Bakirköy ruh ve siNİr hastaliklari hastanesi

Bibi. Nirven, istanbul Sulan; Çeçen, Kırkçeşme.

KAZIM ÇEÇEN

BÜYÜK BENT KASRI

Belgrad Ormanı'nda, Büyük Bent'in(->) yanında yer almaktaydı.

Günümüzde mevcut olmayan bu kasır III. Ahmed (hd 1703-1730) tarafından 1129/1717'de yaptırılmıştır. Lale Devri'n-de, mesire yeri olarak, Kâğıthane (Sa'dâ-bâd) ve çevresinin yanısıra Belgrad Ormanı'nda bulunan çeşitli bentler ve havuzlar da revaç bulmuştur. III. Ahmed' in sık sık düzenlemekten hoşlandığı günübirlik gezintilerde (binişlerde) genellikle Sa'dâbâd'dan yola çıkıldığı, Belgrad Ormanı'ndaki suyolları izlenerek Bü-yükdere'ye gelindiği, padişahın da burada bekleyen saltanat kayığı ile saraya avdet ettiği bilinmektedir. Aynı yöredeki birtakım başka köşkler ve kasırlar gibi, Büyük Bent Kasrı da bu biniş güzergâhı üzerinde bulunmakta, hünkâr ile maiyetinin biniş sırasında mola verdikleri menzillerden birini oluşturmaktaydı. Kasrın 18. yy sonlarında harap düştüğü ve 1212/1797'de III. Selim (hd 1789-1807) tarafından, büyük ölçüde aslına sadık kalınarak onartıldığı tespit edilmektedir.

Sedat Hakkı Eldem, günümüzde, bazı temel izleri dışında tamamen ortadan kalkmış bulunan Büyük Bent Kasn'nın planını, S. Nirven'in yayımlamış olduğu, 1797 onarımına ilişkin belgelere, Jean-Baptiste van Mour'a ait bir tabloya ve Melling'in bir gravürüne dayanarak resti-tüe etmiştir. Nirven'in yayımladığı belgeler arasında yer alan, III. Ahmed tarafından yaptırılan kasrın planı ile III. Selim onarımındaki değişiklikleri gösteren plan, özellikle bu planlarda mekânların niteliklerini belirten yazılar, söz konusu res-titüsyonun temelini oluşturmuştur. Kasrın inşa edildiği yıllarda İstanbul'da bulunan van Mour'un tablosunda yapı kuşbakışı olarak resmedilmiştir. Melling'in, kasrın III. Selim onarımından hemen sonraki halini tespit eden gravüründe ise bendin önündeki vadiden.. kızlarağasına ait çıkmalı odanın görünüşü yer almaktadır.

Büyük Bent Kasrı, konumu ve tasarımı açısından, Lale Devri'nde, Boğaziçi ve Haliç kıyılarında kıvamını bulmuş o-lan yalı mimarisinin, Büyük Bent'in arkasındaki yapay göle uyarlanması olarak değerlendirilebilir. Bendin üzerine, bununla dik açı oluşturacak biçimde yerleştirilen kasır, bir yandan arkasındaki

yamaçları kaplayan ormanla, diğer taraftan gölle ve bendin önündeki vadiyle bütünleşmektedir.

Tek katlı ahşap kasır, simetriye ve ak-siyaliteye riayet etmeyen ilginç tasarımı ile emsalinden ayrılmaktadır. Bendin üzerindeki platforma da geçit veren giriş bölümü bir dağılım merkezi niteliğindedir. Bunun sağında kalan ve göle bakan kanat hünkâra, solunda kalan ve vadiye bakan kanat ise kızlarağasına ayrılmıştır. Her iki kanatta da biri hünkâra ve kızlarağasına, diğeri maiyetlerindeki ağalara ait ikişer oda, ayrıca birer hela bulunmaktadır. Hünkâr odası ile kızla-rağası odası, eliböğründelerin taşıdığı çıkmalarla genişletilmiş, dikdörtgen açıklık-lı ve kepenkli pencerelerle donatılmıştır. İki parçalı olarak tasarlanan kepenk-lerin, yatay eksenler üzerinde aşağıya ve yukarıya doğru açıldıkları anlaşılmaktadır.

Kasrın koruya bakan arka kesiminde bendegâna ait bir oda daha bulunmaktadır. III. Selim'in gerçekleştirdiği onarımda kızlarağası odası ile yanındaki ağalar odasının birleştirildiği, arkadaki bendegân odasının da büyütüldüğü gözlenmektedir.

Bibi. Nirven, İstanbul Sulan, 43; S. Nirven, "Bendi Kebir, Büyük Bend, Üçüncü Sultan Ahmed Bendi", ISTA, V, 2494-2497; Bidem, Köşkler ve Kasırlar, II, 188-191; K. Çeçen, "Büyük Bend", DlA, VI, 507!

M. BAHA TANMAN