Bank hisobi va audit

6. Plastik kartochkalari bo’yicha operatsiyalarining tashkil etillishi. 
Plastik kartochkalar bank tomonidan chiqarilgan to‘lov vositasi bo‘lib, 
kartochka egasining tegishli bankdagi hisob raqamida mablag‘ borligiga guvohlik 
beruvchi va naqd pul to‘lanmasdan tovarlar, ish va xizmatlarni sotib olish huquqini 

---

72 
o‘zida aks ettiradi. Plastik kortochkalar jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar yoki 
yakka tartibdagi tadbirkorlar bir tomondan va mahsulotni realizatsiya qiluvchi, 
ishni bajaruvchi yoki xizmatlarni ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar yoki yakka 
tartibdagi tadbirkorlar ikkinchi tomondan turib o‘zaro naqd pulsiz hisob-
kitoblarda, shuningdek, naqd pul beradigan shoxobchalardan va bankomatlardan 
naqd pul mablag‘larini olishda qo‘llaniladi. 
Vakolatli banklar xalqaro plastik kartochkalarni muomalaga chiqarish va ularga 
xizmat ko‘rsatishlari mumkin, bunda ular xalqaro to‘lov tizimlari bilan tuzilgan 
shartnomalarga muvofiq operatsiyalarni o‘tkazish qoidalariga va “O‘zbekiston 
Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to‘g‘risida”gi Nizomga amal qilishlari 
kerak bo‘ladi. 
Tegishliligiga ko‘ra plastik kartochkalar shaxsiy, oilaviy va koorporativ turlariga 
bo‘linadi: 

Shaxsiy kartochka – bu jismoniy shaxsga berilgan plastik kartochka; 

Oilaviy kartochka – bu foydalanuvchiga shaxsiy kartochka ushlovchining 
ishonchnomasiga asosan berilgan plastik kartochka; 

Korparativ kartochka – bu yuridik shaxslar va yuridik shaxsni tashkil 
etmagan yakka tartibdagi tadbirkorlarga xizmat ko‘rsatishga berilgan plastik 
kartochka. Koorporativ kartochkalardan ish haqi va boshqa ijtimoiy tusdagi 
to‘lovlarni to‘lash, shuningdek, naqd pul mablag‘larini to‘lashda foydalanish ma’n 
qilinadi.
Harakatlanish rejimiga ko‘ra plastik kartochkalar quyidagi turlarga bo‘linadi: 

Debet – ulardan foydalanish uni ushlovchiga emitent va mijoz o‘rtasidagi 
shartnoma shartlariga binoan uning kartochka schyotida mavjud bo‘lgan pul 
vositalaridan tovarlarga, ishlarga va xizmatlarga haq to‘lashda foydalanish va yoki 
naqd pul vositalarini (korparativ kartochkalardan tashqari) olish imkoniyatini 
beradigan kartochka; 

Kredit – undan foydalanish uni ushlovchi emitent bilan tuzilgan 
shartnomaga asosan, tovarlar, ishlar, xizmatlarga haq to‘lash va yoki naqd pul 
vositalarini olish uchun (korparativ kartochkalardan tashqari) emitent tomonidan 
berilgan kredit liniyasi hajmida operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradigan 
kartochka; 
Elektron hamyon – jismoniy shaxsning kartochkasi bo‘lib, undan foydalanish 
uni ushlovchi tovarlar, ishlar, xizmatlarga haq to‘lash va yoki plastik 
kartochkadagi qoldiq mablag‘lari chegarasida naqd pul mablag‘larini olishni 
amalga oshirish imkoniyatini beradi. 
Bitta kartochkada bir necha “elektron hamyonlar” joylashishi mumkin. 
Plastik kartochkalar bo‘yicha banklar o‘rtasidagi hisob-kitoblar quyidagi 
variantlarni ko‘zda tutadi: 
a) hisob-kitoblar amaldagi elektron to‘lovlar tizimi orqali umumiy asosda 
o‘tkaziladi; 
b) kun davomida o‘zaro majburiyatlarni yakuniy majburiy hisob-kitobi va 
yakuniy hisob-kitoblar summasini tijorat banklarining korrespondent schyotlari 

---

73 
hisobiga o‘tkazish yordamida hisob-kitoblar ishtirokchilari tomonidan tashkil 
qilingan protsessing markaziy orqali hisob-kitoblarni o‘tkazish. 
Elektron to‘lov tizimi orqali plastik kartochkalardan foydalangan holda 
o‘tkazilgan operatsiyalar bo‘yicha umumiy hisob-kitoblar quyidagi tartibda amalga 
oshiriladi: 
1) bank-emitent tomonidan o‘tkazilgan avtorizatsiya hisob-kitoblarda: 

plastik kartochkalarni ishlatish orqali tuzilgan xizmat ko‘rsatilgan savdo 
yoki servis xizmati korxonalaridan olingan elektron hujjatlar asosida bank-ekvayer 
uning schyotiga mablag‘larni o‘tkazadi, bunda avtomatik tarzda debetli elektron 
memorial order shakllanadi va elektron to‘lovlar tizimi orqali bank-emitentga 
jo‘natiladi; 

bank-emitentda debetli elektron memorial order asosida dasturiy tarzda 
kartochka schyotida mablag‘lar hisobidan chiqariladi. Debetli elektron memorial 
order qog‘ozga chiqariladi va kunlik hujjatlar yig‘imasiga tikiladi; 
2) bank-emitent tomonidan majburiy ravishda oldindan avtorizatsiya qilingan 
hisob-kitoblarda: 

texnologiyalardan foydalanish qoidalariga muvofiq plastik kartochkalarni 
ishlatish orqali tuzilgan xizmat ko‘rsatilayotgan savdo yoki servis xizmati 
korxonalaridan olingan elektron hujjatlar asosida bank-ekvayerda avtomatik tarzda 
elektron xabarnoma shakllanadi va provodkalarni avtorizatsiya qilish va amalga 
oshirish uchun ETT orqali bank-emitentga jo‘natiladi; 

bank-emitent 
olingan 
elektron 
xabarnoma 
asosida 
tranziaksiyani 
avtorizatsiya qiladi, elektron to‘lovlar tizimi bo‘yicha savdo va servis xizmati 
korxonalarning talab olinuvchi depozit schyotiga mablag‘larni o‘tkazish uchun 
bank-ekvayerga elektron to‘lovlar tizimi bo‘yicha yuboriladigan, mijozning 
kartochka schyotidan mablag‘larni hisobdan chiqarish uchun elektron memorial 
orderni avtomatlashgan holda shakllantiradi; 

bank-emitentdan olingan elektron memorial order asosida bank-ekvayerga 
savdo va servis xizmati korxonalarning talab olinuvchi depozit schyotiga 
mablag‘larni amalga oshiriladi. Memorial order qog‘ozda chiqariladi va bankning 
kunlik hujjatlar yig‘masiga tikiladi. 
Plastik kartochkalar bo‘yicha operatsiyalarning hisobi 22618 va 22620 - 
hisobvaraqlarda hisobga olib boriladi. 
22618 
-Jismoniy shaxslarning plastik kartochkalari bo‘yicha majburiyatlari 
22620 
-Koorporativ plastik kartochkalar bo‘yicha majburiyatlar platik 
kartochkalar orqali operatsiyalarni amalga oshirish uchun turli asbob-
uskunalar, ya’ni bankkomat, terminallar kerak bo‘ladi.
Ular hisobi quyidagi hisobvaraqarda olib boriladi: 
16541 
- To‘lov kartochkalari bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish uskunalari 
16543 
- To‘lov kartochkalari bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish 
uskunalarining yig‘ilgan eskirish summasi (kontr-aktiv) 
Umuman, respublikamizda plastik kartochkalar orqali operatsiyalarni amalga 
oshirish, amalda mavjud bo‘lgan qonun-qoidalar va me’yoriy hujjatlar asosida 
amalga oshiriladi va nazorat qilinadi.

---

74