Bankların aktiv,passiv və vasitəçilik əməliyyatları və onların təhlili

Trast əməliyyatları: Kommersiya bankları bir sıra vasitəçilik əməliyyatları həyata keçirir ki onlardan biri də trast əməliyyatlarıdır. Trast əməliyyatlarının mahiyyəti ondan ibarətdir ki bu zaman müştəri özünə malik olan əmlakı özü idarə etmir və həmin əmlakın idarə edilməsini kommersiya banklarına və ya digər maliyyə institutlarına təqdim edir. Bu əməliyyatları həyata keçirərkən kommersiya bankları və müştərilər arasında müqavilə bağlayırlar və həmin müqavilədə müştəri öz əmlakını kommersiya bankına etibar etdiyini təstikləyir. Kommersiya banklarının trast əməliyyatları edərkən əsas məqsədləri əlavə gəlir əldə etmək, daha çox müştərilərlə əlaqə yaratmaqdan ibarətdir.
Kommersiya bankları və müştərilər arasında trast əməliyyatları müəyyən edilmiş müddətdə bağlanmış olan müqaviləyə əsasən həyata keçirilir. Müştərilər öz əmlaklarını etibarlı idarə etməsi üçün banklara təqdim edirlər və bu təqdimetmə vəkalətnamə və vəsiyyətnamə formasında ola bilər.Trast əməliyyatları içərisində ən geniş yayılmış xidmətlərdən biridə bankın müştərilərinə agent xidmətinin göstərilməsindən ibarətdir. Banklar müştərilərinə agent xidməti göstərərkən razılaşma əsasında müştərilərin verdikləri tapşırıqlara əsasən onların adından çıxış edirlər. Bu zaman banklar müştərilərinin aktivlərinin saxlanılması və onların idarə edilməsi kimi əməliyyatları həyata keçirirlər.
Kommersiya banklarının trast şöbəsi müştərilərinin qiymətli kağızları ilə də əməliyyatlar həyata keçirir və gəlir əldə edirlər. Bu zaman banklar müştərilərin qiymətli kağızlarının mübadilə edilməsi, vaxtı çatmış istiqrazlarının ödənilməsi və s. kimi əməliyyatları həyata keçirirlər. Kommersiya bankları daim müştərilərinə onların hesablarına daxilolmalar barəsində məlumat verir və müştərilərinin aktivlərinin qorunması üçün qiymətli kağızlarının alınıb satılmasını həyata keçirirlər.
Trast əməliyyatlarının ən vacib xidmətlərindən biri də pensiya fondunun pul vəsaitlərinin idarə edilməsindən ibarətdir. Pensiya fondu uzunmüddətli resurslara malikdirlər və həmin resursları səmərəli yerləşdirmək üçün trast əməliyyatlarından istifadə edirlər. Bu zaman pensiya fondunun vəsaitləri bankın depozit hesabına yerləşdirilir və bu əməliyyatın nəticəsi olaraq pensiya fondu əlavə gəlir əldə edir.
Banklar fiziki və hüquqi şəxslərə trast xidməti göstərirlər və bu əməliyyatları yerinə yetirirlər.
- müştərilərin qiymətli kağızlarının, sənədlərinin saxlanılması
- müştərilərin qiymətli əşyalarının saxlanılması üçün onlara seyf yuvalarını vermələri.
- müştərilərin səhmlərinin, istiqrazlarının saxlanması və onlara gəlirləri barədə məlumatların verilməsi
- saxlanılan qiymətlilərin müştərilərə geri qaytarılması.
Kommersiya banklarının trast əməliyyatları yerinə yetirməsi üçün bir sıra tələblər vardır ki bankalar həmin tələblərə əməl etməlidirlər. Palata tərəfindən müəyyən edilən tələblərə əsasən kommersiya banklarının fəaliyyət müddəti 1 ildən artıq olmalı və bankın xüsusi kapitalı müəyyən edilmiş məbləğdən yuxarıda olmalıdır. Bu tələblərə əlavə olaraq bankların son 4 rüb ərzində heç bir itkisinin olmaması və Mərkəzi Bankın qoyduğu öhdəlikləri yerinə yetirməlidirlər.
Mərkəzi Bankın və Palatanın tələblərinə uyğun olan banklar trast şöbələri yaradırlar və həmin şöbələrin işçilərini müəyyənləşdirir, idərəetmə quruluşunu yaradırlar. Kommersiya banklarında trast əməliyyatlara rəhbərliyi bankın idarə heyətinin rəhbərinin birinci müavinlərindən biri rəhbərlik edir. Trast əməliyyatlarına rəhbərlik edən şəxs işçilərin funksiyalarını müəyyən edir və onlara hansı işin kimin edəcəyi tapşırıqlarını verir. Trast bölməsində çalışan mütəxəssislər müştərilərlə əməliyyatlar haqqında danışır və sənəd işlərini həll edirlər. Trast əməliyyatları mütəxəssislərinin içərisində ən əsas vəzifələrdən birini hüquqşünaslar tutur onlar müqavilələrin düzgün bağlanmasına, tərəflərin mənafeyinin qorunmasına və qanunlara əməl edilməsini təmin edir.