Bəxtiyar Tuncay murad gəray xanin yarliqlari

Taqı Qalğay Sultan həzrətleriniñ bir bikəçləriniñ sırt tiyişi və Qalğay Sultannıñ bir oğlınıñ iki cift bürklik samurnı və bir yaqın adamınıñ iki sırt tonlarnı elçiñiz bermədi.

Taqı Nurəddin Sultan həzrətləriniñ uluğ xəzinələrindin üç yılğa qarşu başlıq üç kümüş dögməli çəkmənlərı və altı taxta susar və altı sırt tonları və üç taxta sırtları və üç taxta qarınları və üç siyah tilki bürkləri və üç postav çuqaları və hər xəzinə səkizər balıq tiyişindin yigirmi dört balıq tiyişin, taqı qoltqalarındın başlığı bir tob samur və bir susar ton və iki sırt ton və üç qarın ton, bu üç yılğa qarşu üçər qat böləklər irdi. İlçiñiz bunlarnı hiç də bermədi və ana biyimlərniñ başlığı üç yılğa qarşu üç samur tonları və xəzine yazuçılarınıñ başlığı qarın tiyişni elçiñiz berməy qalğandır, bənim dəftərimdə yoqdur, əfəndimiz bizgə bu qədər nimərsə bermədi dib, cəvab aytdılar.

Nurəddin Sultan həzrətləri də bolsa, bu nimərsələrni uluğ dəftərlərinə yazub yibərgənlərdir. Bu səbəbli min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləri siz uluğ qardaşımız, dostumıznıñ qutluğ xətrələri içün ol sultanlar həzrətlərigə mühkəm tənbih itüb, ilçiñizgə sıysızlıq və qıstav itdirmədik. Kün ilkərü bu nimərsələrni tügül birüb, uluğ xəzinəniñ üzəriñə artıq qoşub, yibərürgə buyurğay irdiñiz. Ol sultanlar həzrətləriniñ də bolsa, xətrələrinə küç kəlməy soñra söz-sav bolmağay irdi.

Taqı Nurəddin Sultan həzrətləriniñ qədimiy dəftərlərdə iki yüz somlıq aqçaları bar irdi, uluğ Xan vəziri bolğan kişilərniñ iki yüz somlıq aqçası bolur irdi. Bu xəzinəde ilçiñiz Nurəddin Sultan həzrətləriniñ iki yüz somlıqlarından yüz somlıq aqçaların kəsüb yüz somlıq altun birdilər və vəzirimizniñ iki yüz somlıq aqçasına yüz som taqı artıq qoşub, üç yüz somlıq altun birdilər və bizgə əfəndimiz mundaq buyurğandır dib aytdılar. Adət və qanundın aşa iş bolğandır və munıñ səbəbi niçündir, bilmədik. Siz uluğ qardaşımızdın soramız bu işniñ toğrısın, uluğ padişahlıq mühəbbətlik xəttiñizdə açıq yazdırub, bildirgəy irdiñüz.

Taqı kün ilkərü min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləriniñ də bolsa, Qalğay Toxtamış Gəray Sultan və Nurəddin Səadət Gəray Sultan həzrətləriniñ də bolsa, uluğ qoltqalarımıznı və uluğ xəzinəmizni və şunqarlar və qarçığalarnı və Tañrı niməti itməkni və sanduq bilə horilqa öz müslüman tilimizçə yazdırub, uluğ xəttiñizdə və öz tiliñüzçə dəftəriñüzgə yazdırub, hər yıl sayın xətasız, tamam, adətçə yibərgəysiz.

Taqı min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləri də bolsaq, siz qardaşımız uluğ padişah, xan, həm uluğ biy Fedr Aleksayeviç, cümle Uluğ və Küçük və Aq Urusnıñ pənahığa və köb məmləkətlər və yerlərniñ, məğrib və məşriq və şimal tərəfiniñ barça xristiyanınıñ ata və babadın ola kəlmiş padişahı və hükümdarığa ötül və tilək qılurmız kim, əski əmgəktarımız Sadiq ağa içün və əməktar Qutluşah və əməktarımız Mustafa ağa içün və Arslan Mirzə içün və Abdullah oğlı İsmail içün - bu beş adamlarğa birər samur tonlar və birər susar tonlar və ikişər sırt tonlar və ikişər qarın tonlar və üçər taxta sırtlar və dörtər taxta qarınlar və birər bürklik və ikişər cıft danə samurlar və taqı əmgəktar Mustafa ağa içün və Qabil ağa içün birər susar tonlar və birər sırt tonlar və birər qarın tonlar, ikişər sırt taxtalar və ikişər qarın taxtalar, birər tilki bürklər və Qalğay Sultan həzrətləriniñ iki əmgəktar adamları içün bir samur tiyiş, bir susar tiyiş yarlıqaşıñuz bolub, ölüb, olğançə çıraq bolurğa səbəb bolğay irdiñüz.

Köb nimərsələr tügüldir. Uluğ padişahlar ata və babalarıñuz mundaq ötül və tiləklərimizni qəbul buyurub, bu səbəbli köb sipahilərimiz çıraq bolğandır, uzun-uzaq ömür axırğaçə uluğ dostluqğa və qardaşlıqğa səbəb bolur irdi. Uluğ kün ilkərü xəzinəñüz bilə yarlıqaşıñuz bolub, yuqaruda yad qılınğan toquz sipahilərimizniñ atlu-atlarınça uluğ mühəbbətlik xəttiñizgə və uluğ dəftəriñüzgə yazdırub tiləgimizni qəbul qılğay irdiñiz və siz uluğ qardaşımızğa uluğ məlumıñız bolğay kim, munça zamandın bəri almaşır bəgi almaşır yerinə barub, aqalınçay bilə kiçə körünüşlər itkənda öz bəklik tiyişinçə tamam bir tiyiş berüb, kündüz körünüşində taqı bir tügül samur tiyiş birüb, yanında bolğan Süləş oğlu mirzələrgə kiçə körünüşdə susar tonlar birüb, kündüz körünüşde samur tonlar berürler irmiş. Bu almaşırda bu yürülgələr əksik berilüpdir, adətdən oşavsız sıysızlıq və hürmətsizliq qılublar, mühkəm tənbihlər buyurğay irdiñüz kim, kün ilkərü almaşırda qədimiy yürülgələrin xətasız bergəy irdilər.

Taqı qapuçı başımız uluğ xəzinəñüz kəlgəndə uluğ elçi başıñuzğa və yazuçıñuzğa qarşu barıb, at alub, kitkəndə qapuçı başımızğa öz tiyişinçəsinə tügül samur ton tiyişi və bilə barğan qapuçılarğa uluğ yürülgələri bar ikəndür. Taqı qapuçılar kəhyasına, taqı at tutqan sarac başımızğa öz tiyişlərinçəsinə birər tügül susar tonlar kiydürüb, həm qapuçılarımızğa köb sıy ve hürmətlər qılub, tonlar kiydirüb, bürklik samur berürlər ikəndir. Bunlarnı taqı ötkən elçiñiz tügül berməy sıysızlıq itkəndir. Busa uluğ dəftərimizdə qədimdin yazılğan yürülgələr kenə uluğ yañı dəftərimizdə yazılub yibərilgândir. Bunlar içün taqı mühkəm tənbih buyurğay irdiñiz, kün ilkəri kələçək ilçiñiz adətgə oxşavsız sıysızlıq və hürmətsizliq itməgəy irdilər.

Taqı xəzinə içün almaşırğa barğan əskər bilə hər bir uruğ qərəçi mirzələrimiz və qapu qullarımızdın hər uruğnıñ biklərinə xəzinə boyarlarıñuz samur və susar və sırt tonlar yürülgəler birüb, sıy və hürmətler qılmaq adət-i qədimdir, bu yürülgəli sıylar bu almaşırda qalubdır. Munday nimərsələr birilməy qalmaq layıq tügüldir. Əski adət əski şərtdir, köb nimərsələr də bolmasa da, əski şərtlər bozulmağay irdi.

Taqı Şirin uruğındın yaqın qərəçimiz Qanmühəmməd Mirzə mundın əvəl Terek qalasına yıluvlu boyar alub, kitüb, yıluv aqçaları ölgən Çərkəs Qasbulat knəsniñ öz ilindən çıqmaq səbəbli ol Qasbulat ol aqçalarnıñ bir azın kümüş aqça birib, qalğan tügül aqçasın da taqı soñra bergəndə barça baqır nuqarat çıqarub, hilə qılubdır. Busa ol Qasbulat knəsniñ öz malındın ol qüsur qılğan yıluv aqça içün Terek qalasına bir quluñız yibərüb, alub Sadiq ağa bilə Qırım Yurtuna yibərirgə buyurğay irdiñiz. Ne çaqlu aqça bolğanın Sadiq ağa bilür. Kün ilkərüdə bolsa, iki uluğ yurtnıñ arasında yıluv səbəbli mundaq hilə və fəsad bolmağay irdi. Yaqın kişiləriñizgə mühkəm tənbih qılğay irdiñiz.

Taqı murunğı almaşır bəgi ixtiyar Mühəmmədşah bəkniñ oğlu Biy Mirzə dinilgən Süləş oğlanlarındın tusnağı bolğan Mixaylov içün uluğ Qırım Yurtında irkən boyar Vasil Barisa Şeremetniñ avız sözi bilə miñ sarı altun və bir samur tiyiş və iki samur ton və iki as ton və dört bürklük samurğa, bu qədər nimərsəlargə yıluv şərt qılub, uluğ Maskva yurtına yibərilgən irmiş. Soñra barça yıluv nimərsələrin yibərüb tik bir samur tiyişni yibərməy öz şərtinə oxşavsız itüpdir, köb nimərsə tügül irdi və həm Süləş oğlanları siz uluğ qardaşımıznıñ igülügin istər mirzələrdir. Busa ol şərt bolğan yıluv üçün samur tiyişni Biy Mirzəniñ öz oğlu Süleyman Mirzəgə yarlıqaşıñuz bolub, yibərirgə buyurğay irdiñiz.

Taqı Uluğ Qırım Yurtunda irkən boyar Vasil Barisaviç Şeremet və sofraçı knəs Andrey Ramadanisqa munça tusnaqlarıñuz içün yıluvlar kəsüb, şərt qılub, hər bir tusnaq sahiblərinə qabalalar birüb, alub, ketkənlər irdilər. Almaşuv yerində yıluv aqçalarnı birməy hilə bilə qaçırub, bir qəvm-i Ümmət-i Mühəmmədgə və ğayrılarğa zülm bolmaq səbəbli və mundın əvəl Adil Gəray Xan zamanında uluğ Maskva yurtına tiygən tusnaqlarnıñ yıluvlarındın qüsur qalğan aqçalar içün çapqunımızğa sımar qılğanımızça və Adil Gəray Xan zamanında çapqun barğan Mustafa ağanıñ öziñə tiyəçək qüsur altı yüz somnı və qabalalarnı çapqunımız Sadiq siz uluğ qardaşımıznıñ Dumnay kişiləriñüzgə adət-i qədim üzərinə söz itüb, tələb qılğanda barçaları tamam xətasız yibərilgəy irdi dib, buyurğay irdiñiz.

Taqı əvvəl-əvvəldin yatur elçimiz və əmgəktarımız və yaqın kişimiz Səfər ağanıñ və nükərləri bilə otuz çaqlu atların aldırıb, soñra bilə birdirməy, şindi də bolsa, qaytuv zamanında öz taxtgâhımızğa yəyəv kəltürüb küç və sıysız qıldırıb, hiç yatur elçimizgə mundaq xorluq və sıysızlıq bolmas irdi. Bu oşavsızlıq Dumnay kişiləriñüzniñ özündən bolubdır və həm Səfər ağa siz uluğ qardaşımızğa və babalarıñuzğa da bolsa, köb eyilik itkən irdi. Andaq əmgəktar və həm ilçi, soylı kişilərgə mundaq sıysızlıq və hürmətsizliq hiç də oşamas irdi. Biz uluğ Murad Gəray Xan həzrətləri də bolsaq, siz uluğ qardaşımıznıñ yatur elçiləriniñ atların zor bilə aldırub, uluğ divanxanəmizgə yayav keltürmek oşarmı dostluqğa?

Dostluq və sıy və hürmət ata-babalarımızdın qalğandır. Ol otuz atlarnıñ tamam aqçaların yibərirgə buyurğay irdiñüz və Sadiq ağa kim, mundın əvəl, miñ səksən toquz yılında siz uluğ qardaşımızğa çapqun barub, qaytuv, bolub, ilçi yolunda Barabaş hırsızları ğafil irkən yolların basub, barça malların və həlak bolğan yoldaşların can və qan aqçaların hesab itdirib, anlarnıñ baha aqçaların Sadiq ağanıñ öz qolığa təslim bolmağa buyurğay irdiñiz kim, iki uluğ yurtnıñ xidmətində kəzgən çapqun elçilərgə bir taqı mundaq fəsad və yamanlıq bolmağay irdi.

Taqı Kəmal Mirzə Süləş oğlu çapqun barğanda uluğ körünüşiñiz bolğan padişahlıq qaşıñızda adət-i qədim bolğan yürülgələrin adətçə kiydirməy biz uluğ Murad Gəray Xan həzrətləriniñ və Qalğay Sultan və Nurəddin Sultan həzrətləriniñ çapqunlarığa yiñləri və yaqaları kəsilgən tonlar kiydirib şərt bolğan qədimiy adətgə oxşavsız iş bolğan imiş və Dumnay kişiləriñiz qədimiy adətni və şərtni bilməsmidir? Bir taqı mundaq oşavsızlıq və sıysızlıq və hürmətsizliq bolmağay irdi. Hər yıl sayın barğan yatur elçilərimizgə və ğeyri çapqunlarımızğa taqı əsbabları adət və şərt üzrə birilüb, şərt bolğan qədimiy nimərsələr bozulmağay irdi ve siz uluğ qardaşımız və dostumıznıñ uluğ məlumıñız bolğay irdi kim, taqı siz uluğ qardaşımız və uluğ dostumızğa oşavlı məlum bolğay irdi kim, işbu qışnıñ soñunda Tan Qazağı bilə Qalmuqnıñ hırsızları barçası üç yüz çaqlı hırsızlar irmiş, uluğ Qırım Yurtınıñ tışarusındın hırsızlıq bilə miñ çaqlı qoyun taqı artıq mal hırsızlab qaçdılar və cavlıq itdilər dib, uluğ divanxanəmizgə kəlüb mal sahibləri şikayət qıldılar.

Taqı Ğazikirman qalasığa illi-altmış çaqlı hırsız Qazaqlar kəlüb kiçə bilə hırsızlıq itkəndə tuyılıb, ol Qazaqlar zərər və ziyan körüb, qaçub kitdilər dib, Ğazikerman bəgi şikayət qıla arzu-hal yibərdi. Busa öz ol şərtnamə xəttiñizdə bu kündin soñra iki tarafdın bilə tüşmanlıq bolub, qan tökülməgəy irdi dib, yazğan irdiñiz. Bu Qalmuq hırsızlarnı və Qazaq hırsızlarnı mühkəm zəbt itkəy irdiñüz və əhd və şərtiñüzni bozar söz-sav bolmağay irdi. Əgər mundın soñra bir taqı Qalmuq və ya Qazaq bolsa, uluğ vilayətlərimizgə kəlüb, hırsızlıq ve cavlıq qılurlar bolsa, uluğ əhd və şərtimiz bozılıb, dostluq tüşmanlıqğa qaytub, cavlıq bolurğa inam qılğaysız.

Taqı min uluğ padişah və uluğ din-İslam şahinşahı Murad Gəray Xan həzrətlərimizdin siz qardaşımız uluğ padişah, xan, həm uluğ biy Fedr Aleksayeviç, cümlə Uluğ, Küçük və Aq Urusnıñ pənahı və köb məmləkətlər və yerlərniñ, məşriq və məğrib və şimal tarafnıñ köb xristiyanınıñ ata və babadın ola kəlmiş padişahı və hükümdarığa uluğ məlum bolğay irdigim uluğ taxtgahıñızda taqı köb məmləkətləriñizdə bolğan əvvəl-əvvəldin qalğan Ümmət-i Mühəmməd müslümanlarğa küç və qıstav itüb, siyasətlər bilə hristiyan dinigə qaytarur və taptırur irmişsiz. Mundaq oşavsızlıq padişahlar şanına tüşməsdir, pək yaman işdir. min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləri də bolsaq və səadətlü uluğ padişah Hünkar həzrətləri də bolsa, biz iki din-İslâmniñ uluğ padişahlarınıñ sağışsız uluğ məmləkətlərimizdə xristiyan tayfasınıñ sanı və hesabı yoqdur. Busa anlarğa müslüman bolmaq içün hiç bir küç və qıstav iməsdir və xristiyan tusnaqlarğa müslüman bol dib, siyasət bolmağandır. Busa siz uluğ qardaşımız da bolsañuz, ol Ümmət-I Muhəmməd müslümanlarğa bir taqı siyasət və qıstav itməgəysiz.

Tañrı Təala saqlağay, xristiyan bolmağay irdilər, hər bir müslüman adət-i qədim və qadimiy uluğ əhd və şərt üzəriñə öz hallərinçə müslümanlıqda tinç və rahat olturğay irdilər dib, Dumnay kişiləriñizgə mühkəm tənbih və sımar və yasağ buyurğay irdiñiz.

Taqı əgər siz qardaşımız və uluğ dostumız ol müslümanlarğa bir taqı xristiyan bolmaq içün küç və qıstav və siyasət qılur bolsañuz və olturğan yerlərindin uzaq vilayətlərgə sürür bolsañuz, soñra min uluğ padişah Murad Gəray Xan həzrətləri də bolsaq, barça memleketlerimizdə bolğan xirsitiyan tayfasığa uluğ siyasətlər və qıstavlar itdirüb, barçasın da busa müslüman itdirərmiz. İnad itkənlərgə uluğ siyasətlər buyururmız və uluğ taxtgâhımız Bağçasaray şəhrində bolğan Mayrumnıñ uluğ Kinesasın xarab və papuların siyasət itdirərmiz və barça kinesaların bozarğa buyururmız və səadətlü, əzəmətlü və şəcaətlü uluğ padişah Hünkar həzrətlərigə taqı xətt və ilçi yibərüb, bildirirmiz kim, soñra uluğ padişah Hünkar həzrətləri de bolsa, uluğ dinimiz ğeyrəti içün barça xristiyan tayfasığa və Qüddus-i Şərifdə bolğan poplarğa və İslambulda bolğan barça poblarğa və patrigahlarğa uluğ siyasətlər buyurub, küç və qıstav siyasət bilə müslüman itdirərgə inam qılğaysız.

Busa işbu mühəbbətlik xəttimiz bilə mərhum ağaçamız Bahadır Gəray Xan həzrətləriniñ defterinçe qara qaplı uluğ xəzinə dəftəri yazturub və mühür basub, çapqunımız emgəktar Sadiq ağanı yibərürgə buyurdıq. İnşəAllahu Təala, sağ və əsən uluğ padişahlıq taxtgahıñızğa barğanda adət-i qədim üzəriñə uluğ körünüşiñizgə aldırub, adətçə türlükli sıylar vı hürmətlər bilə uluğ mühəbbətlik xətt-i şerifimizni oqutub, içində yazılğan sözlərimizni yaxşı-oq tiñləb, alub və çapqunımızğa taqı adətçə sıy və hürmətlər bilə iski qanun bolğan yiñli-yaqalı yımşaq əsbablar kiydirgəylər irdi. Dumnay kişiləriñizgə buyurğay irdiñüz.

Taqı ol qara qaplı uluğ dəftər kim, mərhum Bahadır Gəray Xan ağaçamız həzrətləri zamanlarında çapqun Saltıq biy bilə uluğ babalarıñuz Maskva Yurtınıñ padişahığa yibərilgən irmiş, şindi də bolsa, kenə ol dəftər hesabınça və mərhum ağaçamız İslam Gəray Xan və Mühəmməd Gəray Xan həzrətləriniñ zamanlarında tilək bilə çıqan yaqın kişilər kim, soñra artğandır, barça tiyişlər bu qara qaplı dəftərdə xətasız tamam yazılub, əñ axrığa uluğ mübarək mührimizni yaxşı inam bolmaq içün basğanmız. Siz uluğ dostumız və qardaşımız taqı barça xəzinəmizni uluğ padişahlıq körünüşiñizdin adət-i qədimçə ötkərdib yatur elçi başımız Ustay Mirzə bilə bir büyük boyar kişiñizgə buyurğay irdiñiz kim, kün ilkəri xəzinə yollarığa yönəlgən çoq hazır-oq quş çapqunımız Sadiq ağanı xəzinə xəbəri bilə iski törə və iski adətçə turub, uluğ Qırım Yurtığa təcil yibərgəy irdilər.

Taqı mundın soñra, İnşəAllahu Təala, her yıl sayın uluğ xəzinəmizni ol dəftərçə almaşır yerinə yetkürgəy irdiñiz və almaşırnıñ vaqtı və zamanı taqı oxşavlı söz bolub, bir zamanğa qərar qılınğay irdi kim, xəzinəgə qarşu bara kəlgən əskər kişilərimiz ol və ol çaqda hazır baş bolğay irdilər. Busa bu barça şərtlər bir qərarda bolub hiç bir türlük oxşavsızlıq bolmas irsə, kün ilkəri, İnşəAllahu Təala və taqdis yigirmi yılğaçə tamam xətasızlıq bilə dostuñuzğa dost və tüşmanıñızğa tüşman bolurımızğa əhd və şərtimizdə bütün bolub, turarımızğa pək türlükli inam və itiqad qılğay irdiñiz dip, xətt bitildi baqı vəd-dua ali min etba əl-Xuday.