Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BEYHAN SULTAN SAEÖLSARAYI 192

193

BEYKOZ

tedir. Fakat tavanlar görkemlidir; zarif ahşap geçme motifleri pirinç rozetlerle süslenmiştir. Bir odanın tavanmdaki süsleme güneş ışınları biçiminde yayılır. Çeşme ve hamamlardaki mermer oyma süslemeler ise bu marangoz işçiliğiyle boy ölçüşemez. Dallaway sarayın içindeki yaldızlı kitabelerden de söz eder: Kuran'dan ayetler ya da methiyeler, kasideler her odayı süslemektedir. Deniz üzerine inşa edilmiş, tabanı ızgaralı bir odada, seçkin kadınların balık tutarak kendilerini eğledikleri anlaşılmaktadır. Sarayın arkasındaki bahçeyi de gezen yazar, meydancıklarda çiçek setleri, uçacakmış gibi hafif duran köşkler ve buralara serinlik veren som mermer çeşmeler görür. Dallaway daha sonra balık odasına geri döner. Burada kendisine kahve, şekerlemeler ve muhtemelen gülsuyu ikram edilir. Fincanlar, kaplar ve kaşıklar elmasla süslü som altındandır; yazar üstelik şekerlemelerde yakut tozu kullanıldığını öğrenir.

Bu görkem karşısında şaşkınlığa düşmüş olan Dallaway, salihsaraya bir galeri ile birleştirilmiş olan sultan efendinin kocasının sarayını ise çok mütevazı bulur. III. Selim'in gözde devlet adamlarından olan Beyhan Sultan'ın kocası (o sırada Mora valisi olan) Silahdar Mustafa Paşa'nın da her kul gibi sultan efendiye saygıda kusur etmemesi gerekliydi. Beyhan Sultan, amcası I. Abdülhamid ve kardeşi III. Selim zamanında çok itibar görmüştü. Yalısının tamirinin fena ve pahalı yapılmış olmasından dolayı II. Mahmud'a şikâyette bulunduğunda da amcaoğlu olan sultan, hemen bir hatt-ı hümayun ile olaya el koymuştu.

Bu sarayın görsel bir belgesi bulunmadığından, Beyhan Sultan için yeniden inşasına dair kayıtlardaki mekân listeleri ne yazık ki ancak Dr. Dallaway' in tasviriyle karşılaştırılabilmektedir. Ayrıca Beyhan Sultan'a temlik edilmeden önceki yarım yüzyılı aşkın süre içinde sarayın inşaat ve tamirat serüveni henüz aydınlanmamıştır. 18. yy başında Damat ibrahim Paşa ile eşi, III. Ahmed' in kızı Fatma Sultan'a ait olan Çırağan Sarayı, bu dönemde birçok eğlenceye sahne olmuştu. Sarayın bu görkemli yıllarına ait çok sayıda belge ile bir restitüsyonu-nu yapmak mümkün olabilmektedir. Ancak Damat ibrahim Paşa'nın 1730'da öldürülmesi, Fatma Sultan'ın da 1733'te ölümü üzerine miriye geçmiş olması gereken sahilsaray 1741'de ancak kısmi olarak (Camlı Köşk bölümü) tamir edilmişti. I. Abdülhamid'in tahta çıktığı yıl olan 1774 tarihli bir belgeden sarayın bu tarihte satışa çıkarıldığı öğrenilmektedir; bundan sonra Çırağan Sahilsara-yı'nın 1791'de III. Selim tarafından kız kardeşi Beyhan Sultan'a ihsan edilinceye dek terk edilmiş olduğu sonucu çıkmaktadır. 1794-1824 arasında sultan e-fendinin Çırağan Sahilsarayı'nın tümüyle yıkılıp yeniden inşası ve döşenmesi ile ilgili olarak Topkapı Sarayı Arşivi ile Başbakanlık Arşivi'nde çok sayıda belge

bulunmaktadır. Sarayın tümüyle yıkılmasının gerekmiş olması, sarayın 1791'e kadar terk edilmiş olması yolundaki yargıyı güçlendirmektedir. Sultanın 1824' te ölümü üzerine tekrar miriye dönmüş olması geren sarayın yerinde II. Mah-mud 1834'te yeniden ve tümüyle farklı üslupta bir saray (Çırağan Sarayı) inşasını başlatmıştı.

Bibi. J. Dallaway, Constantinople Ancient and Modern with Exursions to the Shores and Islands of the Archipelago to the Troad, Londra, 1792, s. 139; M. Cezar, "Sanat'ta Ba-tı'ya Açılışta Saray Yapıları ve Kültürün Yeri", TBMM Milli Saraylar Sempozyumu Bildirileri, isi., 1984, s. 60; N. Arslan, Gravür ve Seyahatnamelerde istanbul, İst., 1992, s. 150-151; T. Artan, "Boğaziçi'nin Çehresini Değiştiren Soylu Kadınlar ve Sultanefendi Sarayları", İstanbul, S. 3 (Ekim 1992), s. 112-113.

TÜLAY ARTAN