Bələdiyyə mülkiyyəti: əmlak təminatı və mülkiyyət toxunulmazlığı
Yüklə 34,82 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Azərbaycanda hazırkı vəziyyət
- Torpaq əmlakı
- 3. Tövsiyələr
|
Bələdiyyə mülkiyyəti: əmlak təminatı və mülkiyyət toxunulmazlığı
Avropa Şurasının Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresinin 10 aprel 2003-сü ildə keçirilən 10-cu plenar iclasında “Bələdiyyə mülkiyyəti Yerli Özünüidarə Haqqında Avropa Xartiyasının prinsipləri işığında” məruzəsi dinlənilib. Məruzədə bələdiyyə mülkiyyətinin konkret vəziyyəti ilə bağlı 15 ölkədə aparılan araşdırmanın nəticələri - Xartiyanın “Yerli özünüidarə anlayışı”, “Yerli özünüidarəetmə orqanlarının maliyyələşdirilməsi mənbələri”, “Yerli özünüidarəetmənin səlahiyyət sferası”, “ Yerli özünüidarəetmənin fəaliyyətinə inzibati nəzarət”, Yerli özünüidarəetmənin birləşmək hüququ” və “Yerli özünüidarəetmənin hüquqi müdafiəsi” maddələrinin bələdiyyə mülkiyyəti ilə əlaqəli bəndlərinin yerinə yetirilməsinin konkret vəziyyəti şərh olunub, problemlər sadalanıb və son nəticədə “Yerli özünüidarəetmə haqqında Avropa Xartiyasının prinsipləri baxımından bələdiyyə əmlakı haqqında” 132 saylı Tövsiyə qəbul olunub. Adıçəkilən Tövsiyədə Konqres bələdiyyə əmlakına münasibətdə Xartiyanın səmərəli həyata keçirilməsi məqsədi ilə Avropa Birliyinin bütün üzv-ölkələrinə aşağıdakıları tövsiyə edib: – Konstitusiyada və yaxud milli qanunvericilikdə yerli özünüidarəetmə orqanlarına yerli ictimai maraqlar naminə öz öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün yerli özünüidarənin əsas komponentlərindən biri kimi bələdiyyə əmlakına malik olmaq hüququnu versinlər (əgər belə hüquq hələ verilməyibsə); – Milli qanunvericilikdə yerli özünüidarəetmə orqanlarına öz səlahiyyətlərini həyata keçirən zaman ümumi maraq kəsb edən vəzifələrin həlli üçün başqa yerli özünüidarəetmə orqanları ilə birləşmək və bu qaydada yaradılmış strukturlara əmlakı və ya bələdiyyə aktivlərinin bir hissəsinin idarə edilməsini demokratik nəzarəti təmin etmək şərti ilə təqdim etmək hüququnu versinlər (əgər belə hüquq verilməyibsə); – Hüquqlara ziyan vurmadan bələdiyyə mülkiyyəti hüququnun yerli nümayəndəli və ya icra hakimiyyəti orqanlarına verilməsi kimi birbaşa demokratiya formalarından istifadəyə üstünlük verilə bilər; – Bələdiyyə mülkiyyətinə malik olan yerli özünüidarəetmə orqanlarına, bir qayda olaraq, bu hüquqlarını qanuna uyğun şəkildə tam həyata keçirə bilmələri üçün zəruri şərait yaratsınlar. Bu zaman qanunlarda nəzərdə tutulan istənilən istisnalar qanuni məqsədlərə xidmət etməli, zəruri və yerli özünüidarə prinsiplərinə uyğun olmalıdır; – Yerli özünüidarəetmə orqanları qanunla müəyyən edilmiş hədlərdə bələdiyyə əmlakını əldə etmək və istifadə etmək imkanına malik olmalıdır; – Bələdiyyə əmlakından maddi təminat kimi istifadə etmək, yaxud onu ləğv etmək və ya bu əmlaka həbs qoymaq imkanı (əgər qanunvericilikdə belə hallar nəzərdə tutulubsa) bələdiyyə əmlakının və bütünlüklə yerli özünüidarənin mövcudluğuna mənfi təsir göstərməməlidir; – Bələdiyyə əmlakı üzərində qanuna uyğun olaraq həyata keçirilən inzibati nəzarət, prinsip etibarı ilə, yalnız qanunçuluğa əməl olunmasını təmin etmək məqsədi ilə olmalıdır və yalnız istisna hallarda məqsədəuyğunluq nəzərə alınmaqla uyğunluq meyarına hörmət etmək şərti ilə həyata keçirilə bilər; – Bələdiyyə əmlakı məsələlərində demokratiya prinsiplərinə və qanuna uyğun olaraq idarəetmənin əsil şəffaflığına və açıqlığına əməl olunmalıdır; – Yerli özünüidarəetmə orqanları qanuna uyğun olaraq bələdiyyə əmlakının müdafiəsini təmin etmək üçün qanunla təsis edilən müstəqil və qərəzsiz məhkəmədə məhkəmə müdafiəsi hüququna malik olmalıdır; – Yerli özünüidarəetmə orqanları, prinsipcə, bələdiyyə aktivlərinin istifadəsinə görə bütün yığımları özünün xüsusi resursları kimi istifadə edə bilməlidir; – Bələdiyyə əmlakının vergiyə cəlb edilməsi, əgər belə hallar mövcuddursa, həddini aşmamalı və bələdiyyə əmlakının və yerli özünüidarəetmənin real mövcudluğuna imkan verməlidir; – Dövlət tərəfindən yerli özünüidarəetmə orqanlarına yeni səlahiyyətlərin ötürülməsi, mümkün olduğu qədər, qanunauyğun olaraq yalnız maliyyə resurslarının yox, həm də aktivlərin verilməsi ilə müşayiət olunmalıdır. Bura ən azı kommunal xidmət qurumlarına verilmək üçün ayrılan və yeni səlahiyyətlərin həyata keçirilməsi üçün zəruri olan aktivlər daxil edilməlidir; – Dövlət heç bir halda yerli özünüidarəetmə orqanlarına, ötürülən funksiyaların yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan faydalı resurslar əvəzinə, onlar üçün daşınmaz yük olacaq və onların büdcəsi üçün də əlavə yükə çevriləcək aktivləri verməməlidir. Avropa Şurasının Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresi “Azərbaycanda yerli və regional demokratiya haqqında” 126 (2003) saylı Tövsiyəsində
problemləri vurğulanaraq ölkə hökumətinə aşağıdakılar tövsiyə olunur:
2. Azərbaycanda hazırkı vəziyyət Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 13-cü maddəsinə əsasən, ölkəmizdə 3 mülkiyyət növündən biri – bələdiyyə mülkiyyətidir. Eyni zamanda “Bələdiyyələrin statusu haqqında” Qanunun 54.1 maddəsində qeyd olunur ki, dövlət yerli əhəmiyyətli məsələlərin həlli üçün zəruri olan torpaq payı və dövlət mülkiyyəti obyektlərini bələdiyyələrin mülkiyyətinə verir. Azərbaycan hökuməti 1999-cu ildə yerli özünüidarəetmənin iqtisadi əsasını təşkil edən bələdiyyə əmlakının yaranmasının tənzimlənməsi üçün “Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında” Qanun təsdiqləmişdir. Qanunda bələdiyyə mülkiyyətinə torpaq və digər əmlak növləri üzrə olmaqla iki yanaşma olmuşdur: Torpaq əmlakı: Qanunun 1-ci maddəsində qeyd olunub ki, bələdiyyə mülkiyyətinə torpaqların verilməsi “Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında” Qanuna və digər normativ hüquqi aktlara uyğun olaraq həyata keçirilir. “Bələdiyyələrin əraziləri və torpaqları haqqında” Qanuna əsasən bələdiyyə ərazisinin hüdudları “Torpaq islahatı haqqında” Qanun ilə bələdiyyə mülkiyyətinə verilən torpaq sahələri müvafiq ərazi vahidinin sahəsinə əlavə etməklə müəyyənləşdirilir. Eyni zamanda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən lazımi şəhərsalma və yerquruluşu sənədləri tərtib edilir, bələdiyyələrin əraziləri və mülkiyyətlərinə verilən torpaq sahələri ilə birlikdə, onların hüdudlarını, torpaq növlərini və ölçülərini göstərməklə, bələdiyyə orqanlarına təhvil verirlər. Sosial və mədəniyyət obyektləri, ümumi istifadədə olan obyektlər və digər əmlaklar: Qanunun 3-cü maddəsində bələdiyyə əmlakının yaranması mənbələri kimi qanunvericiliklə bələdiyyələrin mülkiyyətinə verilən dövlət əmlakı və digər hallarda əldə olunan əmlak, bələdiyyələrin fəaliyyəti nəticəsində əldə olunan və yaradılan əmlak, fiziki və hüquqi şəxslərin, beynəlxalq təşkilatların və fondların bələdiyyələrə könüllü maddi yardım şəklində verdikləri əmlak, varisi olmayan əmlakın bələdiyyələrə keçməsi yolu ilə əldə olunan əmlak və bələdiyyələrə vəsiyyət edilən əmlak göstərilib. Qanunun 4-cü maddəsində isə yazılıb ki, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada dövlət mülkiyyətində olan və bələdiyyələrin səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsi üçün zəruri mənzil-kommunal, sosial və mədəniyyət obyektləri, əhalinin ümumi istifadəsində olan obyektlər və digər dövlət əmlakı onların mülkiyyətinə verilir. Bundan əlavə həmin maddədə İlk növbədə bələdiyyələrin mülkiyyət mədəniyyət obyektləri, əhalinin ümumi istifadəsində olan obyektlər və digər dövlət əmlakı oninə onların fəaliyyətini təmin etmək üçün lazımi inzibati binalar, otaqlar və avadanlıqların verilməsi də vurğulanıb. «Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında» Qanununun 4-cü maddəsinin beşinci hissəsinə uyğun olaraq 2001-ci ildə ölkə prezidentinin Fərmanı ilə “Dövlət əmlakının bələdiyyələrə verilməsi qaydası və müddətləri haqqında” Əsasnamə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə qanunvericiliklə özəlləşdirilməsi qadağan edilən və ölkə prezidentinin qərarı ilə özəlləşdirilən və ya müvafiq qərar qəbul edilənədək dövlət mülkiyyətində qalan dövlət əmlakı və onun yerləşdiyi torpaq sahələri, habelə fiziki və ya qeyri-dövlət hüquqi şəxslərinin vəsaiti hesabına inşa edilmiş obyektlərin yerləşdiyi torpaq sahələri istisna olmaqla, bələdiyyələrin ərazilərində yerləşən digər dövlət əmlakı onların mülkiyyətinə verilə bilməsi öz əksini tapmışdır. Əsasnaməyə görə dövlət əmlakının bələdiyyə mülkiyyətinə verilməsi Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən əvəzsiz həyata keçirilir. Əsasnamədə bildirilir ki, Nazirlər Kabinetinin təsdiq edilmiş siyahısında (Bələdiyyə mülkiyyətinə verilə bilən əmlakların siyahısı və bələdiyyələrə verilməsi müddətləri hər bir bələdiyyə ərazisi üzrə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinin bələdiyyələr və yerli icra hakimiyyəti orqanları ilə razılaşdırılmış təqdimatı əsasında Nazirlər Kabineti tərəfindən müəyyən edilir.) göstərilən əmlakı mülkiyyətinə keçirmək üçün bələdiyyə Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsinə ərizə ilə müraciət edir. Bundan sonra Komitə ərizənin əsaslılığını yoxlayır və əmlakın bələdiyyə mülkiyyətinə verilməsi nəzərdə tutulmuşdursa, 10 gün ərzində müvafiq akt tərtib edilir. Bələdiyyə mülkiyyətinə verilən daşınmaz dövlət əmlakı üzərində bələdiyyənin mülkiyyət hüququ qanunvericiliyə uyğun olaraq daşınmaz əmlakın dövlət reyestrində dövlət qeydiyyatına alınır. Sonda Komitə ilə bələdiyyə arasında təhfil-təslim aktı bağlanaraq əmlakın bələdiyyə mülkiyyətinə verilməsi rəsmiləşdirilir. Yuxarıda adları çəkilən sənədlərdən, eyni zamanda, «Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında» Azərbaycan Respublikası Qanunun tətbiq edilməsi barədə” Prezidentin fərmanından görünür ki, bələdiyyələrin əmlakla təmin olunması istiqamətində artıq qanunverici baza formalaşıb. Sözügedən prezident fərmanında Nazirlər Kabinetinə və yerli icra hakimiyyəti orqanlarına bələdiyyələrin fəaliyyətini təmin etmək məqsədilə onlara lazımi inzibati binaların, otaqların və avadanlıqların verilməsini təşkil etmək tapşırılıb. Ancaq təssüf ki, ölkə bələdiyyələrinin indiyə qədər əldə etdikləri əmlakın sayına nəzər yetirdikdə vəziyyətin heç də ürəkaçan olmadığını görürük. Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə bələdiyyə mülkiyyətinə verilə bilən dövlət əmlakının siyahısında konkret 96 əmlakın adı çəkilir. Artıq siyahıdakı əmlakın 84-nün bələdiyyələrin mülkiyyətinə keçməsi reallaşıb. Say etibarı ilə ən çox əmlaka sahib olan Mingəçevir bələdiyyəsidir. Onların balansında olan 11 əmlakın 8-i fəvvarədir. Siyahıda qeyd olunan 96 əmlak 62 bələdiyyəyə verilmişşdir ki, bunun da 58-i inzibati bina və ya inzibati binaların otaqları, 16-ı park, 9-u fəvvarə, 4-ü bağ, 3-ü yataqxana, 3-ü abidə, 1-i bulvar, 1-i baxça, 1-i meydandır. Siyahıda adları çəkilən 58 inzibati binanın 7-si hələ də bələdiyyələrin mülkiyyətinə keçməyib, dövlət tərəfindən ölkə üzrə cəmi 51 bələdiyyənin mülkiyyətinə inzibati bina verilib. Halbuku, “Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında” Qanunun 4-cü maddəsinə görə yerli özünüidarə qrumlarının fəaliyyətini təmin etmək üçün ilk növbədə onların mülkiyyətinə lazımi inzibati binalar, otaqlar və avadanlıqlar verilməlidir. Aparılmış tədqiqatlar göstərir ki, hələ də əksər bələdiyyənin, xüsusən də kənd bələdiyyələrinin inzibati binası yoxdur. Kənd bələdiyyələrinin böyük bir qisminin mərkəzi aparatı müvəqqəti olaraq həmin kənddə yerləşən yerli icra nümayəndəliklərinin binasında yerləşir. Təcrübədə icra nümayəndəliyi ilə eyni otaqda yerləşən bələdiyyələrə də rast gəlinir. Bələdiyyələrin birləşməsindən sonra inzibati bina ilə bağlı təminat məsələsi qismən həllini tapsa da, bu problem hələ də açıq qalır. Bələdiyyələrin mülkiyyət toxunalmamazlığı təkcə onların inzibati binalarla bağlı problemi ilə bitmir. Bələdiyyələlrin və dövlət mülkiyyətində olan torpaqların sərhədlərində mövcud olan qeyri-dəqiqlik də yerli özünüidarə qrumlarının tam mülkiyyət sahibi olmasında problemlər yaradır. Belə ki, bəzi ərazilərdə dövlət və bələdiyyə ərazilərinin sərhədləri dəqiq olmadığından tez-tez bir mülkiyyətçinin digər mülkiyyətçinin torpağına müdaxiləsi halları olur. Bu halı xüsusən də Bakı bələdiyyələrinə şamil etmək olar. Təcrübədə eyni ərazi üzrə ayrı bələdiyyələrin sərəncam verdiyi hallar da mövcuddur. Bundan əlavə Bakı bələdiyyələri qeyd olunan problem səbəbindən reklam ödənişlərinin yığımında da problemlə qarşılaşırlar. Azərbaycan Respublikası Prezidentin 23 noyabr 2007-ci il tarixli, 2523 saylı fərmanı ilə «Bələdiyyə torpaqlarının idarə edilməsi haqqında» qanuna edilən dəyişikliklər nəticəsində bələdiyyə torpaqlarının birbaşa satışı qadağan edilib. Həmin qanunun 9.1-ci maddəsinə edilən dəyişikliyə görə, bələdiyyə torpaqları üzərində mülkiyyət, istifadə və icarə hüquqları yalnız torpaq hərracları və ya müsabiqələri vasitəsilə əldə edilə bilər. Belə olduqda isə bələdiyyələ torpaqlarının üzərində müxtəlif dövlət qrumlarının maraqları cəmlənir və həmçinin bələdiyyələrin həmən qrumlardan asılılığı yaranır. Son nəticədə bələdiyyə öz mülkiyyətinə sərbəst sərəncam vermək hüququndan mərhum olur. Halbuki, Azərbaycan Respublikasının Konstitutsiyasının 29-cu maddəsində bildirilir ki, mülkiyyətin heç bir növünə üstünlük verilmir və mülkiyyət hüququ mülkiyyətçinin təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq, əmlakdan istifadə etmək və onun barəsində sərncam vermək hüquqlarından ibarətdir. Bələdiyyələrin əmlak mülkiyyətçisinə çevrilməsində başlıca problemdən biri də onların maliyyə resurslarının az olmasıdır. Belə ki, zəruri maliyyə vəsaitinin olmaması onlara verilmiş əmlakı normal idarə etməsinə maneə olur. Hətda bu səbəbdən bəzi hallarda bələdiyyələr mülkiyyətlərində daha çox əmlakın olmağında maraqlı olmurlar. Azərbaycan Respublikası Su Məcəlləsinə və “Bələdiyyələrin su təsərrüfatı haqqında” qanuna görə, bələdiyyə torpaqlarında yerləşən dövlət mülkiyyətində olan yerli əhəmiyyətli su təsərrüfatı obyektləri bələdiyyələrin mülkiyyətinə verilir. Tədqiqatlar göstərir ki, bu obyektlərin bir çoxu bələədiyyə mülkiyyətinə verilsə də, hələ də müvafiq dövlət qrumu tərəfindən mülkiyyəti təsdiq edən sənəd onlara verilməyib. Digər tərəfdən isə bəzi obyektlər ümumiyyətlə aktlaşdırılmayıb və nəticədə onlar sahibsiz qalıb. 3. Tövsiyələr Azərbaycanda bələdiyyələrin əmlak təminatı və mülkiyyət toxunulmazlığı ilə bağlı qeyd edilən problemləri nəzərə alaraq aşağıdakı tövsiyələrin həyata keçirilməsini təklif edirik:
Yüklə 34,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|