Beynəlöalq əlaqələrin ən etibarlı

və onların səlahiyyətləri.

İkinci- milli dəyərlər, şərh formaları, qərar

qəbul etmək xüsusiyyətləri, qarşı tərəfin fikir-

lərinə reaksiya.

Üçüncü-iştirakçıların davranış tərzi, taktiki ge-

dişləri, qeyri-verbal ünsiyyət elementlərinə müna-

sibət.

Danışıqların milli xüsusilikləri hansısa bir mil-lətin yox, həqiqətdə onun təmsil etdiyi dövlətin üslubu kimi də baxıla bilər. Qeyd edək ki, problemə müasir araşdırmalarda iki baxış bucağı diqqəti çəkir.

1.Bütün hallarda milli xüsusiyyətlər (üslub) da-

nışıqların əhəmiyyətsiz tərəflərihdə özünü bi-

biruzə verir (U.Zartman., U. Berman).

2.Milli xüsusiyyətlər danışıqlarda vacib rol oyna-

masa da,prosesin tərkib elementi kimi danılmaz-

dır.(R.Koen.,Q.Fişer).

Bütün hallarda danışıqlarda milliliyin öyrənil-məsi müqayisəli metoda əsaslanır.Bu isə uzunmüd-dətli müşahidələrin aparilmasını tələb edir.

Amerikan üslubu

Qeyd olunmalıdır ki, danışıqlar prosesinin elmi –nəzəri əsasda öyrənilməsində amerikalı tədqiqatçıla-rın böyük zəhmət payı. var. Ayrı-ayrı bölmələrdə isti-nad etdiyimiz müəlliflərin əksəriyyətinin amerikalı olduğu da bu fikri təsdiqləyir.Amerikan danışıq üslubu-nu şərh etməzdən əvvəl isə britaniyalı tədqiqatçı P.Şarpın qənaətlərinə diqqət yetirək. O yazır ki, ameri-kalılarla danışıqlara qatılan hər kəsin qarşısında üc əsas problem dayanır: maddi, təbliğat və linqvistik.

1)Birinci çətinlik onunla izahlanır ki, amerikanlar özlərini varlı və zəngin dövlətin insanları kimi təkəb-bürlü (yekəxana) aparırlar.

2)İkinci problemə əslində birincinin davamı kimi baxıla bılər. Bütün hallarda amerikanlar özlərinin haqlı olduğunu nümayiş etdirməyə səy edir və bundan həzz alırlar.

3)Üçüncü vacib sayılan odur ki, müasir dövrdə da-nışıqlar birmənalı şəkildə ingilis dilində aparılır və onlar hesab edirlər ki, özlərinin bir başqa ingilis dili var və bu dildə istədikləri qədər sadə, ancaq qarşı tərəf üçün xeyli anlaşıqsız ünsiyyətə qatılırlar. Əslində isə fikirlərini (məqsədlərini) gizlətmək cəhdində olurlar.

Razılaşmalıyıq ki, amerikanların hazırlıq səviyyəsi çox yüksəkdir. Praqmatik düşüncə, sərbəst qərar qəbul etmək imkanları onların inamlı davranışına təminat yaradır. Danışıqlarda amerikanlar əsas mətləbdən uzaq-laşmağı xoşlamırlar.Əsas olanı həll etmək üçün xırda detalları nəzərdən keçirməyi isə zəruri sayırlar.Hər vasi-tə ilə öz istədiklərini qazanmaqı ar bilməyən amerikanlar bəzi məqamlarda hətta kobudluq (aqressivlik) də nümayiş etdirirlər.

Təmtəraqlı müraciət formalarını bir o qədər də sev- mədiklərindən amerikanlarla danışıqlar qeyri-formal məcrada aparılır. Onlar məqsədə çatmağa çox tələsirlər. İnduktiv şərhi seçirlər.

Бязян бюйцк бир халг щаггында тясяввцрлярин формалашмасында да тябяссцм истинад нюгтясиня чев-рилир.Бир вахтлар Америкайа эялян авропалылардан бири-синин (рус йазычысы В.Наэибин) бу юлкя щаггында йаз-дыгларына диггят йетиряк- «...Америкада щяр шей ъязбе-диъидир. Инсанлары вахта щюрмят едян, сон дяряъя дягиг, гялбиачыг адамлардыр. Дцшцнцрсян ки, онларла щяр иши эюрмяк асандыр. Нядянся уъадан гящгящя чякиб эцл-мяк, ян язиз адамыны баьрына бярк-бярк сыхыб кцряйиня тякрар-тякрар дюйяълямяк адятиндян чох-чох узаг-дырлар. Щятта эцлцмсямякдя дя чох гысганъдырлар. Цзляриндя тябяссцм йох кимидир. Билмирсян достдурлар, йохса ....».

Alman üslubu

Almanların danışıq üslubu özünəməxsus ele- mentlərlə seçilir. Onlar ciddi hazırlaşmadan danı- şıqlara başlamırlar. Almanlar sanki nəticəni elə da-nışıqlar başlayanda görürlər və öz mövqelərini gizlətmirlər.Gündəlikdən qırağa çıxmadan danışıq- larin suallarını ardıcıllıqla cavablandırmağı ancaq al-manlar bacarır. Onların yumor hissi yox dərəcəsin-dədir. Deduktiv şərhə meyllidirlər. Almanlar bütün mərhələlərdə dəqiqliyə yüksək qiymət verirlər və qarşı tərəfdən də bunu gözləyirlər. Müşahidələr təsdiqləyir ki, alman diplomatlarının hüquqi bilikləri çox yüksək olduğu üçün onlarla boş və mənasız danışmaq mümkün deyildir.

İngilis üslubu

İngilislər almanlardan fərqli olaraq danışıqlara dərindən hazırlaşmırlar. Ancaq bu o demək deyildir ki, ingilislər zəif tərəfdir. Onların əsl məharəti elə da-nışıqlar zamanı üzə çıxır.Hələlik problemə toxunma-dan, adi söhbətlərlə baş qatan ingilislər çox bacarıqla təşəbbüsü ələ keçirirlər. Əsl sövdələşmə(alver) psixo-logiyasına yaxın olduqlarından axıra qədər hövsələli olurlar.

İngilislər üçün danışıqlar qanundan qırağa çıx-madan pozulmaz ardıcıllıqla müqəddəs ayinlərin yeri-nə yetirilməsi kimi bir prosesdir. Danışıqların pred-meti, professional müzakirə mədəniyyəti, qarşı tərəfin ölkəsi ilə bağlı zəngin məlumatlı olmaları xoştəbiətli ingilisləri güclü tərəfə çevirir. Üstəlik də faktlara, rə-qəmlərə və digər statistik məlumatlara istinad etmək-lə hadisələrin sonrakı inkişafı ilə bağlı proqnozları inandırıcı olduğundan yanlış qərar qəbul olunmaya- cağına inanmırlar. İngilislər “düşünürəm ki,...”, “mə- nə belə gəlir ki,...”,”güman etmək olar ki,...” ifadələri ilə qarşı tərəfə münasibətdə sərt və kobud olmadıq-larını nümayiş etdirməklə məqsədlərinə daha yaxın olurlar. Ancaq birmənalı şəkildə “hə” və ya “yox” demək ingilis təbiətindən kənardır.

Fransız üslubu

Diplomatik ənənələrin formalaşmasına daha çox töfhə verən fransızlar çox dəqiq və hazırlıqlı olur-lar.Yüksək dərəcədə tərbiyə və təhsil gördüklərindəm danışıqlarda fransızlar qarşı tərəfə hədsiz nəvazişlə yanaşırlar. Bununla yanaşı bilərəkdən gecikməyi xoşlayırlar və digər dilləri bildikləri halda da yalnız fransız dilində danışırlar. Fransız danışıq üslubu al-man danışıq üslubuna çox yaxındır, yəni deduktiv şərhə üstünlük verirlər. Özlərinə təzyiq göstərilməsi ilə barışmayan fransızlar sərt danışıqlara tez meyl-lənirlər və qarşıdurmadan çəkinmirlər.Ümumiyyətlə, taktiki gedişləri müxtəlif olan tərəf kimi onlarla ehtiyatlı davranmaq məsləhətdir.

Yapon üslubu

Danışıq üslublarına görə yaponlar digər xalqlar-dan fərqlənırlər.Real həyatda zəhmətkeş, yüksək estetik zövqə malik olan,milli ənənələrə böyük hörmətlə yanaşan,öz məsuliyyətini dərk edən yapon-lar bütün bu xüsusiyyətləri danışıqlar prosesində nümayiş etdirirlər.Danışıqlar yaponlar üçün, sözün əsl mənasında, milli mədəniyyətın və tərbiyə sisteminin ayrılmaz tərkib elementidir. Onlar üz-üzə danışıca-qları insanın fərdi keyfiyyətlərini öyrənməyə çalışır və yaxın münasibətlər qurmağa çalışırlar.

İndi avropalılar da bir çox hallarda yapon-sayağı davranışla qarşı tərəfə daha yaxın olmağa üstünlük vürirlər. Fərq ondadır ki, yaponlar danı-şıqların dəyərini vaxtla ölçürlər.Əgər danışıqlar uzun çəkirşə, yaponların nəzərində daha səmərəli hesab olunur.Maraqlı olan budur ki, uzün-uzadı danışıq-dan yaponlar yorulmur və qarşı tərəfi böyük maraqla və diqqətlə dinləməyi bacarırlar. Dinləyici biçimində onların istifadə etdiyi jestlərə diqqət yetirilməli-dir.Yaronların başı enib-qalxırsa, bu hələ razılıq işarəsi deyildir. Sadəcə deyilənlərin eşidildiyi və başa düşüldüyü bildirilir. Ümumiyyətlə, yaponlar “yox” kəlməsini dilə gətirmirlər.

Danışıqlarda baş verən hər hansı təkid forma-larına məhəl qoymasalar da, zəif tərəfə münasibətdə hədə taktikasını seçirlər. Danışıqlarda güzəştə gedən tərəfə onların rəğbəti artır və bunu özlərinə böyük hörmət hesab edirlər. Belə hallarda yaponlar tez bir zamanda qaşılıqlı addım atmağı xoşlayırlar.

Danışıqlarda dəqiqliklə müzakirə predmetinə münasibət bildirməklə “öz simalarını” axıra dədər qoruya bilirlər. Məhz yaponlara xas olan bu incəlik

onların öz uzərlərinə götürdüyü öhdəlikləri şəksiz

yerinə yetirəcəklərinə əminlik yaradır.

Çin üslubu

Çinlilər bir sira fərqli davranışa malikdirlər. Danışıqlara xas olan hər üç mərhələni eyni ardı-cıllıqla icra etməyə meyllidirlər.Nümayəndə heyətləri say çoxluğu ilə seçilir.Hələ üstəlik ən xırda an-laşılmazlıqları aradan götürmək üçün çoxsaylı eks-pertləri də danışıqlara cəlb edirlər. Çinlilər qərar qəbul etməkdə yaponlara yaxındırlar.Qarşı tərəfin zahiri görünüşü, davranış tərzi, əlaqə yaratmaq baca-rığı onlar üçün xüsusi dərəcədə əhəmiyyətlidir. Rütbə və səlahiyyətləri yüksək olan şəxslərlə daha yaxın olmağa can atırlar, dostluq əlaqələri qurmağa çalışır-lar. Özlərinə qarşı rəğbət duyduqda qarşılıqlı nəzakət göstərirlər.

Danışıqlarda sövdələşmə taktikasına üstünlük versələr də, bəzən ötüşməyə də meyl göstərməyi xoş-layırlar.Cinlilərin üslubunda vacib odur ki, mətləbi öncə qarşı tərəf bəyan etməlidir. Danışıqların dalana səmtlənməsindən, yaxud pozulmasından həmişə ehti-yatlanırlar. Üzərilərinə götürdükləri öhdəlikləri yerinə yetirəndirlər.

Ərəb üslubu

Uzun -uzadı, böyük qətiyyətlə sövdələşmək ərəb milli danışıq üslubunün ən gözədəyən əlamətidir. Məhz buna görə də, ərəblərlə danışıqların planını əvvəlcədən qurmağın heç bir mənası yoxdur. Eləcə də vaxta etinasız yanaşmaları xoşagələn deyildir. Hətta danışıqlarin konkret vaxtı barədə ərəblərə əvvəlcədən informasiya çatdırılsa da, onlar öz bildikləri kimi hə-rəkət edirlər.Bu məzmunda ərəblərə nəyisə xatır-latmaq əsl təhqir kimi qəbul oluna bilər. İnsan amilinə önəm verməyi, səxsi əlaqələri inkişaf etdir-məyi xoşlayan ərəblərin etimadını qazanmaq o qədər də çətin deyildir.Bu insanların dinləmək mədəniyyəti yüksəkdir.

Bununla belə ərəblər danışıqlarda emosional-lığı ilə seçilir.Onlar tənqidi xoşlamır, milli qürur his-sini hər şeydən uca tuturlar.Odur ki, ərəblərlə ehti-yatlı danışmaq, təmkinli və səbrli olmaq lazım gəlir. Son olaraq qeyd etməliyik ki, ərəblərdən qəti şəkildə razılıq cavabı eşitməyə ümid azdır. Ərəblərin ”Allah bilən məsləhətdir!” ifadəsi ən ümidverici cavabdır.