellinlərlə barbarlar arasında ixtilafın yaranmasında günahkar finikiyalılardır. Axırıncılar Qırmızı dənizdən bizim dənizin /sahillərinə/ gələrək, ölkədə məskən saldılar və indi də orada yaşayırlar. Finikiyalılar dərhal uzaq dəniz səyahətlərinə çıxdılar. Bir çox ölkələrə Misir və Assuriya mallarını daşıyaraq, onlar, söz arası, Arqosa da gəldilər. Arqos isə hazırda Ellada adlanan (!!! – yəni yalnız Herodotun dövründə - müəllif) ölkəsinin ən əhəmiyyətli şəhərlərindən idi. /Bu dəfə/ finikiyalılar adı çəkilən Arqosa gələn kimi, mallarını satmaq üçün düzdülər. Onların gəlişinin beşinci, yaxud altıncı günü, yəni onların malları satılıb qurtardıqdan sonra sahilə bir çox qadınlarla birlikdə hökmdar qızı da gəlmişdi. Onun adı İo, İnaxın qızı idi, bu cür ellinlər də adlandırır. Qadınlar gəmilərə yaxın yerdə durub, gözlərinə deyən malları alırdılar. Həmin an ... finikiyalılar qadınların üstünə atıldılar. Qadınların çoxu, ... qaçmaqla xilas oldular. İo ilə /birlikdə/ onlar bir neçə qadını tuta bildilər. Finikiyalılar qadınları dərhal gəmiyə qaldıraraq, üzdülər [Herod. I:1].

Beləliklə, bu hekayələri qarşı-qarşıya qoyanda iki təkzib olunmaz fakt üzə çıxır. Demək lazımdır ki, Misir mifoloji obrazlarının çoxu Kiçik Asiya mədəniyyəti əsasında formalaşmışdı. Məsələn, bu misirlilərin mənimsədikləri “Herakl” kultudur. Maraqlıdır ki, Babək adının etimologiyasını öyrənərkən, biz istər-istəməz Herakl adının da mənasını açmalı olacağıq [123, 187-191 ]. İkincisi (!!! – müəllif), Herodotun İo haqqında hekayəsindən aydın olur ki, bu qadın yunan əsilli deyildi. Adı çəkilən yunan müəllifi Herodot isə, bizim üçün burada daha maraqlı faktlar da təqdim edir. Belə ki, Herodot qədim misirlilərin adətlərindən danışanda qeyd edir: “Təmiz öküz və danaları misirlilər hər yerdə qurban kəsirdilər. Əksinə inəklərin qurban gəsilməsinə icazə verilmirdi. Onlara İsida həsr edilib. Axı İsida da (yunanlarda İo təsvirinə bənzər) inək buynuzları olan qadın kimi təsvir edilir və misirlilərin hamısı bütün heyvanların arasında daha çox inəklərə rəğbət bəsləyirdilər (seçmə bizim – müəllif) [Herod. I:41]. Herodotun bu məlumatlarından isə aydın olur ki, indiyə kimi “ellin/yunan” şəhərləri arasında ən əhəmiyyətlisi kimi təqdim edilən Arqonun başında türk sülaləsi dururdu. Bu isə bizə Misirin bərəkət ilahəsi olan “İsida” adının yeni şərhini verməyə əsas verir. Bəzi şərhçilər hesab edirlər ki “İsida” adının mənşəyi Misir “İ-set/taxt” sözündən alınmadır. [12, 566]. Əgər biz İsidanın “İşıq/İlahi/” təcəssümünü nəzərə alıb, Herodot yazdığı kimi onu “inək” obrazı ilə bağlı kimi qəbul etsək, bu halda həmin adın türk dili əsasında “İs(işıq)+id/ud(inək) (İşıqlı İnək) kimi şərh edilməsi daha həqiqətə uyğundur. Məsələn, “Kitab ilm an-nafi” əsrinin müəllifi zodiak ulduzlarının adlarını verərkən “öküz” adını “ut”, Kaşqarlı Mahmud isə “ud” kimi verir. Məhz həmin “işıq” təcəssümünü bildirən “od”, /öz inkişafı ilə german, slavyan və iran dillərində ud→od/alov/→eт – eləmək, enerji sərf etmək mənasını bilidirən fel/, işığın təcəssümü kimi Bərəkət və İşıq mənasını verən İsida/İzida adında da öz əksini tapmışdır!!!

Maraqlıdır ki, sonralar Bibliyaya əsasən Musa Peyğəmbər (s) örtüklə üzünü bağlayanda, müqəddəslik rəmzi kimi onun başında “öküz” buynuzları görünürdü. Buynuzlu Musa (s) - Tövrata görə Allahın Elçisidir. Bu cür qəmli və yüksəlmiş vəziyyətdə “buynuzlar başında”, onu Mikelanjelo təsvir etmişdir [174, 170; 120, 66-79].

Qədim Yəhudi Allahı Yahvadə (יהוה) bütün Ön Asiyaya, o cümlədən hindavropa və türk xalqlarının Baş Tanrısı kimi öküz kimi təsvir edilir və eyni “İşıq” təcəssümünü bildirirdi [112, 50-55]. İsrailin e.ə. 722-ci ildə süqutu ilə əlaqədar olaraq Amosun Kitabında deyilir ki, Musa Peyğəmbər (s) İsrailin dini mərkəzinə gələndə, orada yəhudilərin Allahı qızıl öküz kimi təsvir edilmişdi [Амос 8:14; 174, 368].

Burada yenə də yazılı qaynaqlarda İbrahim (s) Peyğəmbərin vətəni Midiya olduğunu nəzərə alaq. Midiyanın paytaxtı – Ekbatana, daha doğrusu Akbatan (Ağ işığın Vətəni → Akbatan) idi ki, onun da türk dilində mənası “Odlar yurdu” deməkdir. Bu analogiya Azərbaycanın xalq tərəfindən Vətəninə verilən adı ilə tam uyğundur. Bildiyimiz kimi, məhz Ağ işığının qoruyucuları idilər. Təsadüfü deyil ki, ərəblər yazılarında Babəki “məcüs/maq” adlandırırdılar [81, 30]. Maraqlıdır ki, pəhləvi dilində “pis insan”, daha doğrusu “pis, bəd niyyətli” adam “anak” [111, 18] adlanır və bizim düşüncəmizə əsasən orada “an” - “ak/işıq (ağ)” mənasını verən hissəciyin inkarıdır. Yəni “anak” əslində Xristianlıqda Antixrist/Dəccaldır. Müqayisə edin, həmin pəhləvi dilində “anariak”, yəni “ari olmayan” deməkdir ki, bu da bizim “anak” haqqında dediklərimizi bir daha təsdiq edir.

“Bospor” adının mənşəyinə gəldikdə isə, bu söz Ammian Marsellinin kitabında olan şərhində “βοος ποροξ, öküz keçidi” mənasını verir [36, 255]. Maraqlıdır ki, türkcədə altı ayına qədər inəyin balasına “buzov ³ [192, 312] deyilir. Məhz Şimali Amerika öküzü – “bizon”un adı da onunla bağlıdır. Ona görə də şübhəsizdir ki, qədim alban Xristian məbədi olan Bakının “Buzovna” kəndinin adı bu səpkidə öyrənilməlidir!⁴ Bu kənddə İslamdan əvvəlki digər bir pir də yerləşir. Ona xalq arasında “Əli Ayağı, Qədəmgah” deyilir. Həmin pirin adının “Əli Ayağı” olmasını yerli xalq Həzrət Əli ibn Əbu Talib ilə əlaqələndirmək istəyir. Amma məlumdur ki, Əli ibn Əbu Talib (s) heç vaxt nəinki Bakıda, hətta Azərbaycanda olmayıb. Ona görə də adı çəkilən piri – “Əli Ayağı” adını Həzrət Əlinin adı ilə deyil, “alov” adı ilə bağlamaq lazımdır. Həmin sözdə də “al-“ hissəciyi “Odun” əksidir, yəni həmin pir “Əli ayağı” deyil “Alov ayağı” kimi şərh edilməlidir. Bunu da xüsusi qeyd edək ki, hazırda da “Əli yağı” adlanan ibadətgahın üst tərəfi xalq arasında “Yanar kənd” adlanır. Çox güman ki, vaxtı ilə dənizin bu yerində vulkan olmuşdur və sonralar əhali də o yeri özlərinə ibadətgah etmişdir. Maraqlıdır ki, Buzovna ilə Bilgəh kəndləri arasında olan ərazi “Zığulba (Zaqulba)”⁵ adlanır ki, “zığ“ da bizim dildə “palçıq” yerdir. Şübhəsiz ki, bu deyilənlər yuxarıda dediyimizi təsdiqləyir.

Buzovnanın şimalında dəniz, şimal qərbində Bilgəh, Nardaran və Maştağa, cənub qərbində Zabrat və Ramana, şərqində və cənub şərqində Pir Allahı adası, Şağan və Mərdəkan, cənubunda isə Binə və Suraxanı kəndləri yerləşir. Buzovna ilə Suraxanı arasında ”Təmənis” adlı düzənlik yerləşir. Maraqlıdır ki, Buzovnada olduğu kimi, Suraxanıda da “Atəşgah” adlı pir yerləşir və yerli türklərdən fərqli olaraq, Suraxanıya gəlmə olan irandilli parsiklər bu kəndin adına “Surxanı” deyirlər. Əgər biz dilçilikdə “t/z” hərf əvəzlənməsini nəzər alsaq (İsrafilin suru, yəni tur buynuzundan hazırlanan şeypur) onda parsiklərin “Suraxanı” adını “Surxanı” kimi tələffüzünün doğru olduğunu təsdiqləyərik və bu adın bilavasitə Tanrının maddi təcəssümü olan “Tur”-la bağlı olduğunu görəcəyik. Beləliklə, iki müqəddəs yer (Qədəmgah və Atəşgah, hər ikisini də birləşdirən təmənis) Buzovna və Sur(a)xanı adlarının eyni kökdən qidalanmasını sübut edir.

Beləliklə, «in/od» → İnək/Kut sinonimliyi qarşılıqlı olaraq Kut→Alр ⁶ sinonim olmasını, ikinci mənada “qəhrəman” anlamını verir, məsələn, Alp Arslan – Öküz-Aslan[120, 66-79]. Fikir verin, türklərin eponim-başçısı “Buğa/Öküz → Oğuz”dur. Faktların bu cür düzümündən artıq aydın olur ki “Bizans” sözünün əsasını biavasitə həmin “öküz” “Buzov” – teomorf obrazı təşkil edir⁷ [116, 387-419] .

Bütün bu deyilənlər, yalnız onu sübut edir ki, Türkün tarixinə qısqanclıqla yanaşıb, tarixi qaynaqlarda və mifologiyada məlumatları ört-basdır edib, bizi bu torpaqlara gəlmə kimi təqdim etməyə çalışanlar ortaya əzəldən türk olanların “türkləşməsi“ haqqında absurd bir “ideya” atıb, tarixi faktları saxtalaşdırdılar. Gördüyümüz kimi, On Asiya və Balkanlardan olan bütün onomastik materiallar həmin “tədqiqatçıların” dediyinin əksini göstərir. Məsələn, yazılı qaynaqlardan aydın olduğu kimi, Troya/İlionun süqutundan sonra iki troyalıya – Eney və Antenora öz adamları ilə birlikdə oranı tərk etməyə icazə verilmişdi. Qaynaqdan Antenorun enet, yaxud venetlərə başçılıq edərək Paflaqoniyadan Adriatik dənizinin uzaq körfəzinə getdiyi aydın olur. Alp dağları ilə dəniz arasında yaşayan yevqaneyləri oradan qovaraq venetlər həmin torpaqları tutdular. Adı çəkilən Tit Livinin yazdığına görə “onların ilk dəfə yerə endikləri yer Troya, bütün xalq isə venet adlandırıldı” (seçmə bizim - müıllif) [32, 10].

Eneyin başçılığı ilə venetlərin digər hissəsi isə, Oktavian Avqustun tapşırığı ilə Vergilinin həsr etdiyi “Eneida”ya görə, əvvəl Makedoniyaya oradan da Siciliyaya gəldi. Siciliyada bir müddət qaldıqdan sonra Eney öz adamları ilə birlikdə Lavrent vilayətinə gəldilər və həmin torpaqlar da Troya adlandırıldı. Orada sahilə enən troyalılar əmlaksız qaldıqlarına görə quldurluqla məşğul olmağa başladılar (yada salaq yuxarıda venedlər haqqında qaynaqlarda olan müqayisələri – müəllif). Roma tarixçisinin məlumatına görə, buranın sahibi olan hökmdar Latin və yerli əhali gəlmələrə müqavimət göstərmək üçün razılığa gəldilər. «Davamını iki cür danışırlar. Bəzilərinin dediyinə görə, döyüşdə məğlub olan Latin Eneylə qohumluq əsasında ittifaq bağladı; digərləri isə deyirlər ki, onlar döyüş üçün düzləndilər, lakin Latin ... kübarların müşayiəti ilə qabağa çıxaraq gəlmələrin başçılarını danışıqlar üçün çağırdı ... bundan sonra onlar ittifaq bağladılar... Eney Latinin qonağı oldu ... Latin ... qızını Eneyə ərə verdi. Tezliklə də bu izdivacdan ... Askaniy adlı oğlanları oldu⁸ (!!!-müəllif) [32, 10-13].

Həmin əfsanənin köklərinin Kiçik Asiya türkləri ilə bağlılığı, Eney adının İnax adı ilə əlaqəsini sübut edir və hər ikisində də adı çəkilən “İnək” - teomorf obraz iştirak edir. Qeyd edək ki, həmin əfsanələr bilavasitə Azərbaycan türkünün etnogenezində fəal iştirak edən vənəd/bulqarlarla bağlıdır ki, onların xələfləri də bilavasitə xürrəmi hərəkatınn fəal iştirakçıları idi.

Bakıda anadan olan və onun möhtəşəm memarlıq abidələri ilə yaxından tanış olan hər kəsin İçəri Şəhər, Qoşaqala Qapıları üzərində iki Aslan əhatəsində olan Buğa başı barelyefi nəzərindən qaçmamışdır. Buna görə də heç kim “Bakı” adının əsasında qədimdə Allahın maddi təcəssümü olan “Buğa”nın dayandığına şübhə etməməlidir.

Məhz bu cür teist düşüncələr əsasında “Azərbaycan” xoroniminin adı və onun qoynunda yaranan xürrəmi hərəkatının mahiyyəti öyrənilməlidir. Birincisi, baxmayaraq ki, orta fars dilində “od/alov” mənasında “atur (azər-/adur-/ateş-)” sözü işlədilibsə, bu heç də onun “iran” mənşəli olmasını sübut etmir. Yuxarıda göstərdiyimiz “qadın/kanıçak” sözündən başqa ümumiyyətlə hind-iranlıların və hind-avropalıların istifadə etdikləri “pater/pedər – ata” əslən türk mənşəli sözlərdir və bunlar da adı çəkilən xalqların təfəkkürlərinin nə dərəcədə türk düşüncəsindən asılı olmasını sübut edir!!! Dediyimiz kimi “iran” dillilər bu ərazilərə özləri gəlmədilər və ölkənin qədim adı Parsua türkcə Barsoba deməkdir və bu adın da müasir farslara heç bir aidiyyatı yoxdur! Əksinə, müasir “fars” adlanan xalq, burada çoxluq təşkil edən iltisaqi dillilər arasında məskən saldıqdan sonra, yerli qeyri-fars, daha doğrusu türk xalqının adını mənimsəmiş oldular.

Aydındır ki, elmin hər bir sahəsinin inkişafı sadədən (ən xırdadan) daha mürəkkəbə, özündən yüksəkdə yerləşənə doğru inkişaf edir. Bunu biz “in/un” nümunəsində nümayiş etdirdik və orada inkişaf xətti ən xırdadan Allaha doğru hərəkət edərək, ayrılmaz inkişaf xəttinə malikdir. Elmdə hər bir “sadə”nin öyrənilməsi isə “işarə, hərf/rəqəm”dən başlayır. Təəssüf ki, müasir alim bütün bizi maraqlandıran məsələlərlə məşğul olmağa başlayarkən ilk informasiya daşıyıcısı olan hər bir şərti işarəyə (simvola) riyazı, yaxud da qrammatik kateqoriya kimi yaxınlaşıb, onun informativ xüsusiyyətini nəzərə almadan ilk səhvi eləcə burada edir.

Amma, əvvəlcədən qeyd edək ki, məhz “Yaradıcılığın” (!!! – müəllif) nəticəsi olan insan, ilk gündən iki təbiətlidir. O, maddi və ruhi varlıqlardan ibarətdir. Yuxarıda deyildiyi kimi, insanın hər bir hərəkəti enerjinin qəbulu və məsrəfi ilə bağlıdır. Qədim fəlsəfi düşüncələrə görə insanla Allah arasında olan ələqəni insan gözü görə bilməyən bir bağ, sütun yaradırdı və türklərdə ona “pir/bir” dedilər. Bunun nəticəsidir ki, “pir (ocaq)” qədimdən indiyə kimi türkün ibadət yeridir⁹. Bu da təsadüfü deyil ki, məhz bu düşüncədən irəli gələrək qədim misirlilərin ehramları “piramida” adandırıldı.Slavyanlarda baş büt “Perun” və “первый, перший” sayları isə bilavasitə həmin fəlsəfədən yaranmasının əyani təsdiqidir. Deyildiyi kimi, əsatirlərə görə, sonralar as-türklərin başçısı Odin Skandinaviyaya gəlmiş və onun xələfləri artıq norman konunqları – vikinqlər həmin sözü özləri ilə Dnepr ətrafı torpaqlara gətirmiş və bu söz – “odin” - sonradan slavyanlarda “bir/pir” mənasını verən “первый, перший” saylarını əvəz etmişdir.

Müasir rəqəmlər arasında istifadə üçün ən əlverişlisi ərərblərin “bir” rəqəmidir. Hazırda biz istifadə etdiyimiz ərəbin “bir/1” rəqəmi konfiqurasiyası ərəb dilindəki “əlif/ ا” hərfini xatırladır. Qədim finikiyalılar alef hərfini ≮ kimi istifadə edirdilər. Qədim yəhudilər həmin hərfi finikiyalılardan¹⁰ mənimsəyərək onu yazı ilə ≮ çap üsulu ilə isə - א formasında işlətdilər. Bütün hallarda “əlif/alef” – “Öküz/tur”dur. Onun da piktoqrafik təcəssümü ilk vaxtlar ”⋎/♈ - Tur/Tor” idi. Sonralar yunanlar həmin piktoqrafik işarəni 90⁰ dərəcə döndərərək , ondan “А/alfa” hərfini aldılar [121, 345-442].

Qədim yəhudilərdə Baş Tanrı isə qasırğanı təcəssüm edən və yağış vasitəsi ilə torpağı mayalandıran Yahva idi. Qədim yəhudilər onu Öküz/Tur kimi təsvir edirdilər. İlk vaxtar qədim yəhudilərin dini kənaanlıların dinindən fərqlənmirdi. Artıq e.ə V minillikdə Mesopotamiyanın şimalında yeni, şərti olaraq “xələf” mədəniyyəti formalaşır. Xələf qəbirlərini öyrənən tədqiqatçılar orada “İlahə-ana” heykəlcikləri ilə yanaşı “öküz” başı təsvirləri də aşkar etmişdilər [121, 345-442; 120, 65-78].

Tövrata əsasən, yəhudilər Misirdən qaçdıqdan sonra Sina dağının ətəyində məskən salırlar. Məhz burada Musa (s) Allahla görüşmüş və ona orada “10 vəsiyyət” verilmişdi. Həmin “Vəsiyyətlər”də yəhudilərə öz əvvəlki inancları olan “qızıl öküz” bütlərinə ibadətlərindən uzaqlaşmalı olduqları bildirilirdi. Lakin, Musa (s) Sina dağına çıxan kimi, yəhudilər dərhal yenə də qızıl özküzlərə tapındılar və bununla da Allahla bağladıqları əhdi pozmuş oldular. Ərəb dilində “Buğa/öküz” – “ ثور/sur”dur və ərəb “s ث /” hərfi tələffüz baxımından haradasa ingiliscə “th” səsini xatırladır. Yəhudilərdə öküz - “חורא” - “tora”, “alef” hərfi ilə sonunclanır. Musa (s) Peyğəmbərə nazil olan Müqəddəs Kitab Tövrat - חורה- “Тora” isə “he” hərfi ilə qurtarır və o da, sözün axırında “a” kimi tələffüz edilir. Deyildiyi kimi, qədim yəhudi ənənəsinə görə Yahva yağış vasitəsi ilə torpağı canlandıran bərəkət simvolu idi. Lakin, bu misallarla əlaqədar olaraq “tor/tur” anlayışlarını sırf sami mənşəli hesab etmək düzgün deyil, çünki onunla bağlı obrazlar həmin tayfaların yaşadıqları ərazilərdən qat-qat uzaqlarda yayılmışdılar. Məsələn, qədim skandinavlarda “Tor” as-türklərin Odinla Yerdin izdivacından olan oğlanlarıdır və samilərdə olduğu kimi qasırğanın vasitəsi ilə torpağı canlandırırdı; İran mifologiyasında “Тor” – turanlıların əcdadır; etrusklarda “Turan” - bütlərdən biridir. Skandinav mifologiyasında Tor Odinlə Yerdin “uşağı” olduğu üçün şərti olaraq həmin izdivacı aşağıdakı cxem əsasında göstərmək mümükündür:

[71^a, 345-442]

Artıq bu sxemə əsasən aydın olur ki, “Xaç” bir simvol kimi skandinav mifologiyasında öz tamlığını tapmır. Bununla belə, opponentlərimin təəccübünə səbəb ola biləcək bir faktı da qeyd etmək istərdim. “Xаç” bir simvol kimi tamlığı ilə yalnız türk mifologiyasında öz əksini tapır. İlkin olaraq biz “tor”un - qabarıq cisim olduğunu, onun da onunla bir müstəvidə yerləşən və kəsişməyən xətt ətrafında fırlanmadan yarandığını qeyd edək. “Tor”un dairəvi olması Tornado” “tors”, türkcə“tornaçı”, “töre”-“qanun”, xalq yığıncağı mənasında “toy”; bu mənada o latın dilində “F(t)orum” (qədim Romada xalq yığıncaqları keçirilən yer) kimi əksini tapmışdır.

Ateistlərin bütün uydurmalarına baxmayaraq Allah - Yaradandır. Müasir slavyanların istifadə etdikləri “Творец” (tvorets) türk dilində olan “tor” anlayışından yaranır (“о” səsinin “оу- > во-” diftonquna keçməsi vasitəsi ilə) + türk mənsubiyyət şəkilçisi “-çi”nin metateza vasitəsi ilə slavyan (rus) dilində “-чи” - “-ич/-ец”-ə dönməsi ilə, “Tor”-un Mənəvi aləmlə bağlılığını rus dilində “tor” sözünün “рот/ağız” anlayışına keçməsi ilə təsdiqləmək olar. Çünki ağız öz zahiri quruluşuna görə həmin ellips, “tor”dur. Ölüm vaxtı həmin şəffaf ağ rəngə malik olan can cismi oradan tərk edir. Türk dilində “işıq” “-ar-, -ər-; -iş-, -is-,-uz-, -od-, -ut-, ku-” söz tərkibi ilə yaranır. Slavyan “рот” sözü slavyan dilindən Azərbaycan türkcəsinə tərcümə olunduqda “ağ(к)ız” deməkdir və yuxarıda təqdim olunan misallar əsasında o həmin can çıxan məqamı özündə ehtiva edir, yəni “ağ+ız(işıq)”.

Beləliklə də, “Xaç” tamlığı ilə türk mifologiyasında öz inkişafını tapır və bunu aşağıdaki sxem təsdiq edir:

Əgər təbiətdə Torpaq yağış vasitəsi ilə canlanırsa, bioloji səviyyədə isə canlamma funksiyasını “torum/spermatozoid” oynayır. Bu sxemə əsaslanaraq deməliyik ki, “Türk” – Törədən (Yaradan) və Torpağın (Yer) izdivacından olan “uşaq”dır. Bunları nəzərə alıb və teizmin əsas müddəalarından çıxış edərək biz Allahın ilk “xilqəti” olan Adəmin Türk olduğunu əsaslandıra bilərik. Yenə də bu sxemə əsaslanaraq deməliyik ki “Türk” sözü özündə əsl mənada insanlığı, demokratikliyi əks etdirir və burada qəti olaraq heç bir fərq yoxdur. Nəhayət, yuxarıda söylənənlərə əsaslanıb deməliyik ki, İsus Xtistos həmin “Türk”dür ki, bu da aşağıdaki sxemlə təsdiqlənir:

Bu sxemlərə görə, mahiyyət baxımından “Türk/Adəm/Iisus” öz-özlüyündə eyni məna daşıyırlar. Bundan çıxış edərək sonralar samilərin arasında zinanın qarşısını almaqdan ötrü Rəsulüllaha (s) aşağıdakı ayənin: ”Ləm yəid va ləm yuləd/ O doğmağıb və doğulmayıb “ nazil edildiyini demək olar [Quran, CXII:3].

Əgər təbiətdə canlanma (mayalanma) yağış vasitəsi ilə baş verirsə, bioloji səviyyədə həmin funksiyanı “torum/sperma”, mifoloji səviyyədə isə Allahla Torpaq və sonra da Məryəm arasında vasitəçi rolunu “Cəbrayıl” öz üzərinə götürür. Məhz Cəbrayılın gəlişindən sonra Məryəm İsaya (s) hamilə qaldı. Xristianların sonrakı təhriflərinə baxmayaraq, onlarda istifadə olunan “Троица” (Troitsa) və Rəsulüllaha (s) nazil olan, mənası indiyə kimi açıqlanmayan və özündə həmin qədim fəlsəfi düşüncələri əks etdirən “Əlif, Ləm, Mim” – məhz qədim türk Təkallahlıq (Bir Tenqri) düşüncəsi əsasında formalaşmışdı.

Cox təəssüf ki, bizim materialist düşüncəsi əsasında formalaşmış bir çox tarixçilərimiz həmişə teizmin həmin məlumatlarından kənarda durmağı üstün tutublar. Həmişəki kimi, din onlar üçün əlçatmaz olan suallar qoymuşdur və bu tərzdə düşünənlər də onun qarşısında aciz idilər. Məsələn, ölüm əbədi həyatın təcəssümü kimi kəmiyyətin keyfiyyətə keçid mərhələsidir. Ruh Allah tərəfindən verilmiş “nur/işıq”dır, sonsuzdur və əvvəlki nöqtəsinə qayıdır [Quran, XXXVI:83]

Astrologiyada “8” - “ölüm evidir”. Fizika və riyaziyyatda isə “∞” “sonsuzluğu” təcəssüm edir. Zaman-məkan həcmində isə sonsuzluq yalnız Allaha xass olan keyfiyyətdir. “Allah” sözü ərərb əlifbasının 26-cı hərfi olan “h/ ه” ilə yekunlaşır. Əbcəd qaydalarına əsasən isə həmin hərfin say tərkibi “8” verir, yəni “2+6=8”¹¹. Həmin əbcəd hesablamalarına görə yəhudilərdə “Yahva” sözünün hərflərinin cəmi də “8” –i verir. Belə ki, yəhudi əbcədinə əsasən yod - 10, he – 5, vav - 6 Yahva sözü yəhudi qrafikası ilə “hə” hərfi ilə yekunaşır və sözün sonunda “a” kimi tələffüz edilir, yəni 10+5+6+5=26 - 2+6=8 [121, 358-364]. Bibliyanın məlumatına görə: “Və yeddincı ayın on yeddinci günündə /Nuhun/ gəmisi Ararat dağlarında durdu [Varlıq, 8:4]”. “7” rəqəmi – ayrıca mövzunun söhbətididr. Ancaq “on yeddinci gün” rəqəmlərin cəmində (1+7) yenə də “8” verir.

Hər bir müsəlman gün ərzində 17 rükət namaz qılmalıdır və gördüyümüz kimi, bu da öz növbəsində “8” verir. Səkkiz güşəli ulduz – İlahi rəmzdir və təsadüfi deyi ki, pravoslav ikonalarda həmin işarə öz əksini tapıb. Pravoslav səkkiztərəfli xaç isə ayparanın üzərində bərqərar olub.

Beləliklə də, əbcəd üsülu ilə “əlif - 1, ləm- 30, mim – 40 edir və onlar da cəmdə yenə “8”i verir - 1+30+40=71 - 7+1=8. Yəni “8” işarəsi özündə “Köhnənin başa çatması, Ölüm/Qiyamət gününün başlaması və yeni həyatın başlamasını özündə ehtiva edir”! Bütün yuxarıda deyilənlərə əsaslanaraq Müqəddəs Quranda verilən Əlif, Ləm, Mim işarələrinim açılışının aşağıdakı kimi olması qənaətinə gəlirik:

1.Allah (Xristianlıqda - Ata), Torpaq (ana, Məryəm) və Müqəddəs Ruh/Cəbrayil (genetik əlaqə);

2. Günəş, Planetlər və cazibə qüvvəsi;

3. Daha dəqiq bunu Nəsimi demişdir: “Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam!”. “Tor/Tur”un “qasırğa vasitəsi ilə torpağın canlanması”ideyasına əsaslanaraq həmin fikri bu cür təcəssüm etmək olar:

Bəlkə buna görə də Misir fironlarının əllərində saxladıqları “əbədi həyat” simvolu “anx” [203, 24-28] yuxarıda təqdim etdiyimiz sxemi xatırladırdı.

Q ədimdə odu əldə etmək üçün “çaxmaq daşı”ndan istifadə olunurdu. “Çax/od almaq”¹² felinin metateza qaydası ilə oxunuşu isə “xaç” deməkdir və bu da ermənilərin guya həmin sözün haylara mənsub olması haqqında bütün fikirlərini alt-üst edir.

Deyildiyi kimi, Allah özündə Nuru/İşığı təcəssüm edir. Xristian ənənəsinə görə, Məryəm İsa Məsihə Müqəddəs Ruh vasitəsi ilə hamilə qalmışdı. O zaman sual oluna bilər ki, nəyə görə xristianlar Milad bayramını dekabr ayının 22-də deyil, hər il dekabrın 24-dən 25-nə keçən gecə qeyd edirlər? Çünki məhz həmin gün Allahın Nuru – “İşıq” zülmətə qalib gəlir. Yunan dilindən tərcümə olunduqda “Xristos” - “Məsih/Maşıah/Помазанник” deməkdir. Ərəb dilində “masaha” feli “yağla sürtmək” deməkdir, buna görə də İslam ona “İsa Məsih” deyərək müraciət edir. Türk dilində isə “yağ”ı “yax”ırlar. Əgər İsa Məsih (Xristos) “yağ”la yağlanmış “Yahva/Eloh/” adlı Allahın oğludursa, onda torpağı qasırğa vasitəsi ilə canlandırır və göydən yerə enən su isə türk dilində “yağış” adlanır. Qədim türklərdə isə İslamdan əvvəl gətirilən qurbana “yağış” deyilirdi [121, 368]. Вu halda isə biz “Yahva/Yağ/Yağış (дождь)/Yaxşı (хороший)” sözləri arasında tam qanuna uyğun bir əlaqəni müşahidə edirik. Bu misallar isə bizə “Yakut/Yahud(i)”¹³ etnik adların qarşılıqlı əlaqəsini göstərir. Hər iki adda “t/d” tayfanı bildirən cəm səkilçisidir /məsələn, sak/сакат, türk/ türküt/.

Əlbəttə ki, dəfələrlə dediyimiz kimi, Allah hər bir şeydən əvvəl – Xaliq,Yaradandır. O insanı xəlq etməsəydi, Yer üzündə Ona şükür və “Təkbir” edən, yəni “Allahu Əkbər” deyən olmayacaqdı. Materialist düşüncəsinə uyğun olaraq – Füzuli və Üzeyir Hacıbəyli “Leyli və Məcnunu” yaratmasaydılar onları tanıyan olmayacaqdı!

İstər panteistlər və bütpərəstlərdə, istərsə də monoteistlərdə Ali Vücud – kişidir¹⁴, çünki ona müraciət kişiyə müraciət olunan kimi edilir – “Qul huva Allahu əhəd” İxlas surəsində deyilir. Yəni burada “huva” ərəb dilində kişiyə, 3-cü şəxsə aid edilən şəxs əvəzliyidir. Bir çox dillərdə “b-“ hərfi “kişi” başlanğıcını təcəssüm edir, məsələn, türk dilində “baba”, pəhləvi dilində “ab” [113, 7], yəhudilərdə “aba”, ərəblərdə “əbun”. “B/m” hərf əvəzlənməsi nəticəsində “m” hərfi artıq “qadın” başlanğıcıdır. Məsələn, türklərdə “məmə” həm də “qadın döşü” mənasını verir, yəhudilərdə “ima”, ərəblərdə “ummun”. İnsanın fiziki quruluşunu nəzərə alaraq deməliyik ki, türklərdə “baba” və “məmə/mama” bir anlayış kimi daha kamildir, çünki o, birincisi, iki hecalı olması ilə İnsanın bir varlıq kimi ikili (ruh və cism) olduğunu təsdiqlyir; ikincisi, “baba”da mayalanma üçün iki “xaya”, “məmə”də isə süd vermək üçün iki döş vardır və hər iki adı çəkilən orqan “canlanma” ilə bağlıdır [113, 50-55]. Bibliya isə iddia edir ki, İsa Məsih Yahva/Elohun oğludur. Artıq bu halda “Yahva” adı məhz türk dili əsasında“Yahbaba”, yəni “(İsanı) Peyğəmbərliyə yağla sürtən ata”, daha dəqiq “Yağ(h)+Baba” kimi şərh olunmalıdır (!!!-müəllif). Yəni burada “Baba” adı altında “Yahva” adının mənasında “qasırğa vasitəsi ilə torpağın mayalanması”nı bildirən Tanrı əks olunub və türk-iskitlər Herodotun dediyi kimi ona Papay deyirdilər. Bu isə artıq öz növbəsində türk “Baba/ata” sözüdür! “Yаh/x-” hissəciyinin metatezası isə -“Хаy/Hay”dır, ondan da canlandırıcı orqan “xaya” və “həyat” anlayışları yaranır.

Deyildiyi kimi, İsa “El” adlandırılan Yahvanin oğludur və edam zamanı çarmıxda olarkən İsa (s) ona “Eloi, Eloi, ləmma savahfani /Allahım, Allahım! Niyə Sən məni Tərk etdin” deyərək müraciət edir [Markusdan, 15:34].

Yunan mifologiyasında İskitlər Papay adlandırdıqları Zevsin oğlu isə Herakldır. Maraqlıdır ki, yunan əsatiri özü Heraklı Zevsin oğlu elan etməklə onun adının etimologiyasını verir. Yunan Ἡρακλῆς/Herakl (latın. Herkules) adının latın hərfləri ilə yazılışı zaman həmin ad «(h) Erаkl» olur, burada da yunan Herodotun şərhinə görə Herakl adındakı «ακλ» oxunur¹⁵. O da, mifin şərhinə uyğun olaraq türkcə “oğul” deməkdir. Bu şərh Heraklın Zevsin oğlu olması haqqında məlumata zidd olmadığı üçün Heraklın adı “(h)Ər (Allah) oğlu” kimi şərh edilməlidir [123, 186-191]. Məhz bu obraz bir daha yunan mifolofiyasını türk dünyagörünüşündən qidalandığını sübut edir, çünki Herakl bilavasitə Köroğlu obrazının yunan variantıdır. Məsələn, türk dastanı “Koroğlu”da onun atası “Alı kişi” Zevsin əksidir və həmin adda da “İşıq” başlanğıcı müşahidə edilir. Təsadüfi deyil ki, Koroğlunun dastandakı əsil adı “Rövşən/işıqlı - روشن “dır [112, 50-55]. Burada xüsusi geyd etmək lazımdır ki, dastandakı Koroğlu heç də, bizə təqdim etmək istədikləri kimi, XVI əsrdə feodal zülmkarlarına qarşı mübarizə aparan qəhrəman deyil. Onu feodallarla mübarizədə qəhrəman kimi “marksist-leninçi nəzəriyyəçiləri” yetişdiriblər. Yenə də həmin “sinfi mübarizə” ideyası əsasında! Amma əslində burada xalq sevdiyi obrazı itirməmək və onu İslam qaydalarına uyğunlaşdırmaq üçün İslamdan əvvəlki mifoloji süjetlərini müsəlman təfəkkürünə uyğunlaşdırdı və onu həmin dövrə aid etdi. Maraqlıdır ki, dastanın Azərbaycan variantında onun fəaliyyət göstərdiyi ərazi Anadoluya yaxın olan torpaqlardır, bura da qədimdən yunan-türk təmaslarının əsas yeridir.

Marksist-leninçilərin düşüncəsinin əksinə olaraq həqiqi Koroğlu – İnsan-Allahdır. Yəni həmin dəsti-xətti biz Herakl və Xristos obrazlarında görürük. Təsadüfi deyil ki, dastanın Azərbaycan variantında Koroğlunun türklərdə “xatun” deyilən və “Əsas” arvadı olan Nigardan bilavasitə varisi yoxdur və o, odlu silah istifadə olunduqdan sonra geybə çəkilir , heç kim onun dəfn olunduğu yeri bilmir. Geyb isə, bilindiyi kimi, Allahın səlahiyyətindədir!

Beləliklə də, bütün mifoloji paralelləri təqdim edərək demək olar ki, türk dillərində “Baba” və onun sinonimləri olan “ər” və “kişi” “ata” - əslində “Allah” deməkdir. Bunun inkişaf prosessi olaraq bizdə indi də “ata evin Allahıdır” el misalı işlənilir!

Türk dillərinin qrammatik xüsusiyyətlərini nəzərə alıb “Baba” sözünün axırına biz “-k” antropomorf hissəciyini əlavə etsək, məsələn, Sparta+k; Mazda+k və sair, biz “Babak”, yəni Babək adını alırıq, bu ad da hərfi tərcümədə “Allah/İnsan” deməkdir. Bu analogiyanı biz Xristos, Tor, Herakl, Koroğlu obrazlarında müşahidə etdik. Bax bundan sonra da “xürrəm” sözünün əsl mənası açılır. Nəzərə almaq lazımdır ki, “xürrəm” adındakı “(k/x)-ür-/ur” bilavasitə enerji, işıq hissəçiyidir[112, 50-55].

Şübhəsizdir ki, türk düşüncəsi əsasında formalaşan xürrəmi fəlsəfəsi özündə Tanrıçılıq elementlərini də qorumuşdu. Lakin İslamın yayılmasından sonra bu cür dünyanı dərketmə sistemi antiabbasi müxalifətinin güclənməsilə özündə şiə elementlərini də əks etdirmişdi. Şiə fəlsəfəsində İmamların “müqəddəs” elan edilməsi həmin qədim fəlsəfənin əksidir. Artıq bu dövrdə, yəni Islamın 200 illik hakimiyyəti dövründə, həmin torpaqlarda mani və məzdək izləri çox cüzidir ki, zərdüştülük bir ideologiya olaraq Babək və xürrəmi hərəkatına təkan verə bilsin.

Burda belə bir məqamı da qyed etmək yerinə düşərdi. Hal-hazırda Məzdək ideyaları haqqında olan məlumatların da Babək barədə yazan həmin “saray tarixçilərinin” ideoloji tərtibatına məruz qalmasına dair fikirlər səslənməkdədir [64, 358-373]. Hətta Məzdəkdən sonra bu qədər zamanın keçməsinə baxmayaraq, Mövlanə əl-Nədvi onun dövrü haqqında yazarkən həmin vaxt İranın Məzdəyin təlimi əsasında seksual anarxiya və erotik böhrana məruz qaldığını hesab edir [127, 18]. Biz də ilk vaxtlar Nizamülmülkün bu məlumatlarına əsaslanaraq həmin tədqiqatçılar kimi düşünürdük. Lakin sonra Babəklə əlaqədar təqdim etdiyimiz materiallarla tanış olduqca rəsmi ideologiyanın bizə təqdim etdiyi “məzdəkizm” ideyalarının saxtakarlıqdan başqa bir şey olmadığı qənaətinə gəldik. Ondan bəhrələnən marksist-leninçi ideoloqları Məzdəki az qala kommunizm ideologiyanın carçısı elan etdilər.

Biz indi həqiqətən Nizamülmülkün Məzdəki təqdim etdiyi kimi “şərəfsizliyi” təbliğ edən birisi olmasına dair qəti bir şey deyə bilmərik. Amma, deyildiyi kimi, əgər biz rəsmi mənbələrdə təqdim olunan “məzdəkizm” ideyalarına əsaslansaq, bu halda orada əks olunan “arvadların ümumiliyi” prinsipi türklərin sırf patriarxal düşüncə və ənənələrinə uyğun olmadığı üçün orada yer ala bilməzdi. Lakin tutaq ki, Məzdək sasanilərin tərtib etdiyi zərdüşt ideyalarına əsaslanaraq, saray tarixçiləri yazdıqları kimi, arvadların ümumiliyini elan edib. Onda burada müəyyən uyğunsuzluq vardır. Yəni Məzdək bununla rəsmi səviyyədə Həmədanda, əhalisinin çoxunun türklərin təşkil etdiyi bir yerdə poliqamiyanı elan edirdi. Bu isə Tanrıçılığın əsas prinsiplərdən biri olan və türklərin qədimdən riayyət etdikləri monoqamiya ideyalarına tamamilə zidd idi.

Lakin bir şeyi qəti demək olar ki, İranda əvvəl Əhəmənilərin, sonra isə Sasanilərin timsalında hakimiyyətə gələn farslar Zərdüştlüyün əsas ehkamlarını dağıdaraq, orada əks olunmayan əxlaq prinsiplərini gətirdilər. Bunlara qarşı, aşağıda görəcəyimiz kimi, Mani, sonra da Məzdək etiraz etdilər və buna görə də onlar əks düşünənlər tərəfindən “qaralamaya” məruz qaldılar.

Əvvəla burada xüsusi qeyd edilməlidir ki, məhz fars Əhəmənilər Zərdüşt dinində olmayan “xvaedvadata/Allah qanunu” adlı bir qaydanın əsasını qoydular ki, bu da sonralar fars mənşəlilər üçün hüquqi bir presedent oldu. Həmin “xvaedvadataya” əsasən birinci xətt üzrə yaxın qohumlar arasında ailə qurula bilər. Məsələn, Herodota görə, Əhəməni hökmdarı Kambiz (öl. e.ə. 522-ci ildə) həmin qaydanın əsasını qoyaraq bacısı ilə evlənmişdi. Makedoniyalı İskəndər hətta bu qaydaya görə Əhəməniləri təqib etmişdir ki, onlar da uzun müddət bundan gizlənməli olmuşdular. Hakimiyyətə gələn sasanilər həmin xvaedvadatanı bərpa edərək, ona riayyət etmişdilər. Məsələn, Sasani dövlətinin yaradıcısı Ərdəşir Papaqan (226-239) öz doğma bacısı Dənakla evlənmiş, I Şapur isə (239-272) doğma qızı Adur-Anahid ilə evlənərək, onu sarayın baş arvadı elan etmişdir. Məhz bu cür naqisliklərə qarşı Mani çıxış etdi və buna görə də onun dərisi soyuldu.

Beləliklə, sasanilərin Məzdək haqqında uydurduqları cəfəngiyyatlar, artıq e.ə.VI əsrdən başlayaraq farsların beyninə o dərəcə də hopmuşdu ki, onlar özlərinin səbəb olduğu naqislikləri başqalarının adına çıxırdılar. Məhz bu siyasətdən çoxunun anası fars kənizləri olan Abbasi xəlifələri də istifadə edərək Məzdəki və Babəki qaralamışdılar.

Bütün yuxarıda dediklərimizi nəzərə alaraq, bir daha Nizamülmülkə müraciət edək. O isə Məzdək haqqında yazırdı: “Dünyada ilk qondarma məzhəb yaradan adam Əcəm (! –müəllif) torpağında meydana çıxmışdır. Ona möbidlər möbidi deyərdilər. Adı Məzdeke-Bamdadan idi. O, Nuşirəvan Adilin atası, Firuz oğlu Qubad dövründə atəşpərəstlik dininə zərbə vurmaq, dünyada pis yol açmaq istədi. Səbəbi o idi ki, bu Məzdək nücum elmini yaxşı bilirdi, ulduzların hərəkətindən belə nəticə çıxarırdı ki, bu yaxınlarda bir adam zühur edib, atəşpərəstlərin, yəhudilərin, xaçpərəstlərin, bütpərəstlərin dinini batil edəcək və öz dinini xalqa qəbul etdirəcək və bu din qiyamətə qədər davam edəcək. Birdən elə bir təmənnada oldu ki, bu adam elə onun özü olsun. Sonra ürəyində camaatı necə yoldan çıxarmaq və hansı din icad etmək haqqında fikirləşməyə başladı. Baxıb şah məclisində, böyüklər yanında tam hörmət sahibi olduğunu gördü. Peygəmbərlik iddiası edənə qədər heç kəs Məzdəkdən yersiz bir söz eşitməmişdi. Məzdək qulamlarına əmr etdi, gizli lağım atıb yeraltı yol qazmağa başlasınlar. Yavaş-yavaş o yolun ağzı gəlib atəşgahın ortasna çıxdı. Atəşgahın ortasında kiçik bir baca qoydular. Sonra Məzdək peyğəmbərlik iddiasına başladı və dedi: “Məni göndəriblər ki, Zərdüşt dinini təzələyim. Camaat Zənd-Avestanıın mənasını unudublar, Allahın buyuduqlarını Zərdüştün dediyi kimi yerinə yetirmirlər. Bəni İsrail tayfası da bir vaxt Musa ə.s.-ın Allah-Təala tərəfindən Tövratda yazdıqlarını düz yerinə yetirməyib, əksinə etdikdə, Tövratda deyildiyi kimi, Allah yeni peyğəmbər göndərdi, Bəni-İsrail tayfasının səhfini düzəltdi, Tövratın hökmlərini təzələdi, onları doğru yola qaytardı. Bu söz Qubad şahın qulağına çatdı. Sabahısı gün böyüklərin, möbidlərin toplanmasını əmr etdi, məhkəmə qurdu, Məzdəki çağırıb, ucadan soruşdu: “Sən peyğəmbərlik iddiası edirsən?!” Dedi: “Bəli, mən ona görə gəmişəm ki, Zərdüşt dinində çoxlu ziddiyyət vardır, onda çoxlu şübhəli yerlər meydana çıxmışdır . Mən onları düzəltməli, təshih etməliyəm, Zənd-Avestanın mənası icra edildiyi kimi deyildir, mən onun mənasını açıb camaatı başa salmalıyam“ [40, 153-154]. Bu məlumat aşağıdakı mətləblərdən xəbər verir. Göründüyü kimi, Məzdək (əgər biz Nizamülmülkün onun münəccim olmasına inansaq – müəllif)Bibliyanın Təsniyyə Kitabı və Barnaba İncilinin məlumatlarından xəbərdar idi və onları təkrarlayaraq, Məhəmməd salavatullahın gəlişini müjdələyirdi. Artıq buna görə, əgər Məzdək Rəsulüllahın (s) gəlişini bilirdisə, onun haqqında Abbasi qaynaqlarında olan yazılar iftiradan başqa bir şey deyildi! Məzdəyin özünün dediyi və “böyüklərlə möbidlər”in təsdiq etdikləri kimi, o, yeni din yaratmaq iddiasında deyildi və Allahın iradəsinə qarşı çıxmazdı! Bu onun sübut edir ki, rəsmi ideologiya öz rəqiblərini və xalqı düzgün istiqamətləndirə biləcək adamları nüfuzdan salmaqdan ötrü ona türk cəmiyyəti tərəfindən qəbul edilməyəcək iki “maddə” üzrə günahlandırırdı – peyğəmbərlik iddiaları və mənəviyyatsızlıq! Bunları həmin müəlliflər Babəkə də şamil etdilər! Bax, məhz bu iki maddə ilə rəsmi Abbasi tarixşünaslığı Məzdək və Babəki xalqın gözündən salmaq üçün onların şəxsi keyfiyyətlərini alçaltmaq niyyətini güdürdülər.

Əslində isə Əhəmənilər tərəfindən gətirilən, Sasanilər dövründə öz yüksək zirvəsinə çatan və dövlət siyasəti səviyyəsinə ucaldılan bu əxlaqsızlığa İslam dini son qoymuşdur. Quranda isə bu barədə qeyd edilir: “Atalarınız evlənmiş olduqları qadınlarla evlənməyin! Yalnız keçmişdə olan bu cür şeylər müstəsnadır. Əlbəttə, bu çox pis işdir və çirkin bir yoldur! Sizə analarınız, qızlarınız, bacılarınız, bibiləriniz, xalalarınız, qardaş və bacılarınızın qızları, süd bacılarınız, arvadlarınızın süd anaları və yaxınlıq etdiyiniz qadınlarınızın himayəsində olan qızlar ilə evlənmək haram edildi ... Öz belinizdən gələn oğullarınızın arvadları ilə evlənmək və iki bacını birlikdə almaq da sizə haramdır” [Quran, IV:22-23]. Əfsuslar olsun ki, tezliklə Əməvilər və ardınca Abbasilər İslamın bu müddəalarını unudaraq, mənəviyyatsızlığa qurşandılar və bununla da onlarla “ümmə” arasında uçurum yarandı! Məsələn, elə əl-Mötəsimin yuxarıda misal gətirdiyimiz söhbətindən Abbasi xəlifələrinin mayalarından bəri zinakar olduqları və özlərinin bu keyfiyyətlərini dərk edə-edə onları başqalarının adına yazdıqları məlum olur!

Burada başqa məqam da ortaya çıxmaqdadır, çünki hər iki ad, istər “Babək”, istərsə də “Məzdək” etimoloji baxımından tam üst-üstə düşür. Təsadüfü deyil ki, Abbasi qaynaqları Məzdək və Babək ideyalarının oxşarlığından danışaraq, onları peyğəmbərlik iddialarında olduqlarından danışır. “Мəzdək” adı da “Babək” adı kimi “Allah-İnsan” deməkdir və həmin söz “Maz/böyük/+Deo/Allah/+k (antropomorf suffiks) kimi şərh edilir. Maraqlıdır ki, “Deo/Allah” türkcədən(!) [120, 186-191] metateza üsulu ilə (deo / div(o) / deva (qız) → veda; “qız(maq) isə yenə də “alov” rəmzidir) “Od” deməkdir, yəni “Mazda” əslində “Böyük Od/İşıq” deməkdir.

Dövrün qaynaqlarında Babəkin adına yazılan məzdəkilik ideyalarından meydana gələn “zinakarlıq” (məsələn, Babəkin Cavidanın arvadı ilə gizli sevişməsi, yaxud Səhl ibn Smbatın ailəsindən olan qadınları camaat qarşısında zorlaması – müəllif) ona görə əsaslı deyildir ki, onlar köklü şəkildə qədim türk Törəsinə, İlahi Qanuna tam zidd idi və həmin təfəkkür hazırda da adət kimi Azərbaycan türklərinin məişətində aparıcı yerə malikdir. Müsəlman qaynaqlarında Babək haqqında uydurulanlar bir də ona görə əsassızdır ki, müsəlmanların sevdiyi Əhli Beyt üzvü, Hz.Əlinin böyük oğlu Həsənin (s) adını daşıyan Babək Abbasi xəlifələrinin mənəviyyatsızlığı ilə vuruşa-vuruşa, birdən onların həyat tərzini təkrarlaya bilməzdi.

Bir halda ki, orta əslər boyu bütün xalq hərəkatları dini şüarlar altında baş verirdi, abbasilərin mötəzili təriqətinə qarşı müxalif xalq hərəkatı yalnız “Əhli Beyt” sevgisi və şiə Bayraqları altında baş tuta bilərdi.

Burada Babəkin “şəhidlik” zirvəsi də mühüm yer tutur. Maraqlıdır ki, bu hadisələrdən bir qədər sonra məşhur sufi¹⁶ Mənsur Xəllacın (858 - 26 mart 922) “Ənə-l-Həqq” ifadəsi səslənir. Həmin sözlərə görə, o, “Allahsızlıqda” günahlandırılaraq həbs edilir (913). Həbsxanada olan müddətdə o öz “Kitab ət-tavasin” adlı məşhur yeganə əsərini yazır. Onu həmin sözlərə görə edam etdilər, cismini isə yandırdılar. Tədqiqatçıların qənaətlərinə əsasən, sonralar Mənsur Xəllacın dediyi “Ənə-l-Həqq” sözləri məşhur sufi alimi Cəlaləddin Rumi tərəfindən açıqlanmışdı. Cəlaləddin Rumi həmin sözləri açıqlayaraq bildirmişdi ki, “Ənə-l-Həqq” Mənsuru günahlandırdıqları kimi təkəbbür deyil, Allaha tam təslim olması deməkdir. Cəlaləddin Rumi deyirdi ki, “Ənə-l-Həqq” deyən bir İnsan nəzərində ozü yoxdur, yalnız Allah vardır. Allaha olan sevgisindən İnsan Onun tam qovuşmasını hiss edir.

Bu dünyada yaradılan hər bir şey Haqdır, çünki yaranışından bəri hər bir insan Allahın “can” adlı hissəciyi özündə gəzdirir və o da ölüm məqamında sahibinə dönür. Məhz bu prosesi Quran nəzərdə tuturdu: “və ileyhi turcəun / və onun hüzuruna qayıdacaqsınız” [Quran, XXXVI:83]. Sonralar Mənsur Xəllacın bu ideyası Nəsiminin “Məndə sığar iki cahan, Mən bu cahana sığmazam” sözlərində inkişaf etdirilmişdi.

Bütün bu fəlsəfi sistem Azərbaycan musiqi janrı olan muğamda tamlığı ilə öz əksini tapmışdır. Qeyd olunmalıdır ki, “muğam” və “maq” sözləri eyni hərflərdən ibarət olmaları ilə yanaşı, eyni fəlsəfəni əks edən sistemin qollarıdır. Muğam haqqında yazılan bütün ensiklopediyalarda “müğam” adı daha çox “makam” kimi verilir [149] və onun haqqında deyilir ki, “makam” ərəbçədən barmağın musiqi alətinin qolu üzərində yerləşməsi, mövqeyi yaxud da “makam” iran, ərəb və türk musiqilərində (makom, muğam, raqa) eyni lad üzərində oxunuş qaydasıdır.

Bəzi filosofların düşüncələrinə görə, “makamlar” musiqi əsərinin improvizasiyası üçün əsasdır [183, 380; 195, 744]. Həmin filosofların çoxu hesab edir ki, “muğam” ərəbcə “məkam” sözündən alınıb və “dayanacaq/məqam” deməkdir [69]. Bu alimlərin yazdıqlarına görə, orta əsrlər boyu “məkam/muğam”lar sufilər tərəfindən Həqiqətin dərk olunması zamanı və Onunla qovuşmaq üçün meditasiya vaxtı xüsusi olaraq üsul kimi istifadə edilirdi [108, 6-20; 109, 134,139]. Bu janrı tədqiq edən alimlər hesab edirlər ki, sufilikdə varlığın və ölümün vəhdəti qudrətdir, vahid olanın bir sonsuzluqdaki gücüvə səadətidir. Həmin kamilliyin ən yüksək zirvəsinə ucala bilən insanhəmin Həqiqətin və yaxşılıqların gizlilərinə vaqif hesab olunurdu. Həmin kamilliyə yol /”təriqət”/ məqam olan məkamlardan keçməli idi. “Muğam bir janr kimi tam X-XII əsrlərdə formalaşır” [109, 139]. Amma burada etiraz edib bildirməliyik ki, yazılı qaynaqlarda hər şey və həmişə öz əksini tapmırdı.

Pifaqor, Aristotel, Platon, əl-Fərabi, İbn Sina, Səfiəddin Ürməvinin fəlsəfi və digər əsərləri ilə tanış olan şuşalı Mir Möhsün Nəvvab yüksəlişə doğru muğamın əsas dörd pilləsini izah edir: “torpaq dərəcəsi, hava dərəcəsi, su dərəcəsi və od dərəcəsi” [37, 3,14,15,19,9,41]. Bu həmin əsas dörd ünsürüdür ki, onlar olmadan Yerdə həyat mümkün deyil! Bu da həmin sistemdir ki, onun əsası Təkallahlığın əsas qayəsi olan: “Allah Nurdur və onda heç bir zülmət yoxdur”/”Allah qöylərin və yerin Nurudur” – fikrini təşkil edir [Bibliya, Yəhyanin ilk Müjdəsi, 1:5; Quran, ХХIV:35]. Tədqiqatlar isə muğam və onun fəlsəfi sisteminin bilavasitə Tanrıçılıqdan meydana gəldiyini sübut edir [117].

Tanrıçılıqda od/işıqla bağlı mərasim qaydaları Azərbaycan əhalisinə qədim zamanlardan tanış idi. Məsələn, Qobustandakı daş üzrində rəsmlər arasında mezolit dövrünə həsr edilmiş rəqs səhnəsi də var ki, ona türkcə də “Yallı” deyirlər. Yallı ocağın ətrafındaki rəqsidir. Dəstənin əvvəlində olan maq, mütləq əlində “od/alov”un rəmzi olan qırmızı yaylıq saxlamalıdır və həmin rəqsin adı “Yallı”– “Alov/Yalov” deməkdir.

Azərbaycan Yallısı Çahargah dəstgahı üzərində ifa edilir¹⁷. Çahargah haqqında isə Mir Möhsün Nəvvab yazırdı: “və Çahargahı göyün güruldamasından götürüblər və əlavə dörd nəğmə və güşələri ilə ikmala yetişir. Ona binaən Çahargah deyirlər” [37, 36-55]. Maraqlıdır ki, Azərbaycanda Çahargah dəstgahının axırıncı şöbəsi Mənsur Xəllacın şərəfinə adlanan “Mənsuriyyə”dir. Belə ki, Mənsuriyyə şöbəsinin ilk cümləsi “Məğlub” adlanır, o da bizi maraqlandıran hər iki halda baş verən nəticənin təcəssümüdür.

Bizi isə maraqlandıran başqa mühüm məqam da Yallı rəqsi zamanı maqın əlində qırmızı rəngli “yaylıq/parçanı”nın olmasıdır. Bu isə Çahargahın “Alov”lu olduğuna görə, Mənsuriyyə və bütövlüklə, dəstgahın “qırmızı rəng” üzərində köklənməsi deməkdir. Beləliklə də, biz xürrəmi bayrağında qırmızı bayraqı və qırmızı geyimlərin rənginin hansı fəlsəfədən doğduğunu görürük. Maraqlıdır ki, Azərbaycan muğamı, bütövlükdə antiabbasi cərəyanların fəlsəfəsini əks etdirmişdir. Məsələn, bunu biz Rast dəstgahının quruluşu əsasında sübut edə bilərik: Bərdaşt/Novruz-Rəvəndə (xürrəmilərin müttəfiqləri) → Maye/Buğa → Üşşaq/Aşiqlər /Əhli Beyt, Rəsulüllah (s), Hz.Əli (s), Hz.Fatimə (s), Hz.Həsən (s), Hz.Hüsyen (s)/ → Hüseyni (İmam Hüseyn) → (onun) Vəlayəti → Dilkəş (Onun canının alınmasının son məqamı) → Şikəste-i Bars/Mübərriqə(İşığın bərq etməsi) və ... - İraq (Kərbəla faciəsi).

Birincisi, “muğam” sözü hərfi tərcümədə “Allaha həsr edilmiş nəğmə” deməkdir [117]. Bu da onun bilavasitə “əl-cəbr” elminin əsasını qədim gəbrlərlə bağlı olduğunu göstərir. “Gəbri” şöbəsi də Nəva-Nişabur dəstgahında əks olunan şöbədir. Nişabur isə Əbu Müslümümn və onun dostu və davamçısı, Nizamülmükün “gəbr Sunbad” adlandırdığı adamların vətəni idi [40, 165-166]. Bunlar isə “əl-cəbr” elminin vətəninin bilavasitə Azərbaycan olmasını təsdiqləyir! Məsələn, maqların qurban gətirdikləri mərasimi işıqlandıran Herodot yazırdı ki, onlar bu zaman xüsusi “teoqoniya” adlı mahnı ifa edirdilər [Herod. I:13; 12, 506]. Burada xüsusi ilə qeyd olunmalıdır ki, müsəlman abbasipərəst tarixçilər xürrəmiləri bilavasitə “maqlar/məcusilər”lə əlaqədə olduqlarını qabardırdılar. [81, 24, 25, 304; 64, 60]. Deyildiyi kimi əl-Məqdisi konkret olaraq xürrəmiləri maqların bir qolu adlandırır [35, 133].

Azərbaycan muğamında vaxtı ilə “Xürrəm” və “Məzdəkani” şöbələri olub [69]. Yuxarıda göstərildiyi kimi, Rast dəstgahının ilk cümləsi Novruz-rəvəndədir ki, “rəvəndi”lər də xürrəmilərlə birlikdə Abbasi xəlifələrinə qarşı mübarizə aparmışdılar [40, 179]. Gəbrilər də sonra oğuzların bir qolu olan “bayat” adı ilə də məhşurlaşdılar ¹⁸ki, onları da indiyə kimi fars mənşəli kimi təqdim etmək istəyirlər..

Lakin muğam da eyni dərəcədə xürrəmilərin “ruh“ və “tənəssuh”” mələsinə baxılması üçün imkan yaradır. Muğam fəlsəfəsi ilə kamil insanın pillə-pillə öz maddiliyindən əl çəkərək mənəviyatının inkişafı vasitəsi ilə İlahi İşığa doğru hərəkətini əks edir ki, həmin məqamda onun ruhu (!) Allahın Nuruna qovuşması və onun daxilində əriyib getməsi üçün öz “eqo/Mən”indən əl çəkməyi bacarmalıdır. Buna isə sufilər tərəfindən “vəhdət əl-vicud”, yəni “ikiliyini” vahid halda birləşməsi adlandırıldı.

Lakin insan bu vəziyyətə yalnız ölümündən sonra çata bilər, onun cismani vəziyyətində “vəhdət əl-vücud” mümkün olmadığı üçün ruh yenə də öz əvvəlki mövqeyinə qayıtmalı olur, yəni muğam ifaçılığında irfani, sufilik məqamı odur ki, ifaçı, yaxud xanəndə Allaha qovuşmaq üçün ruhunu ən yüksək məqamına catdırır, lakin cismlə bağlı olduğuna görə ona qovuşa bilmir və yenə də geriyə dönməli olur. Həmin ziddiyyəti isə aradan yalnız bir məqam - ölüm götürə bilir ki, bu vəziyyətdə o (ölüm) artıq “sevgi/eşq” sözünün və məqamının (Üşşaq) sinonimidir. Əgər biz yuxarıda təqdim olunan Rast dəstgahının şöbələrinin quruluş ahənginə nəzər salsaq, orada bu silsiləni mütləq görərik!

Onu da xüsusi geyd edək ki, Avropa yeddi pilləli ladından fərqli olaraq, Azərbaycan muğam ladı səkkiz pilləlidir. Bu isə ruhun ən yüksək zivəyə cata biləcəyindən xəbər verir, çünki İslamda ən yüksək zirvə Cənnətin səkkizinci mərtəbəsi Cənnət ül-Alə məqamıdır. Məhz bu fəlsəfi düşüncələrdən irəli gələrək, bayat nəslindən olan Füzuli öz “Leyli və Məcnun” poemasını yaradır, şiələrin “isna aşara/on iki (imam)” təriqətinin başçısı Şah İsmayıl isə bəyan edir: