Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

CENEVİZ SARAYI

Bizans İmparatoru II. Andronikos Paleo-logos (hd 1282-1328) ile 1304'te imzalanan bir anlaşma sonucu Cenovalılar Halic'in karşı kıyısında Galata'da bazı imtiyazlar elde etmişlerdi. Bir Ceneviz kolonisi haline gelen Galata'da, "Piazza" denilen ana meydanın yanında "Palazzo del comune" olarak adlandırılan ve po-desta'nın (Cenovalı idareci) makamı o-lan bir saray yapılmıştı. Fakat 1315'te bu idare binası yanmış, ancak az sonra Po-desta Montani de Marinis tarafından yeniden yaptırılmıştı. 1669-1677 arasında henüz yerinde görülen uzun bir kitabe, "Palazzo del comune"nin 1315'te yandığını, 13l6'da yeniden inşa edildiğini bildiriyordu. Batı'da gotik üslubun hâkim olduğu yıllarda inşa edilen bu bina da Galata'da Avrupa mimarisinin temsilcisi olarak yükselmişti.

Ceneviz Sarayı olarak bilinen bu yapı, fetihten sonra varlığım sürdüren Gala-ta-Ceneviz cemaatinin idare merkezi o-larak kullanılmış olmalıdır. "Magnifica communita di Pera", l682'ye kadar devam etmiştir. Osmanlı Devleti'nde 1847-1856 arasında Sardunya temsilcisi olarak bulunan Baron Romualdo Tecco, henüz sağlam halde duran bu binanın bir resmini çizdirmiş ve bu resim, Galata-Ceneviz kolonisi ile ilgili belgelere dair önemli bir kitap yazan L. T. Belgrano tarafından 1888'de yayımlanmıştır.

Altıncı Daire-i Belediye mühendisi M. de Launay 1874'te basılan bir yazısında, Ceneviz Sarayı'mn Franchini Hanı olduğunu ve "abidevi" merdiveninin yıktırılarak alt katının da sanat ve tarih bakımından üzücü biçimde bozulduğunu bildirir. De Launay burada ayrıca üzerinde Cenova hükümeti ile bunun idarecisi ve Galata'daki temsilcisinin asalet armaları işlenmiş bir taş bulunduğuna da işaret eder. Bazı yabancı seyyahlar da, bu tarihi binadan birkaç cümle ile bahsederler.

Celâl Esad (Arseven), ise 1913'te basılan eski Galata hakkındaki küçük kitabında, 5-6 yıl önce bu önemli eski eserin yerine bir işhanı yapılmak üzere yık-tırıldığmı bildirdiğine göre "Palazzo del comune", 1906-1907 arasında eski biçimi bozulacak surette yenilenmiştir. Kalan diğer parçası da bugün hâlâ durmaktadır. Bankalar (eski Voyvoda) Caddesi kenarında, Galata Kulesi ve Kartçınar sokakları arasındaki köşede olan han, eski Ceneviz Sarayı'mn arka bölümüdür. Evvelce anacadde üzerinde olan ve Baron Tecco tarafından resmi yaptırılan cephesi ortadan kalkmış, bunun yerine, hiçbir mimari değeri olmayan basit bir cephe inşa edilerek, burası 4-5 katlı bir işhanı haline getirilmiştir. 1855-1860 arasında İstanbul'un karşı tarafından çekilen bir fotoğraftan yapılan agrandisman, sarayın esas cephesini, gotik mimarisinin bütün özellikleri ile ve gerçek orantıları ile gösterir.

Eski desen ve fotoğrafından anlaşıldığına göre Ceneviz Sarayı'mn alt katı tonozlu bir bodrum halinde idi; bu to-

nozlar dış cephede üç büyük kemer halinde aksetmişti. Bunların üzerlerindeki katların pencereleri ikiz veya üçüzdü. Çatı katının ise yine ikiz küçük pencereleri vardı. Bina Bizans mimarisindeki tekniğe göre, aralarında tuğladan hatıllar o-lan taş sıralar halinde inşa edilmişti. Bugün kalan parçanın yan cephesinde dökülen sıva kaplaması altından çıkan yerlerde bu teknik belirlidir. Fotoğrafta sarayın cephesinin tamamı sıvalı, badanalı, pencere ve duvar kenarları beyaz çizgilerle belirtilmiştir.

Binanın iç planı, tamamen değiştirilmiştir. Abidevi merdiven ve büyük toplantı salonu gibi De Launay'in bahsettiği unsarlardan bir iz kalmamıştır. Yine o-nun burada gördüğü, üstünde armalar işlenmiş taş da yok olmuştur. Bunlardan ortadaki Cenova'mn, bir yanındaki De Merude, diğer yanındaki ise De Marinis ailelerine aittir. Binanın Kartçınar So-kağı'na bakan arka cephesinin ortasında çimento ile yapılmış bir arma vardır. Kısmen kırılmış durumdaki bu armanın binaya ait gerçek bir arma olması şüphelidir. Bunun, hanın 19- yy'da sahibi olan, Levanten ailelerden Franchini'lerin yaptırdıkları "uydurma" bir arma olduğuna ihtimal verilir.

Gotik sanatın İstanbul'daki bu ilgi çekici temsilcisinin değerli cephesinin yok olması şehir tarihi bakımından büyük bir kayıptır. Galata'daki bu sarayın bir benzeri Cenova'da Capitani del Popola'nın makamı olan Palazzo San Giorgio da 1260' ta yapılmıştır ve bugün hâlâ durmaktadır.

Bibi. L. T. Belgrano, Documenti riguardanti la Colonia Genovese di Pera, Cenova 1888, s. 116, no. 13, s. 414, levha IV; F. W. Hasluck, "Dr. Covel's Motes on Galata", Annual of British School at Athenes, XI (1904-1905), s. 61; M. de Launay, "Notice sur le vieux Galata (Pera deş Genois)", L'Unsivers-Revue Ori-entale, S. 2 (1874), s. 106-107; Celâl Esad (Arseven), Eski Galata ve Binaları, îst., 1329, s. 118-119; A. M. Schneider-M. îs. No-

midis, Galata, s. 35; Müller-Wiener, Bildlexi-kon, 243; S. Eyice, Galata ve Kulesi, îst., 1969, res. 16; ay, "Palazzo del comune deş Genois a Pera (Galata)", Studia Turcologica, Memoriae Alexii Bombacı Dicata, Napoli, 1982, s. 164-179.

SEMAVİ EYİCE