Bəxtiyar Tuncay murad gəray xanin yarliqlari

Yarlığın orijinal mətni:

Hu.

Murad Gəray Xan bin Mübarək Gəray Sultan.

Sözümiz.

Qıdvət-i ərbabül-millətül-Məsihiyə və zübdət-i əshabüt-tayfətül İsuyə halyə Barabaş hatmanı Papaviç, islah Allah-Şanə qəbilinə səlam ki, əhl-i İslama olan vədd ixlasıñız himayətindən sadir və bahir və xüləsə-i kəlam, ərbab-i imana olan məvəddət-i ixtisasıñız səbəbindən zahir və mütəbadir olur iblağıylə hal və xətrələrin sorağanımızdan soñra ilam yarlığ-i şərif Xanı budır ki, halyə kendü bayarıñuz ilə tərəf-i şahanəmizə köndərdigiñ kâğıdıñ kəlüb, cümlə əhvalıñ məlum-i səadətimiz olmuşdır.

Əvvəl maddə yazub, bildirdigiñ budır ki, keçən sənə köndərdigiñ Nijin pisarı ilə çoq söz və çoq xidmət sipariş olunmış idi. Cəvabı kəlmədi deyü bildirmişsin. Ol pisar kəldi, yaxşı söyləşüb muradıñız nə olduğın bilüb, aña körə cəvab yazub, köndərmək üzrə ikən bi-emir-Allahu Təalə əcəl kəlmiş, cümlə yoldaşlarıylə qırıldılar, nə xidmətə kəldügin və muradı nə olduğın bilmədik və cəvab dəxi yazub yibərmədik və ikinçi madde culuv alışmaq içün yazub nə yerdə almaşuv olur deyü sual itmişsin və həm dəxi başa-baş birmə-birə yaxşı Tatara yaxşı Qazaq, alçaq Tatara alçaq Qazaq dimişsin, məqul yazmışsın. Ol işə biz dəxi qayilüz. Həmən cümlə dutsaqları cəm idüb, qoşavaya köndərüb, bu tərəfə adam köndərüb, bildiresin. Bu tarafda dəxi tutsaqlarıñız hazırdır və xəbəri kəldigi saat adamlarımız və qullarımız təyin olunub köndərilür. Şahin Gəraydan Yuqarı İslamkerman didikleri yerə varırlar, anıñ qarşusında adalar vardır, siziñ əskəriñiz ol adalarda durub, culuv alışurlar, ƏlhamdüliLlahi Təala, bir yerdə qorqulıq yoq, sülh-salah , barışıq ve dostluq olduqdan soñra zərər və ziyan yoqdur, eyülik ve rahatlık ile almaşuv olur. Kərək Tatardan və kərək xristiyandan olan tutsaqlar başa-baş virildikdən soñra bəziləri aqça ilə alınmaq lazım kəlürsə, əgər Tatar, əgər Rus altun virilmək üzrə qəbul körülmişdir, culuv əhvalından ötri ğeyri yoqdur, həmən bir kün əvəl köndərüb yuqaruda yad qılındığı üzrə tutsaqları qoşavaya könderesin.

Xəbər kəldigi saat bu tərəfdən dəxi varub, İslamkermanda almaşuv itərlər. hiç de ələm çəkməyəsin və üçünçi maddə kağıdıñıza yâzılmışdır ki, çöllərde olan suvlarda balıq avlamağa və kiyik və tülkü avlamağa Qazaqlarımıza dəstur virəsiz deyü yazmışsın. Ol avçı Qazaqlar kimsənə mani degildir, istədigi yerdə kəzüb, balıq və ğeyri av avladıqdan zərər və ziyan körməzlərdir. Əvvəldən söyləşdigimizdə dəxi avçılara dəstur virilmək üzrə qəvl və qərar olunmışdır. Ançaq ol avçı Qazaqlar kəndi halləri ile olmayub, Enlik və Ünğul Suwlarnıñ tamağından biri tərəflərə keçüb Aqkermandan Qırıma və Qırımdan Aqkermana kidən yolçılarımızı basup, kimin öldürüb və kimin tutub atların alub kidəyürlər və halə elçiñiz munda ikən bir miqdar Qazaq varub, Cankermanda otuz-qırq qədər atların alub ketmişlərdir. Ardından quvub vardıqlarında Pasran tərəfinə qaçmışlar. Zəhra ol Qazaqlar seniñ Qazaqlarıñdır, ol eşqıyalıq idən Qazaqları buldurub, haqlarından kəlmək lazımdır. Əgər ol yerlərdə yürüyüb, hırsızlıqnı idən Qazaqlar bənim degildir dirsəñ, tərəf-i səadətimə bildirəsin. İnşəAllahu Təala, ol Qazaqları biz buldurub haqlarından kəlüriz. Soñra səniñ xətriñ qalmasun, bir degil, iki degil, bir qaç kərə əşqıyalıqnı itdilər.

Dördünci madde əvəlki xanlar zamanlarında qoşavıy hatmanları ilə söyləşüb, aşağıya balıq avlamağa və tuz almağa dəstur virirlərdi, şimdi tənbih olundı deyü bildirmişsin. Bəlki ol sözüñ dəxi kerçəkdir, amma barışıqlıq olub, sulh-salah olunduqda söyləşkən söz böylədir ki, halyə yeñidən yapılan hisarlardan aşağı Qazaq keçməmək üzərinə şərt olunğandır.

Səadətlü Hünkar ol hisarları yapdırmaqdan murad aşağıya çırtıq və avçı Qazaq, tuzçı Qazaq varmasın deyü yapdırmışlardır. Əgər qoşavıy Qazaqları aşağıya varub, tuz alur dirlər isə aqça ile varub, alurlar. Səadətlü Hünkar tərəfindən Ğazikerman bəgine fərman kəlüb yazılmışdır ki, əgər qoşavıy Qazaqları aşağıya varub, tuz almaq murad idərlər isə, büyük qayıqdan və orta qayıqdan və küçük qayıqdan – hər birindən alınaçaq aqçanı kəsim idüb, bildirgəndir.

Ğazikerman bəgi kağıd yazub sizə bildirər, əgər tuz almaq murad idərlərsə, varub, tuz aldıqdan qaytub, Ğazikermana kəldikdə kəsim bolğan aqçanı virüb, kidərlər. Əgər öylə olmasa, hiç də mümkün tərəfi yoqdur. Aşağıya varub, tuz almaq zira barışıqlıq və sülh-salah olduqdan soñ anıñ üzərinə qəvl və qərar olunmışdır və Çərəkisə tərəfinə bir miqdar xidmətimiz olmağlə qoşavıy hatmanlarına yarlığ-i şərif köndərilüb, ikişər atıylə biñ Qazaq virəsin deyü, bildirmiş idik. Anlar dəxi sizə bildirüb, hər nə cəvab olursa, sizə bildiririz deyü, kağıd köndərmişlər. İmdi siz dəxi qoşavıy hatmanlarına tənbih idəsiz ki, ikişər atla biñ Qazaq hazır idələr. İnşəAllahu Təala, lâzim olduqda adam köndərsək, hazır bulunalar, əvəldən ola kəlmiş anlara və size dəxi əskər iqtiza idərsə, bizim əskərimiz dəxi hazırdır. Barışıqlıq-dostluq olduqda bir-birlərinə imdad ola kəlmişdir. Qoşavıy hatmanlarına ziyadə tenbih idəsiz, inşəAllahu Təala, zərər körməslər, riayət körərlər.