Bəxtiyar Tuncay

Əmrimiz gəldikdə Şueybi və onunla birlikdə iman gətirənləri Öz mərhəmətimizlə xilas etdik. Zülm edənləri isə qorxunc səs yaxaladı və onlar öz evlərində üzüqoylu düşüb qaldılar (Hud surəsi, 74-94 – cü ayələr).

Qurani-Kərimdən gətirdiyimiz yuxarıdakı nümunələr tarixdə müxtəlif sivilizasiya və sülalərin bir-birini əvəz etmiş olması faktı ilə də tədiqini tapır. Deyilənlərə sübut kimi, Şumer sivilizasiyasının Akkad, Akkadın Aşşur və Babil, Aşşur və Babilin Midiya sivilizasiyası və s., eləcə də xəlifəlik məqamında Əməvilərin, Abbasilər, Abbasilərin isə Osmanlı sülaləsi ilə əvəzlənməsini misal çəkə bilərik. Eyni hal Turan coğrafiyasında da baş vermişdir: iskitlər, hunlar, xəzərlər və Göytürklər, uyğurlar, oğuz və qıpçaqlar, tatarlar və s.
Genlərimiz qədərimizin rəqəmsal proqramı və kodlarıdır
İnsanın genomunu, başqa sözlə, Allahın insan genlərinə yerləşdirdiyi rəqəmsal proqramı “oxumaqla” məşğul olan P. Deloucas başda olmaqla bir qrup tanınmış alimin sözlərinə görə, yaxın bir neçə il içərisində uzunluğu 3 milyard hərfdən ibarət olan genomun “oxunub” tamamlanacağını bildirməkdədirlər. Onlar bu barədə fikirlərini hələ 1998-ci ildə “Science”dərgisinin 282-ci cildində dərc etdirdikləri “Genlərin xəritələşdirilməsi və genlərin analizi və funksional cəhətdən insan genomunun ardıcıllığı”adlı məqalədə dilə gətirmişdilər. O gündən bu günə qədər genlərin daşıdığı informativ proqram, demək olar ki, artıq bütünlüklə öyrənilmiş və əldə olan biliklər xüsusi biliklər bankına yerləşdirilmişdir.

Y. Klimov özünün 2007-ci ildə bitirdiyi “Genlərin və insan genomunun funksional baxımdan önəmli ardıcıllığının xəritələşməsi və analizi” adlı doktorluq dissertasiyasında bildirir ki, 2004-cü ildə insan genomunun evromatin (euxromatin) hissəsinin nukleotid ardıcıllığı demək olar ki, əhəmiyyətsiz dərəcədə cüzi xəta (1/10⁵) ilə büsbütün (~99%) müəyyən edilmişdir. “İnsan genomunun tam ardıcıllığı, görünür, bir çox əvvəlki tədqiqatları davam etdirmək ehtiyacını aradan qaldırır, lakin yeni DNT markerlərinin yaradılması hələ aktual məsələdir, çünki bunlar diaqnostikada, allel gen polimorfizmin öyrənilməsində, populyasiyada, müqayisəli və funksional genomikada geniş istifadə olunur”

Alimin fikrincə, DNT markerləri ardıcıl olaraq insan DNT hissələrini davamlı olaraq muncuq kimi bir ipə yığmaqdadır və bu hal bu cür yenidənqurmanın etibarlılığını müstəqil qiymətləndirmək baxımından faydalıdır. “2005-ci ilin yanvar ayına olan məlumata görə, insan genomu ardıcıllığında 341 boşluq var idi. Onların əksəriyyətinin evromatin genomunun təxminən 5.3% -ni təşkil edən genişlənmiş (seqmental) təkrarlanması ilə əlaqəli olduğuna inanılır”.

Aşağıda təqdim olunan cədvəldə insana məxsus 3 xromosoma əsasən, 72 fərdi NotI klonları üçün yaradılmış 94 NotI-STS markerlər əksini tapmaqdadır. Cədvəlin tərtibi zamanı NotI-STS markerlərinin fiziki xəritələşdirilməsi zəncirvari reaksiyanın polimerləşməsi ekranlı, RH panelli “GeneBridge 4”-dən istifadə edərək, RH-xəritə ilə aparılmışdır. Metod somatik hüceyrələrin hibridləşmə texnikasına əsaslanıb. Bu zaman AP-20 və NL1-401 klonlarından istifadə edilməyib.

Klassik metoddan fərqli olaraq, somatik hüceyrələrin RH hibridlərini əldə edərkən, donor hüceyrələr füzyondan əvvəl ölümcül dozada rentgen şüaları ilə şüalanır, bu da çoxsaylı xromosomların qırılmasına səbəb olur. Hüceyrə birləşməsi zamanı donor xromosomlarının parçaları təsadüfi olaraq alıcının xromosomlarına daxil edilir, bir hibrid hüceyrə xarici genomun 32% -ə qədərini əhatə edə bilər. Standart kommersiya RH panellərində 6-7 qat üst-üstə düşməklə bütün insan genomunu təmsil edən minimum sayda klon var (Gene Bridge 4 RH panelində 91 klon var).

Somatik hüceyrələrin RH-panelini yaratmaq üçün ən az sayda klon seçilir ki, bunda donor (məsələn, insan) genomunun bütün parçaları kifayət qədər üst-üstə düşür. Sonra, zəncirvari reaksiyanın polimerləşməsindən istifadə edərək, RH paneli artıq tanınmış lokalizasiyaya malik markerlərdən istifadə edərək ekranlaşdırılır və onların əsasında sözdə işçi işarə çərçivəsi yaranır. Yeni aşkar edilmiş markerlərin lokalizasiyası işçi çərçivənin nişanlarına nisbətlə təyin olunur. (RH Xəritəçəkmə yüksək qətnamə olan fiziki xəritəçəkmə üsuludur).

Müstəqil RH klonlarından təcrid olunmuş DNT, yeni STS markerlərinin xəritələşdirilməsini təmin edir. İki marker arasındakı radiasiya ilə əlaqəli kəsilmələrin tezliyi məsafə ölçüsü kimi istifadə olunur və markerin mövqeyi debriyaj xəritələrini qurarkən eyni şəkildə müəyyən edilir. Xromosom xəritəsindəki markerlərin mövqeyi 1 cR (centiRay) məsafənin vahidlərində ifadə olunur ki, bu da γ şüalanmasından sonra iki marker arasındakı fasilələrin tezliyinin 1% -ə uyğundur və radiasiya dozasından asılıdır.

Hər bir xromosoma üçün cR dəyərləri ilə rekombinasiya məsafəsi vahidi arasındakı nisbət dəyişir.

Мarker	Qeydiyyat nömrəsi		Astarların nukleotid ardıcıllığı (5’-3’)			Mg^2+/T, мM/^oC		Yuyulma vaxtı (dəqiqə)		Məhsulun ölçüsü n. a.