Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

BALIKÇILIK

20

21

BALIKLAR

Eski Galata Köprüsü ömrü boyunca oltayla balık avlayan amatör balıkçılara evsahipliği etti. Fotoğraf, bu evsahipliğinin son yıllarına tanıklık ediyor (üstte). Sağdaki ise 1970'li yıllardan bir enstantane. Erdal Yazıcı, 1991 (üst), Halim Dinç, 1977 (sağ)

ve uzunluğu 12 kulaçtı. Toplam uzunluğu 65 kulaç olan kollan, gözleri üç farklı büyüklükte olan üç ayrı parçadan oluşurdu. Bu parçalar torbadan itibaren ana dibi, orta ağ ve makas ağı adlarını taşıyordu. Ana dibinden makas ağına doğru gözler büyürdü. 23 kulaç uzunluğundaki ana dibi, istavrit gözünde (15 mm), 20 kulaç uzunluğundaki orta ağ kör uskumru gözünde (17 mm), 20 kulaç uzunluğundaki makas ağı uskumru gözünde (19 mm) idi. Kolların eni ise torbaya bağlı olan uçlarda 20 kulaç iken makasa doğru azalarak 8 kulaca inerdi. Kollar yakalara doğrudan doğruya değil, sar-don denen büyük gözlü ağlar aracılığıyla bağlıydı. Büyük ığrıbın alt yakasında ana dibinden başlayarak kayışlarla bağlanmış 44 taş bulunurdu. Bu taşların ağırlıkları 5-8 okka kadardı. Üst yakada ise, toplam ağırlıkları 80 okkayı bulan 180 parça mantar vardı. 4 okkalık bir mantar da torbanın ağzını yüzdürürdü. Iğrıp makasların alt ve üst kenarlarına bağlı halatlardan çekilir, kayıktan atılır ve kayığa toplanır, bu iş için kancabaş denen üç çifte kayık kullanılırdı. Bir ığrıp takımında reis, palacı, kıç yoldaşı ve 11 tayfa olmak üzere 14 kişi bulunurdu. Kıç yoldaşı kayığın arkasından ağı atardı. Iğrıp atılırken kayık yeke ile değil pala denen özel bir kürekle idare edilir, bunu tutana palacı denirdi. Küçük ığrıbın torbası 11, ana dibi, orta ve makas ağlarının toplam uzunluğu 25 kulaç, kolların eni torba kenarında 14, makasta 3 kulaçtı. Küçük ığrıp takımı 12 kişiydi. Boğaz ığrıplarıyla en çok torik, palamut, uskumru, kolyoz ve istavrit avlanırdı. istanbul'da Boğaz ığrıbından başka ada ığrıbı denen ve daha çok Adalar'da kullanılan bir ığrıp, daha vardı. Boğaz ığrıbından daha küçük olan ada ığrıbının

alt yakasında hem taş, hem de kurşun vardı ve dibi süpürürdü.

Manyat çok küçük bir ığrıptı. Alt yakasında taş değil kurşun bulunurdu. Torbasının uzunluğu 4-5 kulaç, kollarının uzunluğu Boğaz'da kullanılanlarda 50, Marmara'da kullanılanlarda 70 kulaç olurdu. Kolların eni torba ağzında 12 kulaçtan başlar ve makaslarda 4 kulaca inerdi. Torbası kör istavrit (13 mm), kolları istavrit (15 mm) ve uskumru (19 mm) gözündeydi. Manyatla her türlü yerli ve gezici balık avlanırdı. Manyat takımı reis, kıç yoldaşı ve 5 tayfa olmak üzere 7 kişiydi.

Tarlakoz da ığrıp yapısında, fakat manyattan küçük bir ağdır. Torbasının uzunluğu 6-8 kulaç, yüksekliği 5-7 kulaç, kollarının uzunluğu 25 kulaçtır. İki kişi tarafından kullanılırdı. Göç zamanı torik ve kofana gibi büyük balıklardan kaçan küçük balık sürüleri kıyılara yanaşır. Buna corum denir. Tarlakozla Boğaz kıyılarındaki corumlarda uskumru, istavrit, hamsi avlanırdı. Tarlakoz sürekli olarak Adalar'da ve Haliç'te kullanılırdı.

Çökertme de dalyan gibi kıyılara kurulur. Kazıklar yerine demirlemiş kayıklara bağlanarak sabitleştirilmiş, uzunluğu 14 kulaç, genişliği 12 kulaç olan dikdörtgen bir ağdır. Çökertme İstanbul'da Boğaz kıyılarının daimi sakinlerinden olan kefal ve gümüşbalıklarımn avında kullanılırdı. Kefal çökertmesi uskumru gözünde (19 mm), gümüş çökertmesi kilindar gözünde (10 mm) olurdu. Çökertme 10-15 kulaçlık iki iple bir kenarından karaya, aynı boyda ikişer iple de üç kenarından denizde demirlemiş üç kayığa bağlanırdı. Kayıklarda, her ipin ucunda bir kişi olmak üzere ikişer tayfa bulunurdu. Çökertmenin ipleri salındı-ğında kenarlarına bağlı olan 4-5 okkalık

taşlar sebebiyle ağ dibe çöker ve balıkçılar av gözlemeye başlardı. Su berraksa balıklar gözle izlenir, görüşü bozacak kadar çalkantı varsa suya zeytinyağı dökülerek çalkantı giderilmeye çalışılırdı. Bulanık suda ise denize iskandiller atılır, yemlenen balıkların iskandile çarpması iskandil ipinden hissedilirdi. Balıkların çökertmenin üstüne geldiğini fark eden tayfanın "Vira!" komutunu vermesiyle ipler çekilerek balıklar yakalanırdı. İstanbul'da ikisi Haliç'te, kalafat yeri ve Yağkapanı karşısında, diğerleri de Boğaz'da Arnavutköy, Ortaköy ve Salıpa-zarı kıyılarında olmak üzere beş yerde çökertme ağı kuruluyordu. İstanbul'da çökertme avı mart ortasında başlar, mayısın 20'sinde sona ererdi.

Büyük bir ağ olan alamanayla kıyıdan uzakta, 10-15 kulaç derinliğindeki sularda balık avlanırdı. Alamana iki kayıkla kullanılabilirdi. Dikdörtgen olan alamana ağının genişliği 7,5-25 kulaç, uzunluğu 200-250 kulaç arasında değişirdi. Üst yakasında toplam ağırlığı 80 okka olan 1.000 parça mantar, alt yakasında da toplam ağırlığı 80 okka olan 1.000 parça kurşun bulunurdu. Gözlerinin büyüklüğü tutulacak balığın boyuna göre değişirdi. Her alamana kayığında kürekçilerden başka bir de boynacı, yani dümenci bulunur, reisle beraber alamana takımının 20 kişiyi geçtiği olurdu. Alamana ağının yarısı bir kayığa, diğer yarısı da öbür kayığa istiflendikten sonra, kayıklar kıç kıça getirilerek kama denen bir tahta parçasıyla birbirine raptedilir ve bu şekilde hareket edilirdi. Reis öndeki kayıkta bulunan albora denen direğe çıkıp gözcülük ederdi. Balık sürüsü gündüz deniz üzerindeki kıpırtılardan, gece de yakamozdan tespit edilirdi. Bu, büyük ustalık ve tecrübe gerektirir-

di. Reisin sürüyü görünce "Mola!" diye bağırması üzerine kayıkları birbirine bağlayan kama çekilerek kayıklar ayrılır, ağa denizde bir çember çizdirerek balıklar kuşatılırdı. Balıklan ağın ortasına yöneltmek için denize kışkış taşı atılır, po-dinıa vurulur veya puntal çakılırdı. Podi-ma vurmak tayfaların ayaklarıyla kayığın dibine vurarak gürültü yapmasıydı. Puntal adı verilen uzun bir sırıkla suya vurmaya puntal çakmak denirdi. Geceleri ise aynı amaçla ateş yakılırdı. Alamana özellikle palamut, torik ve lüfer avında kullanılırdı. Eylülde başlayan alamana avı, geçidin seyrine göre kasım veya aralık ayına kadar devam ederdi.