Bank deb, pul mablag‘larini yig‘uvchi, saqlab beruvchi, kredit- hisob va boshqa har xil vositachilik operatsiyalarini bajaruvchi muassasaga aytiladi. Banklar paydo bo'lishining asosi tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi hisoblanadi. Tovar-pul munosabatlarining yuzaga kelishi va ularning rivojlanib borishi barcha ijtimoiy-iqtisodiy tu- zumlarda banklarning mavjud bo‘lishini taqozo qiladi.Bank» italyancha «banca» so‘zidan olingan bo‘lib, «stol», aniqrog‘i, «pulli stol» ma’nosini anglatadi
XII asrlarda Genuyada pul almashtiruvchilar «bancherii», deb atalgan. Agar puldorlardan birortasi ishonchni oqlamasa va o‘z ishiga mas’uliyatsizlik qilsa, u o‘tirgan stolni sindirib tashlashgan va uni «banco rotto», ya’ni bankrot, deb atashgan. Demak, bizga ma’lum bo‘lgan «bankrot» ham italyancha «banca» so‘zidan olingan. Banklar paydo bo‘lishining boshlang‘ich bosqichi XVI as- rda Florensiya va Venetsiyada tashkil qilingan kichik jirobanklar hisoblanadi. Keyinchalik shunday banklar Amsterdamda (1605), Gam-burgda (1618), Milanda, Nyurnbergda, Genuyada vujudga kelgan. Bu banklar, asosan, o‘z mijozlari — savdogar- larga xizmat qilgan.
Mutaxassislar banklarning faoliyatining shakli, shakli va o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, 2 turini ajratadilar. Bular markaziy va tijorat banklari. Markaziy banklar, qoida tariqasida, milliy bank va pul tizimlarini mustahkamlashga mo'ljallangan tizimning asosiy va juda muhim bo'g'inidir. Bundan tashqari, markaziy banklar milliy valyutaning barqarorligini ta'minlashi, shuningdek, hisob-kitob tizimini tashkil etish bo'yicha ish olib borishi shart. Markaziy banklar naqd va naqd pulsiz pul muomalaga chiqarish huquqiga ega.
Tijorat banklari ham yuridik, ham jismoniy shaxslarga xizmat ko'rsatishga mo'ljallangan. Bunday xizmatning maqsadi, avvalo, turli xil bank operatsiyalari orqali foyda olishdan iborat. Tijorat banklari naqd pulsiz muomalaga chiqarishi mumkin.
Shuningdek, banklarni hududiy printsipga ko'ra ajratish mumkin. Bunda mahalliy (mintaqaviy) banklar, mintaqalararo va boshqalar ajralib turadi. Bunday moliya institutlari chet elda joylashgan bo'lishi mumkin bo'lgan ayrim mintaqalarning ehtiyojlariga xizmat qiladi
Davlat banklari bu butunlay davlat mulki asosida tuziladigan unitar korxonalardir. Xususiy banklar xususiy mulkka asoslangan. Shuningdek, boshqaruv shakli sifatida turli xil aktsiyadorlik jamiyatlariga ega bo'lgan moliyaviy tashkilotlar ham mavjud - ochiq, yopiq va hk. OAJ deb tasniflangan banklar o'z aktsiyalarini ommaviy sotish yo'li bilan tarqatadigan va shuningdek o'zlarining qimmatli qog'ozlarining bozorda erkin aylanishiga yo'l qo'yadigan tashkilotlardir. YoAJ bo'lgan bank bu qimmatli qog'ozlarning bozorda erkin aylanishiga yo'l qo'ymaydigan tashkilotdir
Investitsiya banki korxonalarning qimmatli qogʻozlari va bondlarni chiqaradi, sarmoya boshqaruvi xizmatlari, kapital bozorda firmalarga maslahat berib boradi, birja bozorlarini yaratadi va yuritadi.
Islom banklarining faoliyati Islomiy qoida va qonunlarga asoslanib olib boriladi. Bunday banklarning eng muhim jihati sarmoya yoki qarzlar uchun foiz hisobida xizmat haqi undirilmaydi, chunki bunday faoliyat Islom dinida taqiqlangan. Banklar mijozlarga moʻljallangan binolarni moliyalashtirishdan tushgan foydalar hisobiga yuritiladi.
Oʻzbekistonda birinchi bank muassasasi 1875-yil Toshkentda ochilgan Rossiya imperiyasi davlat bankning filiali boʻlgan. 19-asrning oxirida Turkistonda rus kapitali ishtirokidagi Oʻrta Osiyo aksiyadorlik banki (1881), Volgakama banki (1893), Rus-Xitoy (Rus-Osiyo) banki (1903), Azov-Don savdo banki (1910), Nijniy Novgorod-Samara banki (1899), Poltava Yer banki (1901)ning filial, boʻlim va agentliklari faoliyat olib bordi.
O'zbekistondagi barcha banklar: 2023 yil avgust holatiga
Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi bank tizimida 35 ta bank faoliyat yuritadi. Ularning 4 tasiga bank faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziya ohirgi 9 oy ichida berildi. Bularga misol tariqasida
Xususiy banklarni korib chiqamz:
Garant bank Hamkorbank Ipak Yo‘li Bank Ziraat Bank Trastbank Ipoteka-bank Eron "Soderot" bank
Universal bank Kapitalbank Ravnaq-bank Davr-bank
Oʻzbekistonda chet el bank va xalqaro moliya muassasalari kapitali ishtirokida qoʻshma bank faoliyat koʻrsatadi. Ular jumlasiga Oʻzbekiston — Gollandiya „Oʻzprivatbank“ va „ABN Amrobank— Oʻzbekiston Milliy banki aksiyadorlik jamiyati“, Oʻzbekiston — Turkiya „OʻTbank“, Oʻzbekiston — Jan. Koreya „OʻzDEUbank“ kiradi. 13 ta chet el banki Toshkentda oʻz vakolatxonasini ochgan. Bular katorida Doyche bank, Berliner Bank, Meybank (Malayziya), Kredit Sviss (Shveysariya), „Kredi Kommersial de Frans“, „Sosyete Jeneral“ (Fransiya), Pokiston Milliy banki, Cheyz Manxetten (AQSH), „Rossiyskiy kredit“ va „Sakura bank LTD“ (Yaponiya) banklari bo
Ma’lumot uchun: 2023 yil 1 iyul holatiga banklarning jami aktivlari 576 655 mlrd. so’m, majburiyatlari 490 565 mlrd. so’m, kreditlar miqdori 423 773 mlrd. so’m va depozitlar 202 894 mlrd. so’mni tashkil etgan.
