Bendî mustafa baba

T.C.

ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI


Hatice ÇELİK


BENDÎ MUSTAFA BABA DÎVÂNI

(İnceleme-Metin)

YÜKSEK LİSANS TEZİ


TEZ YÖNETİCİSİ

Doç. Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU

ERZURUM–2010



İÇİNDEKİLER

ÖZET III

ABSTRACT IV

ÖN SÖZ V

KISALTMALAR VII

GİRİŞ 1

XIX. YÜZYIL OSMANLI DEVLETİNDE SİYASÎ DURUM 1

XIX. YÜZYIL TÜRK EDEBİYATINA GENEL BİR BAKIŞ 7

BİRİNCİ BÖLÜM 9

1. BENDÎ MUSTAFA BABA’NIN HAYATI, TARİKATI VE EDEBÎ KİŞİLİĞİ 9

1. 1. Hayatı 9

1.2. Tarikatı 15

1.3.Eseri 18

1.3.1 Dîvân 18

1.4. Edebî Kişiliği ve Şiirinin Özellikleri 19

1.4.1. Bendî Mustafa Baba’nın şiirinde dil ve üslup 26

1.4.2. Etkilendiği şairler 30

1.4.3. Şiir ve şairlik hakkındaki görüşleri 32

1.4.4. Bendî Mustafa Baba’nın şiirinin başlıca özellikleri 33

İKİNCİ BÖLÜM 35

2. BENDÎ MUSTAFA BABA’NIN DÎVÂNI’NIN DİL, BİÇİM VE MUHTEVA ÖZELLİKLERİ 35

2.1. Dil ve İfâde Özellikleri 35

2.1.1. Kelime varlığı 36

2.1.2. Ses olayları 41

2.1.3. Tamlama ve cümle yapısı 42

2.1.4. Edebî sanatlar 44

2.2. Biçim Özellikleri 51

2.2.1. Tertip şekli 51

2.2.2. Nazım şekilleri ve türleri 52

2.2.3 Vezin 54

2.2.4. Kafiye ve redifler 56

2.3. Muhtevâ Özellikleri 60

2.3.1. Din ve tasavvuf 66

2.3.2. Tipler ve kişilikler 72

2.3.2.1. Dinî kişilikler 75

2.3.2.2. Tasavvufî kişilikler 78

2.3.2.3. Tarihî- efsanevi kişiler 78

2.3.2.4. Edebî kişilikler 79

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 80

3. 1. Bendî Mustafa Baba Dîvânı’nın İnceleme Metni 80

3. 1. 1. Metin tespitiyle ilgili hususlar 80

3. 1. 1. 1. Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Ktp. Numara: 445 80

3.1.2. Teknik özellikler 81

3. 1. 3. Transkripsiyon sistemi 82

3. 2.Dîvân’ın Metni 84

SONUÇ 229

SÖZLÜK 231

EK–1 254

EK-2 -2 256

TABLO 296

KAYNAKLAR 297

ÖZGEÇMİŞ 300

ÖZET

YÜKSEK LİSANS TEZİ
BENDÎ MUSTAFA BABA DÎVÂNI

(İnceleme- Metin)

Hatice ÇELİK
Danışman: Doç.Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU
2010 - SAYFA: VII+ 298

Juri: Doç.Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU
Prof. Dr. Turgut KARABEY
Yrd. Doç. Dr. Tacettin ŞİMŞEK

Bu çalışma XIX. yüzyıl şairlerinden Bendî Mustafa Baba’nın hayatını ve Dîvânını konu almıştır.Kaynaklarda Bendî’nin adı geçmemektedir.Yapılan araştırmalarda Dîvânın tek nüsha olduğu tespit edilmiştir.

Çalışma giriş kısmı ve üç bölümden oluşmaktadır. Tezin giriş kısmında şairin hayatını ve edebî kimliğini ortaya koyan XIX. yüzyıl, tarihî ve edebî açıdan tanıtılmıştır.

Tezin birinci bölümünde Bendî Mustafa Baba’nın hayatı ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiştir.

İkinci bölümde Dîvân, dil, biçim ve muhteva özellikleri bakımından incelenmiştir. Eser biçim açısından incelenirken nazım teknikleri ve nazım şekilleri dikkate alınmıştır.

Tezin üçüncü bölümünde metni oluşturmada takip edilen yol, transkripsiyon işaretleri, transkripsiyonlu asıl metin verilmiştir. Bölüm sonunda sonuç, sözlük, dizin, ekler, tablo ve kaynaklar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Bendî, dîvân, şekil, muhteva, vezin

ABSTRACT

MASTER THESIS
COLLECTED POEMS OF BENDÎ MUSTAFA BABA

(Analysis- Text)

Hatice ÇELİK

Advisor: Assoc. Prof. Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU

2010 - PAGE: VII+ 298

                               Jury: Assoc. Prof. Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU

Prof. Dr. Turgut KARABEY

                                        Asst. Prof. Dr. Tacettin ŞİMŞEK

 This thesis comprises the life and collected poems of 19th century poet Bendî Mustafa Baba. Bendî’s name is not mentioned in the resources. It has been discovered in research that only a single copy of the collected poems exists.

The paper is composed of introduction and three parts. In the introduction, the 19th century, which has influenced the poet’s life and literary identity, has been introduced historically and literary.

In the first part of the thesis, information on Bendi Mustafa Baba’s life and literary identity has been given.

In the second part, the collected poems have been analysed in terms of language, form and content. During form analysis of the work, verse techniques and verse forms have been taken into consideration

In the third section, the method used in forming the text, transcription marks and the transcribed original text is given. Conclusion, dictionary, appendixes, index, tables and resources are submitted at the end of this section.

Key terms: Bendî, collected poems, form, content, metre

ÖN SÖZ

XIX. yüzyıl, reformların yapıldığı, eski ile yeninin bir arada olduğu, Bektaşiliğin yasaklanmasıyla birlikte Osmanlı tarihinde ilk kez bir tarikatın kapatıldığı dönemdir.

1826 yılında Yeniçeri Ocağının kaldırılmasıyla Yeniçerilerin Bektaşi tekkelerine sığınmaları sonucu Bektaşiler de sıkı bir takibe uğramış, tekkeleri kapatılmış, babalar ve dedeler ya sürgüne gönderilmiş ya da idam edilmiştir. Bektaşilikle ilgisi olmayan kimselerin dahi ‘Bektaşi’ diye ihbar edildiği bir dönemde, 1249/1833, 1252/1836 tarihleri arasında Bendî Mustafa Baba da hapsedilmiştir. Hakkında hiçbir bilgiye ulaşamadığımız Bendî Mustafa Baba Dîvânı’nın bilinen tek nüshası şairin hayatı, edebî kişiliği ve yaşadığı dönemi aydınlatmada son derece önem arz etmektedir.

Bendî Mustafa Baba Dîvânı (İnceleme-Metin) isimli çalışmamızda amacımız Bendî Mustafa Baba Dîvânı’nı ilmî usullere uygun olarak incelemek ve Bendî Mustafa Baba’nın hayatı, sanatı, şiir dünyası ile XIX. Yüzyılın siyasî ve toplumsal yaşamının edebî eserdeki yerini değerlendirmektir.

Çalışmamızda sistematik tahlil metodunu kullanmakla birlikte, eserin vermek istediği mesaj ve derin yapıdaki anlamları incelenerek ait olduğu kültürel bağlamda ve şairde neye tekâbül ettiği ve neyi ifade ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Çalışmamızın giriş bölümünde şairin yetiştiği sosyo-kültürel zeminin karakterinin oluşumuna ve dolayısıyla sanatına etki edeceği prensibinden hareketle bu zeminin, tarihsel arka planını ve dönemin edebiyat dünyasını ortaya koymaya çalıştık.

Hayatı ve edebî kişiliğinin ele alındığı Birinci Bölümde şairin hayatı ve tarikatı hakkında bilgiler verilerek, edebî kişiliği şiirlerinden hareketle ortaya konulmuştur.

Çalışmamızın İkinci bölümünde şiirlerin dil- ifade, biçim ve muhteva özellikleri değerlendirilmiştir.

Bendî Mustafa Baba’nın Dîvânı’nın metninin ortaya konulduğu üçüncü bölümde kullanılan nüsha tavsifi ve metin tespitinde gözetilen esaslar belirtilmiştir.

Bu çalışma esnasında tezin hazırlanış aşamasının her anında karşılaştığım güçlükleri aşmamda her türlü yardımlarını gördüğüm sevgili babama ve anneme, benden hiçbir yardımı esirgemeyen kıymetli hocam Prof. Dr. Turgut KARABEY’e, Yapı Kredi Sermet Çifter Araştırma Kütüphanesi’nin değerli çalışanı Şükrü AYDIN’a, saygılarımı ve şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca tezin başlangıcından itibaren kaynaklarını benden esirgemeyen, sabrı ve desteğiyle, çalışmanın ortaya çıkmasında emeği olan danışmanım saygıdeğer hocam Doç. Dr. Orhan Kemâl TAVUKÇU’ya en içten teşekkürlerimi sunuyorum.

Bu çalışma gerek bu sahayı gerekse Bendî Mustafa Baba’yı yeterince tanıtmaya yetmeyecektir. Çalışmamızın, şahsiyet ve eser noktasında edebiyat dünyasına yararlı olması tek dileğimizdir.

Erzurum–2010 Hatice ÇELİK