Bank hisobi va audit

 
2. Banklararo hisob-kitoblarning tashkil etilishi, banklarning vakillik 
hisob varaqlari, banklararo hisob-kitoblarning elektron to’lov tizimi orqali 
yuritilishi. 
Hozirgi paytda tijorat banklarining faqat Bosh banklari o‘rtasidagi hisob-
kitoblar Markaziy bank orqali o‘tkaziladi. Buning uchun Markaziy bank qoshidagi 
Hisob-kitob markazida alohida tranzit hisobvarag‘i ochilgan. Bunday tranzit 
hisobvaraqlari tijorat banklarining hech birida yuritilmaydi. Shu bilan birgalikda 
tijorat banklari o‘zlarining banklararo munosabatlarini olib borish uchun Hisob-
Kitob markazida vakillik hisobvarag‘ini ochishlari lozim.
Tijorat bankining vakillik hisobvarag‘i ikki xil ochilishi mumkin: 

Tijorat bankining har bir bo‘limi uchun Markaziy bankning hududiy bosh 
boshqarmasida alohida vakillik varag‘i ochiladi.

Faqat Bosh bankka Markaziy bankning Hisob-kitoblar Markazida yagona 
vakillik hisobvarag‘i ochiladi, ya’ni Markaziy bank faqat Bosh bankka banklararo 
operatsiyalar bo‘yicha xizmat ko‘rsatadi.
Vakillik hisobvarag‘i ochilayotganda Markaziy bankning hududiy bosh 
boshqarmasi o‘rtasida vakillik munosabatlari to‘g‘risida shartnoma tuziladi. Tijorat 
banki vakillik hisobvarag‘i ochilishini rasmiylashtirish uchun quyidagi hujjatlar
taqdim etiladi: 

Hisobvaraq ochish to‘g‘risidagi ariza; 

Soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami berilganligi to‘g‘risida 
guvohnoma nusxasi; 

Bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun O‘zbekiston Respublikasi 
Markaziy banki tomonidan berilgan litsenziyaning nusxasi; 

Statistika idoralari tomonidan berilgan korxona va tashkilotning yagona 
Davlat ro‘yxatiga kiritilganligi to‘g‘risida guvohnoma nusxasi; 

---

76 

imzolar va muhr izi tushirilgan varaqlarining notarial tasdiqlangan nusxasi.
Vakillik hisobvarag‘i Markaziy bank farmoyishiga ko‘ra ochiladi. Vakillik 
hisobvaraqlari nomerini va bank kodini Bank Depozitorlari Milliy Axborot Bazasi 
(BDMAB) belgilaydi. Vakillik hisobvarag‘i ochish to‘g‘risidagi farmoyish tijorat 
banki hududiy boshqarmasi va bo‘limiga, uning nusxasi Respublika Markaziy 
bankining Toshkent shahar Hisob-kitob Markaziga jo‘natiladi.
Shunday qilib, bankning vakillik hisobvarag‘i bu – tijorat bankiga 
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Toshkent shahar Hisob-kitob 
Markazida ochilgan hisobvaraq bo‘lib, u banklararo hisob-kitoblarni o‘tkazishga 
mo‘jallangan. Tijorat banklarining filiallariga esa Bosh bankda vakillik 
hisobvarag‘i ochiladi. 
Yuqorida ko‘rsatilgan vakillik hisobvarag‘i Toshkent shahar Hisob- Kitob 
Markazida yuritilib, Hisob-Kitob Markazi uchun passiv hisobvaraqlardir. 
Mablag‘larning kelib tushishi va hisobvarag‘ qoldig‘i hisobvaraqning kredit 
qismida, mablag‘larning kamayishi esa uning debet qismida aks ettiriladi. Barcha 
to‘lovlar vakillik hisobvarag‘i qoldig‘i chegarasida amalga oshiriladi.
Har bir bankning balansida ham vakillik hisobvarag‘i ochiladi va yuritiladi. 
Bu hisobvaraq bank balansining aktiv qismida yuritilib, bankning ichki vakillik 
hisobvarag‘i deb nomlash mumkin. Bosh bankning ichki vakillik hisobvarag‘i 
10301 – balans hisob raqamida yuritiladi. Tijorat bankining Hisob-kitob Markazida 
ochilgan 21302 – vakillik hisobvarag‘i tashqi vakillik hisobvarag‘i deb yuritiladi. 
To‘lovni amalga oshirish uchun asosiy mezon operatsion kunning boshida ichki 
va tashqi vakillik hisobvaraqlaridagi aylanmalarning va qoldiq mablag‘larining bir-
biriga mos kelishi hisoblanadi. To‘lovning eng katta summasi cheklanmagan. Har 
kuni ertalab hisob markazi tomonidan berilgan tijorat banki hisobvarag‘idan 
ko‘chirmasi tijorat banki tomonidan tasdiqlangandan so‘ng ushbu hisobvaraq 
bo‘yicha yangi kun operatsiyalari boshlanadi.