Gündelik yaşamımızda gülümsemeyi becerebilsek, barışçı ve mutlu olabilsek, bundan yalnız biz değil herkes karlı çıkardı. Barış çalışmasının en temel biçimi budur.
Tieh Nhat Hanh
Uzlaşmak korkaklık değildir.
John F. Kennedy
Düşmanlarımı onlarla dost olduğum zaman yok etmiş olurum.
Abraham Lincoln
Barış
Barış
Çocuğun gördüğü düştür barış,
annenin gördüğü düştür barış,
ağaçlar altında sevdalıların sevda sözleridir barış;
Gözlerinin içinde uçsuz bucaksız bir
gülümseme elinde yemiş dolu bir zembil ve
alnında ter tomurcukları,
Pencerede suyu soğutan testideki damlalar gibi;
Akşam üstü eve dönen babadır barış,
Dünyanın yüzünde yara izleri kapanırken
ağaçlar diktiğimizde
havan mermilerinin kazdığı çukurlara;
Yangının kavurduğu yüreklerde
ilk tomurcuklarını açarken umut
ve ölüler kanlarının boşa gitmediğini bilerek
yana dönüp içerlemeksizin uyuyabildiklerindedir
barış…
Barış yemek kokusudur tüten,
Barış yemek kokusudur tüten,
Aksamlayın
arabanın yolda durmasının korkutmadığı,
Kapı çalınmasının dost demek olduğu,
Ve pencereyi saat başı açmanın renklerinin uzaktaki çanlarıyla
gözlerimizin bayram etmesini sağlayan
gökyüzü demek olduğu zamandır barış;
Barış bir bardak sıcak süt ve bir kitaptır,
Uyanan çocuk önünde
başaklar birbirlerine eğilip işte ışık ışık ışık dedikleri
Ve ufuk çemberi ışıkla dolup taştığı zamandır barış;
Hapishaneler onarılıp kitaplıklar yapıldığı zaman,
Hapishaneler onarılıp kitaplıklar yapıldığı zaman,
Eşikten eşiğe bir türkü yükseldiği zaman
geceleyin,
Cumartesi akşamları mahalle berberinden çıkan yeni tıraş olmuş
bir işçi gibi baharda ay buluttan çıktığı zamandır barış;
Geçmiş gün yitirilmiş bir gün olmadığı, sevinç yapraklarını akşamın içine salan bir kök ve kazanılmış bir gün hak edilen bir uyku olduğu zaman acıyı kovmak için zamanın dört bir bucağından güneşin hemen ayaklarını bağladığını duyduğun zamandır barış.......
Barış ışınlar demetidir yaz ovalarında iyilik alfabesin tanın dizlerinde,
Kardeşim dediğin yarın kuracağız dediğin zaman kuracağız dediğimizi kurunca
türkü çağırdığımız zamandır barış;
Ölüm yüreklerde az yer kapladığı ve güvenli parmaklarla
mutluluğu gösterdigi zaman bacalar;
ikindi vaktinin büyük karanfilini
ikindi vaktinin büyük karanfilini
ozan ve proleter aynı şekilde kokladığı zamandır barış;
insanların sıkışan elleridir barış,
Dünyanın masasındaki ekmektir,
Gülümsemesidir annenin
Budur yalnızca
başka bir şey değildir barış
Ve toprakta derin yarıklar açan sabahlar
tek bir sözcük yazarlar,
Barış başka bir şey değil barış;
Dizelerimin rayları üzerinde
buğday ve güller yüklenmiş geleceğe doğru yol alan bir trendir barış,
Kardeşlerim barış içinde derin derin soluk alıyor tüm dünya bütün düşleriyle
verin ellerinizi kardeşlerim işte budur barış…..
Yannis Ritsos (Özdemir İnce'nin Çevirsi)
DOĞA İLE BARIŞ İÇİNDE OLMA
PENCEREDE GÜNEŞ
Pencerede güneş
Saksıda yaprak
Yel esiyor titretiyor hafiften
Su aldım elimde bardak
Yürüdüm güneşe doğru
Işığın içinden geçtim
Döktüm suyu emdi toprak
Çiçeğe yaradığımı düşündüm
Suya yaradığımı
Gülümsedim ışıklar içinde
Gülümsedim ışıklar içimde
Gülümsedim ışıklar içinden
GÜZEL HAVAYA NE YAKIŞMAZ
GÜZEL HAVAYA NE YAKIŞMAZ
Güzel havaya ne yakışmaz
Uçan kuş koşan köpek
Çimenler kuzu kuzu m eme
Bakıyorum gök benim
Bakıyorum yer benim
Düşünüyorum yerin ve göğün arasında
Ne çok şey var
Denize baksam kendimi görüyorum
Yaşadığım her şey beni bana katıyor
Yaşadığım her şey beni bana katıyor
Yere baktım yer benim
Göğe baktım gök benim
Düşündüm bir yer var bende benden içeri
Bir gök var bende benden içeri
Bir ben var gökte benden içeri
Bir gök var gökte benden içeri
Bir gök var bende gökten içeri
Bu çivit mavisi gökte
Gün ışığının ucuna takılı
Rengârenk bir rüzgâr gülüyüm
Dönüyorum
Bütün kanatlarım sevinçten
MAVİ GÖK
MAVİ GÖK
Gök öyle mavi
Öyle mavi ki
Dayanılacak gibi değil
At beni Allahım ne olur
Ger yayını fırlat beni
Sevinçlerime kanat tak
Sevinçlerime sevinç kat
Dalga dalga
Işıklar aksın gözlerime
DÜNYA İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
DÜNYA İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
GÜN TÜRKÜSÜ
Bir günü yaşıyorum
Bir gülü
Bütünü
Yaşayan her şeyi seviyorum
Bir gülü görür görmez
Gözünü yumarsan
Bir gül kazanırsın bir gülden
Beynin bir saksı
Allı morlu dağlar ağar önüne
Yüzünü kaldırıp gökyüzüne
Dokununca göğsüne
Bin gül kazanırsın bir gülden
Açan gülde borcun vardır dünyaya
Gülümseyip de bakınca
Sen gülünsün sen gülünsün
Doğan dünde borcun vardır dünyaya
Gökyüzüne bakınca
Sen gününsün sen gününsün
SABAH TÜRKÜSÜ
SABAH TÜRKÜSÜ
Bu güzel bahar sabahında
Yeşil çimenler üstünde
Mor bir sevinç şamandırasıyım
Kuzucuklar gibi zıplayan
Burcu burcu sevinç kokan
Deniz kokan gök kokan
Kuş kokan güneş kokan
ORTAKLIK
ORTAKLIK
Şu çiçekli elma ağacıyla
Ortak bir noktamız var
İkimiz de canlıyız
Canlı olmanın altın yayında
Aynı tomurcuktan çıkmışız
Işığın tadını biliyoruz
Aynı boşlukta dönüyor dünyamız
KENDİSİ İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
KENDİSİ İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
ELLERİM BENİM
Ellerim
El olmak için can atıyor
Dokunmanın tadına varmış parmakları
Ellerim benim
Mutluluğumun tek amaçları
Ellerim benim
Yüreğimin taç yaprakları
BEDENİM KUŞ OLSAYDI
BEDENİM KUŞ OLSAYDI
Bedenim kuş olsaydı
Önce kollarım kuş olurdu
Çırpınırdı gökyüzünde iki kanat gibi
Ortasında yüreğimin
Ortasında yüreğimin
YÜRÜMEK
Güzelliğim ayaklarımdan başlar
Yürürüm güzelliklere ayaklarımla
Her bastığım yeri adım adım severim
Hayat ayaklarımda başlar
Hayat ayaklarımla başlar
AİLE İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
AİLE İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
ANNEM
Bir hastalık gecenin sabahında
Uyanınca yüzün ter içinde
Annenin elinde mis kokulu bir havlu
Yumuşacık silerken yüzünü
Gözlerin kapanır değil mi
Söyler misin o an ne gördüğünü
ANNEMLE BABAM GELMİŞ
ANNEMLE BABAM GELMİŞ
Oturma odasının alaca karanlığında
Uyur kalırsın koltukta
Mandalina kokusuna uyanırsın
Ne güzel annenle baban gelmiş
Atlarsın kucaklarına
BABAMLA YÜRÜMEK
Hafif sisli bir sabahta
Yürüyorduk babamla
Yanımızda çiçekçiler
Yüzümüze bakarak
“Elimi daha sık tut” dedi gülümsedi
Gülümsedim
Elimi yüreğinde hissettim
Elini yüreğimde hissettim
ARKADAŞLARLA BARIŞ İÇİNDE OLMAK
ARKADAŞLARLA BARIŞ İÇİNDE OLMAK
DOSTLUK
Senin gözlerin senin yüzünde
Benim gözlerim benim yüzümde
Birbirimize bakıp gülümseyince
Senin yüzün benim yüzümde
Benim yüzüm senin yüzünde
Gözlerin gözlerimin içinde
Gözlerim gözlerinin içinde
Sevginin aynası tertemizdir
Sevginin aynası tertemizdir
Gel adımı söyle
Hadi bana bak
Adını adımla söyle
Adıma gül tak
Süsle beni seninle
Söyle ne varsa içinde
Kucakla beni
Kucakla beni
Kulağını ver bana
Beni sözün tadıyla dinle
Beni sözün tadıyla simle
Birin birliği yoktur
Benliği yoktur
İşi yoktur
İlişkisi sevgisi
İki olmak ne güzel
Üç olmak dört olmak
El ele tutuşmak
Sevgiyle çoğalmak
İnsanlarla sevmek dünyayı
Hayvanı çiçeği yıldızları
GEÇMİŞ İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
GEÇMİŞ İLE BARIŞ İÇİNDE OLMAK
İNSANIZ YAŞIYORUZ
BİZDEN ÖNCEKİLERLE
İnsanız yaşıyoruz
Bizden öncekilerle
Günlerimiz onlardan kalanlarla zengin
Örülü düşüncelerimiz düşünceleriyle
Ahizeyi kaldırınca
Bell önce alo der
Düğmeye basınca
Edison gülümser
Radyoyu açınca
İlk önce Markoni şarkılar söyle
BARIŞ GÜVERCİNLERİ
BARIŞ GÜVERCİNLERİ
Bizler barış güvercinleriyiz
Şiddetin olmadığı bir dünya yaratacağız
Saygı dolu davranışlar yayılacak dünyaya
Güvercinlerin gökte uçtuğu gibi
Küçük bir kanat çırpışı ile
Başlattığımız hareket
Yeni arkadaşlarla büyük dalgalara dönüşecek
Irkçılığı yıkacak, savaşı ve kötülüğü
Bizim saygı okyanusumuz
Durulup aydınlandığında
Güversinler keyfe gelip
Gülümseyecekler
Şiddet bitmiş, barış gelmiş
Herkes kendi yarattığı dalgalarla
(Beth Teolis, Çeviren Adil Çağlar)
Sevgi Çiçekleri
Sevgi Çiçekleri
Dallarda çiçek ç,çek , tarlada başak başak
Ocakta alev alev, biz sevgi çiçekleri
Halay başı çek çek, bizim halayı
Tutuşan bu eller sarsın dünyayı
Denizin mavisinde, yaprağın yeşilinde
Barışın çağrısında biz sevgi çiğçekleri
Halay başı çek çek, bizim halayı
Tutuşan bu eller sarsın dünyayı
İyilik Yap
İyilik Yap
İyilik yap, iyilik bul
Kim kazanmış kötülükten
Kötünün başına gelmedik olmaz
Kimsenin ettiği kimseye kalmaz
İyilik yap, iyilik bul
Kim kazanmış kötülükten
Kötünün başına gelmedik olmaz
Kimsenin ettiği kimseye kalmaz
İyilik yap, iyilik bul
Kim kazanmış kötülükten
Gel Bize Katıl Bize
Gel Bize Katıl Bize
Gel bize katıl bize
Hem oyuna hem söze
Türkü söyleyip oy oy
Oynayalım loy loy
El ele tutuşalım
Halkaya katışalım
Haydi gülüm sen de gel
Oynayalım loy loy
Üç adımda sağa koş
Bir adımda sola koş
Bak ne güzel ne de hoş
Oynayalım loy loy
Dostluk
Dostluk
Dostluğun biz sevgisiyle
Toplandık her an burada
Bu sevgi bağı hiç kopmaz hiç
Dağılsak bir gün yurda
Bu güzel günü andıkça
Çarpacak kalbim benim
Bu sevgiyle sonsuza dek
Uzanır sana elim
ATATÜRK
ATATÜRK
MEVLANA
YUNUS EMRE
MARTİN LUTHER KİNG
GANDİ
Tanım
Tanım
Türk Dil Kurumu ‘barış’ı, uyum, karşılıklı anlayış ve hoşgörü ile oluşturulan ortam, seklinde tanımlamaktadır (TDK, 2006).
Barışın temelinde yatan eşitlik, adalet, özgürlük kavramları barış eğitiminin odak noktalarıdır. Barış eğitiminde ana hedef barışa ulaşabilme yöntem ve stratejilerinin bireylere kazandırılmasıdır. Barışı güçlendirme, iletişim yoluyla barışı sağlama, barışı inşa etme, barışı şiddet olmadan gerçekleştirme bu yöntemlerden birkaçıdır. Barış eğitimini almış bireylerden çatışma çözümüne yönelik davranış biçimleri geliştirme ve barışı yaşatmaya ve devam ettirmeye yönelik tutum içinde olmaları beklenir.
Barış eğitimin eğitim içerisinde yer olması kaçınılmaz bir durum olmuştur. Günümüzde şiddet olaylarının özellikle fiziksel şiddet olaylarının artması barış eğitimini kaçınılmaz kılmaktadır. Kişisel çatışmaların ve şiddetin yaşandığı toplumumuzda okullarda barışçıl bir ortamın sağlanması ve çatışma çözme becerilerinin kazandırılması kuşkusuz çok önemlidir.
Barış eğitimin eğitim içerisinde yer olması kaçınılmaz bir durum olmuştur. Günümüzde şiddet olaylarının özellikle fiziksel şiddet olaylarının artması barış eğitimini kaçınılmaz kılmaktadır. Kişisel çatışmaların ve şiddetin yaşandığı toplumumuzda okullarda barışçıl bir ortamın sağlanması ve çatışma çözme becerilerinin kazandırılması kuşkusuz çok önemlidir.
Barış eğitimi çerçevesinde hazırlanmış barış eğitimi programında iletişim becerileri, empati becerileri, öfke yönetimi becerileri, problem çözme becerileri ve arabuluculuk becerileri öğrencilere kazandırılmalıdır. Bu beceriler öğrenciler tarafından içselleştirilmelidir.
Saygı
Saygı
Değeri, üstünlüğü, yaşlılığı, yararlılığı, kutsallığı dolayısıyla bir kimseye, bir şeye karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranmaya sebep olan sevgi duygusu, hürmet, ihtiram
Sevgi
İnsanı bir şeye ya da bir kimseye karşı yakın ilgi ve bağlılık göstermeye yönelten duygu
Hoşgörü
Her şeyi anlayışla karşılayarak olabildiği kadar hoş görme durumu, müsamaha, tolerans.
Sorumluluk
Yaptığı şeyi tam bir bilinçle ve özgür olarak yapabilecek ehliyette olan veya bilfiil yapmış bulunan kişinin durumu.
İşbirliği: Amaç ve çıkarları bir olanların oluşturdukları çalışma ortaklığı, bir işin çeşitli kişilerce yapılmasıdır.
Empati: “Empati, bir insanın kendisini karsısındakinin yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır” (Dökmen, 2002 : 135). Özellikle çatışma yaşanan durumlarda karsımızdakinin yerine kendimizi koyarak karsımızdaki kişinin duygularını, istek ve gereksinimlerini anlamaya çalışmadır.
Empati: “Empati, bir insanın kendisini karsısındakinin yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır” (Dökmen, 2002 : 135). Özellikle çatışma yaşanan durumlarda karsımızdakinin yerine kendimizi koyarak karsımızdaki kişinin duygularını, istek ve gereksinimlerini anlamaya çalışmadır.
Çatışma: çatışma, insan yaşamının vazgeçilmez bir parçasıdır (Deustch 1993, Kreidler 1984, Martin ve Holder 1994-1995; Koruklu, 1998 : s. 3).(E 36)
Gordon (2005), çatışmayı insan ilişkilerinde birinin davranışı diğerine ters düştüğünde, isteklerinin karşılanması engellendiğinde ya da değerleri birbirine uymadığında bu kişiler arasında ortaya çıkan anlaşmazlık olarak tanımlamaktadır.
Öfke Yönetimi: Aristo’nun belirttiği gibi; kızgınlığı, doğru kişiye, doğru zamanda ve doğru yolla ifade etme seklidir. Son derece doğal bir tepki olan öfke, kontrol edilebilir. Bunun için iletişim becerilerinin gelişmiş olması gerekir.(E34, E35)
Problem Çözme: Problem çözme, belli işlem basamaklarını takip ederek mevcut problemlerin çözümlenmesi sürecidir. Bu işlem basamakları; her bir kişinin istemlerinin belirlenmesi, her bir kişinin duygularının belirlenmesi, istemlerin ve duyguların nedenlerinin belirlenmesi, diğer kişinin istemlerinin, duygularının ve bunların nedenlerinin anlaşılması, karşılıklı kazançları içeren çözüm seçeneklerinin yaratılması, adaletli eşit ve akılcı anlaşmanın yaratılması seklinde sıralanır (Johnson & Johnson, 1995; Türnüklü, 2005).(E 32)
Problem Çözme: Problem çözme, belli işlem basamaklarını takip ederek mevcut problemlerin çözümlenmesi sürecidir. Bu işlem basamakları; her bir kişinin istemlerinin belirlenmesi, her bir kişinin duygularının belirlenmesi, istemlerin ve duyguların nedenlerinin belirlenmesi, diğer kişinin istemlerinin, duygularının ve bunların nedenlerinin anlaşılması, karşılıklı kazançları içeren çözüm seçeneklerinin yaratılması, adaletli eşit ve akılcı anlaşmanın yaratılması seklinde sıralanır (Johnson & Johnson, 1995; Türnüklü, 2005).(E 32)
Arabuluculuk: “Arabuluculuk, herhangi bir taraftan yana olmayan, nötr, üçüncü bir kişinin desteğiyle, iki veya daha çok kişinin yapıcı çözüme ulaşmak için yaptıkları problem çözme tartışmalarıdır” (Karip, 1999, Johnson & Johnson 1995; Türnüklü, 2005 : 227).
Şiddet: Bir kişi ve grubun fiziksel olarak ya da eşya kullanılarak başkasına ya da başkalarına zarar verme durumudur.
Şiddet: Bir kişi ve grubun fiziksel olarak ya da eşya kullanılarak başkasına ya da başkalarına zarar verme durumudur.
Zorba: Başkalarına zorbaca davranan kişi ya da gruplara denir.
Kurban: Başkası ya da başkaları tarafından zor kullanılarak zarar verilenlere denir.
İletişim: İki ya da daha fazla sayıdaki insan arasındaki sesler, yüz ifadeleri, mimikler ve vücut hareketleri yoluyla iletilen ve anlam taşıyan her şeyi içeren kavram.( E 17)
İletişim: İki ya da daha fazla sayıdaki insan arasındaki sesler, yüz ifadeleri, mimikler ve vücut hareketleri yoluyla iletilen ve anlam taşıyan her şeyi içeren kavram.( E 17)
Problem Çözme: Genellikle yeni bir cevap formulize etme, bir çözüm geliştirmek için öğrenilen kuralların basit uygulamalarını ortaya koyma olarak tanımlanır.
Problem Çözme
Problem Çözme
Dewey tarafından geliştirilen bu yöntemin dayanağı hayatın problemlerle iç içe olması ve bireyin sürekli problemlerle baş etmek durumunda olmasıdır. Bu yöntem bir problemin değişik boyutlarıyla ele alınması, gerekli çözüm önerilerinin ve verilerin analiz edilmesi ve çözüme ulaşılması şeklinde uygulan bir yöntemdir. Problem çözme becerisinin kazandırılması da okulun temel görevlerinden birisidir. ( E 13)
Problemin Kaynakları
Amaçlar
Amaçların gerçekleşmeyen kısımları
İhtiyaç
Cesaretsizlik
Kendine güvenmeme
Değerlerin, ilkelerin ve önceliklerin uyuşmamasından kaynaklanır.
Okul Mediasyonu ve Uygulamaları
Okul Mediasyonu ve Uygulamaları
Mediasyon genel anlamıyla ara bulmak, uzlaştırmak olarak tanımlanabilir. Mediasyon bir danışmanlık yöntemi ve iletişim sürecidir. Aynı zamanda da bir uzlaştırma sanatıdır. Mediasyonda amaç, çatışma içinde olan kişiler arasındaki problemi bir üçüncü kişi yardımıyla çözümlenmesidir.
Mediasyonun kullanıldığı farklı alanlar vardır. Bu alanlardan bir tanesi ise okul mediasyonudur. Okullarda mediasyon uygulamaları sosyal öğrenmeyi geliştirmeye, tartışma diyalogunun sınıflarda uygulanmasına, öğretmen- öğrenci ve veli çatışmalarına, öğrenciler arasındaki çatışmalara, okullardaki çatışma ve şiddet olaylarının çözümlenmesinde kullanılabilir.
Mediasyonun okullarda uygulanması ile;
Mediasyonun okullarda uygulanması ile;
Okullardaki çatışmaların çözümü
Çatışma-uzlaşma kültürü
Öğrencilerin tartışma ve uzlaşma yöntemlerini öğrenmesi
Sosyal becerilerin kazanılması
Çatışma çözümü yöntemlerinin öğrenilmesi
Öğrencilerin kendilerine olan güveninin artması
Okullardaki eğitim kalitesinin artması
Okul içinde olumlu çalışma ortamının sağlanması
Öğrencilerin benlik değerlerinin yükselmesi ve entelektüel başarının artması
Uzlaşma yaklaşımın öğrenilmesi
Etkili sorun çözme becerisinin kazanılması
Sorun yaratan değil sorun çözen bireylerin yetiştirilmesi
İş birliği ve iletişimin etkililiği
Öğrenciler arasındaki farklılıklardan doğacak çatışmalara etkin çözüm önerileri sunulması sağlanmış olur.
Okullarda mediasyon şu alanlarda uygulanabilir:
Okullarda mediasyon şu alanlarda uygulanabilir:
Okul-öğretmen-öğrenci arasındaki çatışmalar
Öğrenci-öğrenci arasındaki çatışmalar
Okul yönetimi-öğretmen arasındaki çatışmalar
Öğretmen-öğretmen arasındaki çatışmalar
Öğretmen-öğrenci-veli arasındaki çatışmalar
Öğretmen-öğrenci arasındaki çatışmalar
Eleştirel Düşünme: Akıl yürütme, analiz ve değerlendirme gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimidir. Eleştirel düşünme sağduyu ve bilimsel kanıtlarla uyuşan net hükümlere varmak için somut veya soyut konular üzerinde düşünme süreçlerini de içermektedir.
Eleştirel Düşünme: Akıl yürütme, analiz ve değerlendirme gibi zihinsel süreçlerden oluşan bir düşünme biçimidir. Eleştirel düşünme sağduyu ve bilimsel kanıtlarla uyuşan net hükümlere varmak için somut veya soyut konular üzerinde düşünme süreçlerini de içermektedir.
İşbirliği: Amaç ve çıkarları bir olanların oluşturdukları çalışma ortaklığı, bir işin çeşitli kişilerce yapılmasıdır.
Çatışma ve Çatışma Türleri
Çatışma ve Çatışma Türleri
Çatışma hayatın gerçeklerinden birisidir ve hayatın her alanına girmiştir. Burada asıl olan bu çatışma süreçlerinde bireylerin nasıl ve hangi yollarla çözüme gittiğidir. Çatışmanın kontrol altında tutulabilmesi ve yapıcı olabilmesi için bireylere kazandırılması gereken beceriler vardır.
Çatışmalar toplumlar ve bireyler var olduğu sürece mevcut olacaktır. Önemli olan çatışmalara problem çözücü bir yaklaşımla dahil olmak ve bunun için gerekli beceri ve davranışları kazanmış olmaktır. Barış eğitimi de çatışma yönetimi için gerekli beceri, yöntem ve stratejileri, kültürü bireylere kazandırmaktır. (E 16, E 38, E39,E 40,E41)
Kişinin kendi içindeki çatışmaları
Kişinin kendi içindeki çatışmaları
Kişiler arası çatışmalar
Aile içi çatışmalar
Okul/sınıf içindeki çatışmalar
Grup içi çatışmalar
Gruplar arası çatışmalar
Toplumsal çatışmalar
Ülkeler arası çatışmalar
Öz-Saygı: Kişinin kendisine bir birey olarak yüklediği değeri ifade etmektedir. Öz saygı, benliğin duygusal öğesidir.(E 7, E 14, E 23)
Öz-Saygı: Kişinin kendisine bir birey olarak yüklediği değeri ifade etmektedir. Öz saygı, benliğin duygusal öğesidir.(E 7, E 14, E 23)
Farklılıklara Saygı: Kişinin farklılıkları bir problem olarak değil gelişme ve zenginleşme fırsatı olarak görmesi, farklılıkları bir eksiklik olarak değil, kendine özgülük olarak değerlendirmesidir.(E1, E18,E21, E 37)
Çevreye Saygı: Kişinin yaşadığı doğal, toplumsal, kültürel ortamlara değer verme ve bu ortamlarla ilgili sorumluluklar duyma durumuna denir. (E22)
Empati: Empati, bir insanın, kendisini karşısındaki insanın yerine koyarak onun duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlamasıdır.(E2, E15)
Eşitlik: Bedensel, ruhsal başkalıkları ne olursa olsun, insanlar arasında toplumsal ve siyasi haklar yönünden ayrım bulunmaması durumudur.
Sosyal Hak: dünyasının metalaşmış, piyasalaşmış, insanların tüm yaşamsal ihtiyaçlarının ekonomik gelişmelerin değişken ve krizli seyrine bırakılmış halinde, öncelikli, meşru ve yaşamsal gerekliliği olan haklardır.
Sosyal Hak: dünyasının metalaşmış, piyasalaşmış, insanların tüm yaşamsal ihtiyaçlarının ekonomik gelişmelerin değişken ve krizli seyrine bırakılmış halinde, öncelikli, meşru ve yaşamsal gerekliliği olan haklardır.
İnanç: kelime anlamıyla, bir düşünceye gönülden bağlı bulunmak demektir. Ayrıca inanılan şey, görüş, öğretidir. Din bilimde, Tanrı'ya, bir dine inanma, iman, itikattir. Yani bir düşünceye, bir kişiye, soyut bir kavrama (örneğin tanrı) gönülden bağlanma durumudur. Bu bağlılık, bağlanılan şeyin bizzat var olup olamasına veya ahlaken doğruluğuna yönelik olabilir. Ama her halûkârada, özünde "sevgi" "korku" gibi bir duygu bulunmaktadır. Hatta bazen bir tür sevgi-nefret ilişkisi olarak da tanımlanabilinir, inanan ile inanç konusu arasındaki ilişkidir
Olgu: Birtakım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı sonuç.
Olgu: Birtakım olayların dayandığı sebep veya bu sebeplerin yol açtığı sonuç.
Düşünce: Uzay ve zamanın ötesinde, öznenin dışında, kendiliğinden var olan, duyularla değil, yalnızca ruhen algılanabilen asıl gerçeklik
Dayanışma: Bir topluluğu oluşturanların duygu, düşünce ve ortak çıkarlarda birbirlerine karşılıklı bağlanması, tesanüt
Sorumluluk: Kişinin kendine ve başkalarına karşı yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesi zorunluluğudur.(E 3, E 11)
Hak: Kişinin ya da grubun yaşadığı çevrede ve işgal ettiği statüde sorumlulukları çerçevesinde imkanlara sahip olma durumudur.( E 11)
Küreselleşme: Sorunların bir birey, bir toplum, bir ülke sorunu olmaktan çıkıp dünya ülkelerinin ortak sorunu haline gelmesidir.
YAPILANDIRMACI ÖĞRENME
YAPILANDIRMACI ÖĞRENME
2005–2006 öğretim yılında yürürlüğe giren yeni öğretim programı yapılandırmacı öğrenme stratejisine göre oluşturulmuştur. Bu öğrenme stratejisine göre insanlar daha önce biçimlendirilmiş bir dünyayı keşfetmek için eğitim almazlar. Her insan kendi dünyasını oluşturmak o dünyayı kurmak için eğitim alır. Bu yaklaşımın sonucu olarak yapılandırmacı strateji bilgi ile ilgilidir. Biz bilgiyi öğrenmek için ilişkin çabalar harcarız. Öğrenmelerimize aktif olarak katılırız. Onları yapılandırırız. Eylemlerimizi yorumlarız. Onları sembolik olarak yapılandırırız. Oluşturduğumuz anlamları başkalarına aktararak, onları başkaları ile paylaşarak sosyal olarak yapılandırırız. Ve bu anlamları ve sembolleri dünyamızı oluşturmada kullanarak onları teorik olarak yapılandırırız.
Bu stratejiye göre oluşturulan programlar her öğrencinin kendi dünyasını oluşturması gerektiği hedefini içerir. Her öğrencinin kişisel mutluluğu ve başarma zevkini yaşamasını içerir. Her öğrencinin gelecekteki hayatının temellerini oluşturmasını içerir. Her öğrencinin fiziksel ve ruhsal açıdan sağlıklı olması hedefini içerir. Her öğrencinin farklı bilgi edinme ve bilgiyi anlamlandırma şekli olabileceğini içerir. Her öğrencinin güvenilir bir birey olduğunu içerir.
Yapılandırmacı öğrenmede temel alınan beceriler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Yapılandırmacı öğrenmede temel alınan beceriler aşağıdaki gibi sıralanabilir:
Bilgiyi araştırma, yorumlama ve analiz etme.
Bilgiyi ve düşünme sürecini geliştirme.
Geçmişteki yaşantılarla yeni yaşantıları bütünleştirme.
Öğrenenin etkin rol aldığı yapılandırmacı öğrenmede sadece okumak ve dinlemek önemli değildir. Öğrenenin tartışma, fikirleri savunma, hipotez kurma, sorgulama ve fikirleri paylaşma gibi öğrenme sürecine etkin katılım yoluyla öğrenmede vardır. Bireylerin etkileşimi önemlidir. Öğrenenler, bilgiyi olduğu gibi kabul etmezler, bilgiyi yaratır ya da tekrar keşfederler.
Öğrenenin etkin rol aldığı yapılandırmacı öğrenmede sadece okumak ve dinlemek önemli değildir. Öğrenenin tartışma, fikirleri savunma, hipotez kurma, sorgulama ve fikirleri paylaşma gibi öğrenme sürecine etkin katılım yoluyla öğrenmede vardır. Bireylerin etkileşimi önemlidir. Öğrenenler, bilgiyi olduğu gibi kabul etmezler, bilgiyi yaratır ya da tekrar keşfederler.
Yapılandırmacı öğrenmede asıl olan, bilginin öğrenen tarafından alınıp kabul görmesi değil, bireyin bilgiden nasıl bir anlam çıkardığıdır. Bilgi, öğrenenin var olan değer yargıları ve yaşantıları tarafından üretilir. Yapılandırmacılıkta bütün çaba, öğrenmelerin kalıcılığının sağlaması ve üst düzey bilişsel becerilerin oluşturulmasına katkı getirmektir.
Yapılandırmacı öğrenmede asıl olan, bilginin öğrenen tarafından alınıp kabul görmesi değil, bireyin bilgiden nasıl bir anlam çıkardığıdır. Bilgi, öğrenenin var olan değer yargıları ve yaşantıları tarafından üretilir. Yapılandırmacılıkta bütün çaba, öğrenmelerin kalıcılığının sağlaması ve üst düzey bilişsel becerilerin oluşturulmasına katkı getirmektir.
Öğrenenler sınıfa yaşantılarıyla gelirler ve öğrenmeye etkin katılarak bilgiyi zihinsel olarak yapılandırırlar. Bu bağlamda öğrenenler kendi düşünce ve yorumlarını geliştirirler. Öğrenme aktarılan belirli bir bilgi kümesini almayı değil, öğrenenlerin etkili düşünme, usa vurma, sorun çözme ve öğrenme becerilerini kazanmasını içerir.
Öğrenenler sınıfa yaşantılarıyla gelirler ve öğrenmeye etkin katılarak bilgiyi zihinsel olarak yapılandırırlar. Bu bağlamda öğrenenler kendi düşünce ve yorumlarını geliştirirler. Öğrenme aktarılan belirli bir bilgi kümesini almayı değil, öğrenenlerin etkili düşünme, usa vurma, sorun çözme ve öğrenme becerilerini kazanmasını içerir.
Yapılandırmacı öğrenmeyi temele alan program tasarımcıları “bireylere ne öğretilmeli sorusu yerine neyi nasıl öğrenir?’ sorusuyla ilgilenirler. Yapılandırmacı tasarımcılar, program geliştirmeye bireylerin var olan bilgilerini ortaya çıkarmalarına yardımcı olacak bir çalışma ile başlarlar.
Yapılandırmacı öğrenmeyi temele alan program tasarımcıları “bireylere ne öğretilmeli sorusu yerine neyi nasıl öğrenir?’ sorusuyla ilgilenirler. Yapılandırmacı tasarımcılar, program geliştirmeye bireylerin var olan bilgilerini ortaya çıkarmalarına yardımcı olacak bir çalışma ile başlarlar.
Yapılandırmacı öğrenmede amaç, öğrenenlerin önceden belli bir hiyerarşiye göre belirlenmiş hedeflere ulaşmalarına yardımcı olmak değil, öğrenenlerin bilgiyi zihinsel olarak anlamlandırmaları için öğrenme fırsatları sağlamaktır.
Yapılandırmacı öğrenme, öğrenenin kendi yetenekleri, güdüleri, inançları, tutumu ve tecrübelerinden edindikleri ile oluşan bir karar verme sürecidir. Birey öğrenme sürecinde seçici, yapıcı ve etkindir.
Yapılandırmacı öğrenme, öğrenenin kendi yetenekleri, güdüleri, inançları, tutumu ve tecrübelerinden edindikleri ile oluşan bir karar verme sürecidir. Birey öğrenme sürecinde seçici, yapıcı ve etkindir.
Öğrenmenin kontrolü bireydedir. Öğrenmeye öğretmeniyle birlikte yön verir.
Öğrenenlerin önceki yaşantıları, öğrenme stilleri, bakış açıları ve hazır bulunuşluk düzeyleri öğrenmelerine yön veren etmenlerdendir. Öğrenen kendi kararlarını kendi alır.
Birey, zihinsel özerkliğini kullanarak öğrenme sürecinde etkili rol almak için eleştirel ve yapıcı sorular sorar, diğer öğrenenlerle ve öğretmenle iletişim kurar, fikirleri tartışır. Öğrenen, öğrenme ortamlarındaki öğretici sorularıyla diğer bireylerin gelişiminde de katkıda bulunur.
Yapılandırma sürecinde birey, zihninde bilgiyle ilgili anlam oluşturmaya ve oluşturduğu anlamı kendisine mal etmeye çalışır. Bir başka deyişle, bireyler öğrenmeyi kendilerine sunulan biçimiyle değil, zihinlerinde yapılandırdıkları biçimiyle oluştururlar.
Mücadeleci, meraklı, girişimci ve sabırlı olmak, yapılandırmacı öğrenmede bulunması gereken kişisel özelliklerdir. Öğrenenler bilgiyi araştırıp keşfederek, yaratarak, yorumlayarak ve çevre ile etkileşim kurarak yapılandırır. Böylece, içerik ve süreci aynı zamanda öğrenirler.
Değer, bir sosyal grup ya da toplamın kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ve inançlardır.
Değer, bir sosyal grup ya da toplamın kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ve inançlardır.
Değerler, insanın dünyaya kendini tarif ederken kullandığı temel anlam kalıplarıdır. Bu kalıplar olmadan ne insanın ne dünyanın ne gerçekliğin ne inancın ne ideolojinin hiçbir anlamı yoktur. Anlamsız bir dünya ise mümkün değildir. Bu yüzden değer öğretimi, çocuğa bir insan olarak kendini değerli kılacak bir vizyon kazandırmaktır.
Hayat Bilgisi Dersinde Barış Eğitimi
Hayat Bilgisi Dersinde Barış Eğitimi
Hayat Bilgisi programında yer alan ve barış eğitimi ile ilgili olarak kullanılabilecek kazanımlar şunlardır:
HB K 1 Arkadaşları ile beraber benzer ve farklı yönlerini fark eder(Okul Heyecanım). (E 8, E 9)
HB K 2 Arkadaşları ile iyi ilişkiler geliştirme konusunda yapması gerekenleri sözlü olarak ifade eder(Okul Heyecanım).(E 33)
HB K 3 Okulda, arkadaşlarının sergiledikleri davranışların etik olup olmadığını fark eder(Okul Heyecanım).( E 4, E 5, E 12)
HB K 4 Arkadaşları ve başkalarıyla ilişkilerinde duygularını uygun biçimde ifade eder(Okul Heyecanım).(E 10)
HB K 5 Arkadaşlarının yanlı davranışlarını fark eder ve yanlılık içermeyen davranışlar sergiler(Okul Heyecanım).(E 10)
HB K 6 Başkalarının duyarlılıklarına saygı göstererek kendi ihtiyaçlarını, isteklerini ve görüşlerini ifade eder(Okul Heyecanım). (E 6)
HB K 7 Ailelerin dayanışma ve iş birliği yapılan özel bir çevre olduğunu kavrar(Benim Eşiz Yuvam). HB K 8 Ailesinde ve akrabaları arasında etik değerlere ne kadar önem verildiğini gözlemler (Benim Eşsiz Yuvam).(E 25)
HB K 7 Ailelerin dayanışma ve iş birliği yapılan özel bir çevre olduğunu kavrar(Benim Eşiz Yuvam). HB K 8 Ailesinde ve akrabaları arasında etik değerlere ne kadar önem verildiğini gözlemler (Benim Eşsiz Yuvam).(E 25)
HB K 9 Kendisinin ve ailesindekilerin hata yapabileceğini ve bunun doğal olduğunu kabul eder(Benim Eşiz Yuvam).
HBK 10 Farklı ülkelerdeki çocukların beslenme, giyim ve oyun tarzlarındaki değişiklikleri araştırır(Dün, Bugün, Yarın).
HB K 11 Liderlerin, toplumların yaşantılarını nasıl değiştirdiğini açıklayarak, geçmişte ve günümüzde Türk toplumuna liderlik yapan kişiler hakkında sorular sorar(Dün, Bugün, Yarın).
HB K 12 Bayram kutlamaları için yaptığı hazırlık çalışmalarını ve bayram sürecindeki duygularını özgün bir şekilde ifade eder(Dün, Bugün, Yarın).
İlköğretim programında Hayat Bilgisi dersinde öğrenciye kazandırılacak becerileri arasında barış eğitimini destekleyecek beceriler şunlardır:
İlköğretim programında Hayat Bilgisi dersinde öğrenciye kazandırılacak becerileri arasında barış eğitimini destekleyecek beceriler şunlardır:
Farklılıklara saygı duyma
Aynı, benzer ve farklı sözcüklerin anlama ve ayırt etme
Tüm insanların benzer ve farklı özellikleri olabileceğini fark etme
Farklılıkların yaşamı zenginleştirdiğini kavrama
Farklılığın göreceli bir kavram olduğunu fark etme
Engelli insanların farklı gereksinimlerine karşı duyarlı olma
Programda Hayat Bilgisi dersinde barış eğitimine yönelik olarak öğrencilere kazandırılacak kişisel nitelikler ise şunlardır:
Programda Hayat Bilgisi dersinde barış eğitimine yönelik olarak öğrencilere kazandırılacak kişisel nitelikler ise şunlardır:
Hoşgörü
Arkadaşları ile iyi ilişkiler geliştirme
Arkadaşları ile oynarken uygun davranışlarda bulunma
Bireysel ve grup çalışmalarında olumlu değerleri gözetme
Konuşanı dinleme
Hataları doğal karşılama
Farklılıkları kabul etme
Herkesin değerli olduğunu kabul etme
Sorunlara farklı çözümler önerme
Duygularını uygun bir dille ifade etme
Görevlerini yerine getirmekten mutluluk duyma
Saygı
Saygı
Kendine saygı duyma
Arkadaşlarına saygı duyma
Okulu ve sınıfı ile ilgili kurallara uyma
Öğretmenlerine karşı saygılı olma
Çevresindeki insanlara karşı saygılı olma
Ailesine saygılı olma
Kişisel eşyalarına ve başkalarının eşyalarına saygı gösterme
Doğaya saygı duyma
Dünyadaki insanlara saygı duyma
Türk Bayrağı’na, İstiklal Marşı’na, Atatürk’e ve Türk büyüklerine saygı duyma
Barış
Barış
Sorunları fark etme
Çözüm yollarını fark etme
Karşılaştığı sorunlarda sorun çözme becerilerini kullanma
Milli ve dini bayramları kutlama
Toplumsal paylaşımlarla yaşama
Dayanışma içerisinde olma
Benzerlik ve farklılıkların doğal olduğunu bilme
Yardımseverlik
Yardımseverlik
Kulüp ve diğer grup çalışmalarında arkadaşlarına yardım etme
Aile bireylerine yardımda bulunma
Okulla ilgili sorunları çözerken arkadaşlarına ve başkalarına yardım etme
Doğal afetlere uğrayanlara yardım etme
Kaza ve acil durumlarda başkalarına yardım etme
Doğruluk
Etik davranışların farkında olma
Trafikteki doğru ve yanlış davranışları ayırt etme
İlişkilerinde olumlu değerleri gözetme
Yanlış davranışların farkında olma
Yanlılık içermeyen davranışlar sergileme
Ön yargısız davranma
Dürüstlük
Dürüstlük
Arkadaşlarının sergilediği davranışların etik olup olmadığını fark etme
Ailesinde ve akrabaları arasında sergilenen etik değerleri fark etme
Kendisinin ve arkadaşlarının etik olmayan davranışlarını fark etme
Arkadaşlarıyla ilişkilerinde olumlu değerleri gözetme
Başkalarına ön yargısız davranma
Başkalarının duyarlılıklarına saygı gösterme
Kendi ihtiyaçlarını, isteklerini ve görüşlerini çekinmeden ve olduğu gibi ifade etme
İnsan Hakları ve Vatandaşlık Ara Disiplini Kazanımları
İnsan Hakları ve Vatandaşlık Ara Disiplini Kazanımları
Uzlaşmanın etik bir değer olduğunu bilir.
Çatışmaları şiddete başvurmadan çözebilme becerisi gösterir.
Okulda karşılaştığı sorunlara yönelik demokratik çözüm yoları üretir.
Kaynakların verimli kullanılması ve bilinçli tüketilmesi gerektiğini kabul eder.
Çevrenin korunması ve gelecek kuşaklara aktarılmasının bir vatandaşlık görevi olduğu bilincine uygun davranışlar gösterir.
Dayanışmanın önemini kavrar.
Aile kavramının önemini fark eder.
Aile içinde demokratik bir ortamın oluşmasının önemli olduğunu bilir.
Kendisinin ve başkalarının hata yapabileceğini, bunun normal olduğunu kabul eder.
Hak ve özgürlüklerin paylaşılması gerektiğinin farkına varır.
Çevre haklarının varlığını bilir.
Yaşam ve eğitim hakkına zarar verecek kötü alışkanlıklardan uzak durması gerektiğini bilir.
Çatışmaları şiddete başvurmadan çözebilme becerisi gösterir.
Her insanın saygıyı hak ettiğini bilir.
Ön yargı, ayrımcılık ve çatışmanın olumsuzluklarını bilir.
Ortak mirasın korunması gerektiğini bilir.
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Ara Disiplini Kazanımları
Rehberlik ve Psikolojik Danışma Ara Disiplini Kazanımları
Her insanın hata yapabileceğini ve bunun normal olduğunu kabul eder.
Kendinin ve başkalarının hata yapabileceğini kabul eder.
Uygun dinleme ve konuşma becerileri geliştirir.
İş birliğine dayalı oyun ve çalışma davranışları gösterir.
Kızgınlık ve öfke gibi duygularını uygun şekilde ifade eder.
Barış Eğitimi İle İlgili Olarak Kullanılabilecek Sosyal Bilgiler Programı Kazanımları
Barış Eğitimi İle İlgili Olarak Kullanılabilecek Sosyal Bilgiler Programı Kazanımları
SB K 1 Bireysel farklılıkları tanır ve kabul eder.
SB K 2 Başkalarının duygu ve düşüncelerini saygı ile karşılar.
SB K 3 Ön bilgi ve yaşantısını kullanarak çevresindeki belli başlı sosyal problemler ya da ihtiyaçlarla grup, kurum ve sosyal örgütleri ilişkilendirir.
SB K 4 Kendisi ile başka bir toplumdaki yaşıtlarının günlük yaşamlarını karşılaştırır.
SB K 5 Toplumlar arasında ortak kutlanan özel günlere örnekler verir.
SB K 6 Farklı durumlara ait farklı duygu ve düşüncelerini ifade eder.
SB K 7 Duyguların ve düşüncelerin arasındaki ilişkiyi fark eder.
SB K 8 Dünya çocuklarının ortak yönlerini ve ilgi alanlarını fark eder.
SB K 9 Demokrasi ve ilkelerinin önemini kavrar.
SB K 10 Demokrasinin insan hakları için vazgeçilmez bir değer taşıdığını takdir eder.
SB K 11 Demokrasinin temelinin özgürlük ve eşitliğe dayandığını bilir.
Sosyal Bilgiler Dersinde Barış Eğitimi İle ilgili Beceriler :
İletişim ve Empati Becerisi
Dinleme
Sözlü ya da yazılı olarak kendini ifade etme
Tartışma
Bağlantı Kurma
Farklı perspektiften bakma
Açık fikirli olma
Başkalarının düşünce ve duygularını anlama
Farklılıklara saygı duyma
Görüşlerini gerekçelendirme
Ortak bir amaç çevresinde toplanma
Dönemin şartlarına uygun olarak geçmişteki insanların düşünce, amaç ve duygularını anlama
Problem Çözme
Problem Çözme
Problemi anılmama ve sınırlandırma
Problemim çözümüne yönelik hipotezler sunma
Veri ve kaynak araştırması yapma
Hipotezleri test etme
Probleme yönelik bir çözüme varma
Karar Verme Becerisi
Sorunun farkına varma
Sorunu tespit edebilme ve tanıma
Sorunun çözümü için hipotez ileri sürme
Sorunun çözümü için veri toplama, düzenleme ve değerlendirme
Hipotezi test etme
Çözüm yollarını öğrenme
Çözüm yollarından uygun olanına karar verip, uygulamaya koyma
Çözümü değerlendirme
Sosyal Katılım Becerisi
Sosyal Katılım Becerisi
Kendisini, yakın çevresini etkileyen konularda bilgi sahibi olma
Birbirlerinin ihtiyaçlarını karşılamak için insanlar arasındaki ortak ilişkiyi tanıma
Bireyler, gruplar ve toplum ihtiyaçlarını karşılamak için bireyler, gruplar, kurumlar ve sosyal örgütler arasındaki ilişkiyi tanıma
Farklı grup ve durumların dinamiklerine uyma
Sosyal katılımın gerekli olduğu durumları belirleme
Yakın çevresini ve toplumu etkileyen konularda ihtiyaçların karşılanması için fikir üretme, bu fikri çevresindekilere iletme, görüşme, tartışma, planlama, uzlaşma ve eylemde bulunma
Lider ya da izleyen olarak gruba, kuruma, sosyal örgütlere ve topluma hizmet etme
Sosyal Bilgiler Dersinde Barış Eğitimi
Sosyal Bilgiler Dersinde Barış Eğitimi
İle İlgili Değerler:
Adil olma
Bağımsızlık
Barış
Dayanışma
Duyarlılık
Dürüstlük
Estetik
Hoşgörü
Misafirperverlik
Saygı
Sorumluluk
Yardımseverlik
Sosyal Bilgiler programında yer alan barış eğitimi ile ilgili olarak kullanılabilecek kavramlar şunlardır:
Sosyal Bilgiler programında yer alan barış eğitimi ile ilgili olarak kullanılabilecek kavramlar şunlardır: