Bibliyografya : 3 irak selçuklulari 3

IRAKİ, EBÜ'L-KÂSIM ⁹

IRÂKİ, FAHREDDİN ¹⁰

IRÂKİ, VELİYYÜDDİN ¹¹

IKÂKÎ, ZEYNÜDDİN

Ebü'1-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân el-Irâkî (ö. 806/1404) Hadîs âlimi ve hafızı.

21 Cemâziyelevvel 725'te (5 Mayıs 1325) Kahire'de Nil kenarındaki Menşeetülmihrânî'de doğdu. Kürt asıllı olan babası Hü­seyin. Kuzey İrak'taki Erbil'e bağlı Râznân ¹² beldesinden ge­lerek Kahire'ye yerleşmiştir. Irâki üç ya­şında iken babasını kaybetti. Çok güçlü bir hafızaya sahip olan Irâki, sekiz yaşın­da Kur'an'ı hıfzettiği gibi çeşitli ilimler­de okutulan belli başlı metinlerle birlikte Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin Şafiî fıkhına dair et-Tenbîh adlı kitabını da ezberledi. Ön­celeri kıraat ve Arap dili öğrenimine ağır­lık vererek Abdurrahman b. Ahmed b. Bağdâdî'den ve daha başkalarından kı-râat-i seb'ayı okudu. Bu arada fıkıh, fıkıh usulü ve tefsir sahalarında da kendini yetiştirdi. İzzeddin İbn Cemâa'nın teşvi­kiyle hadise yöneldi. Hadis tahsiline ne za­man başladığı bilinmemekle beraber on İki yaşında iken hadis öğrenmekte oldu­ğu, ilk hadis dersini Şehâbeddin Ahmed b. Ebü'l-Ferec İbnü'l-Bâbâ'dan aldığı, bu alanda önemli bilgileri Kahire'de Hanefî âlimi Alâeddin İbnü't-Türkmânî'den öğ­rendiği, ondan ve Abdürrahîm b. Abdul­lah b. Şâhidü'l-Ceyş'ten Şahîh-i BuhârT-yi okuduğu belirtilmektedir. Kahire'nin tanınmış muhaddislerinden faydalandık­tan sonra Dımaşk, Hama, Humus, Halep, İskenderiye, Trablus, Ba'lebek, Nablus, Gazze. Kudüs. Mekke ve Medine başta olmak üzere şöhretini duyduğu muhad-dislerin bulunduğu ilim merkezlerini do­laştı. İstifade ettiği pek çok âlim arasın­da İbn Seyyidünnâs, İbn Abdülhâdî diye bilinen Muhammed b. Abdullah İbnü'l-Muhib ed-Dakkâk. Mısır'da Mâlikîler'in kadısı olan Takıyyüddin Muhammed b. Ebû Bekir el-Ahnâî, Takıyyüddin es-Süb-kî. Halîl b. Keykeldî el-Alâî. İzzeddin İbn Cemâa. tefsir ve kıraat âlimi Semîn. Sirâ-ceddin Ömer b. Muhammed ed-Demen-hûri ve özellikle Şâfıî fıkhı konusunda İs-nevî anılabilir. Iraki, Ebû Hayyân el-Ende-lüsfden faydalanmak istediyse de sûfîle-re karşı müsamahasız davrandığını öğre­nince bundan vazgeçti.¹³ Dımaşkta Muhammed b. İsmail b. Habbâz'a Şahîh-i Müslim'i altı mecliste, Ah­med b. Hanbel'in ei-Müsned'ini de otuz kadar mecliste okudu.¹⁴ Irâ-ki'nin en iyi yetiştiği alan hadis olup ho­caları Alâî. İzzeddin b. Cemâa, Takıyyüd­din es-Sübkî, İsnevî ile Ebü'1-Fidâ İbn Ke-sîr onun bu yönünü özellikle belirtmişler­dir.

Çok erken yaşlardan itibaren telif çalış­malarına başlayan Irâki, Gazzâlî'nin İh-yd'ü culûmi'd-dîn adlı eserinin hadisle­rini henüz yirmi yaşında iken tahric etti. 752'den (1351) sonra tamamen hadise yönelerek zamanını okuma, okutma ve yazmaya hasretti. İbnü's-Salâh eş-Şehrezûrî'den itibaren uzunca bir süre ihmal edilmiş olan hadis imlâ meclislerini yeni­den canlandırdı. 79S (1393) yılında Me­dine'de başlayıp daha sonra Kahire'de ölümünden altı ay öncesine kadar on bir yıl boyunca 416 imlâ meclisinde talebele­rine hadis rivayet etti, İbn Hacer. onun bu meclislerde hadislerin çoğunu ezberin­den yazdırdığını söylemektedir. Kahire1-deki Kâmiliyye ve Zâhiriyye dârülhadisle-riyle İbn Tolun Camii hadis okuttuğu bel­li başlı merkezlerdir. Fâzıliyye Medresesi'nde de fıkıh dersleri verdi. Ayrıca Mısır ve Suriye'nin muhtelif şehirleriyle Mekke ve Medine'de hadis okuttu, fetvalar ver­di. Kahire'de hem talebe yetiştirdi hem hatiplik yaptı. Medine'de 788 (1386) yı­lından itibaren üç yıl beş ay süreyle ka­dılık görevi yanında Mescid-i Nebevî'de imamlık ve hatiplik görevlerini yürüttü. Daha sonra Mekke kadılığı görevinde bu­lundu.

Irâki'den devrinin tanınmış âlimlerinin hemen hepsi faydalanmış olup Kemâled-din ed-Demîrî, Ahmed b. Ebû Bekir el-Bûsîrî, Takıyyüddin el-Fâsî, Sıbt İbnü'l-Acemî ve İbn Zahîre bunlardan bazıları­dır. Ebü'1-Fidâ İbn Kesîr, ondan yirmi dört yaş daha büyük olmasına rağmen kendisinden bazı eserleri okumuş ve ha­dis tahrîci konusunda faydalanmıştır. An­cak Irâki'den en fazla istifade etmiş olan­lar Nûreddin el-Heysemî, İbn Hacer el-As kalânî ve İbnü'l-lrâki diye tanınan oğlu Ebû Zür'a'dır. Heysemî onun aynı zaman­da arkadaşı, damadı ve en büyük yardım­cısı olmuştur. Irâki Heysemî'yi zevâid konusu üzerinde çalışmaya yöneltmiş ve bu çalışmalarında kendisine rehberlik et­miştir. İbn Hacer ise Irâki'ye on yıl süreyle talebelik etmiş, onun kendi eserleri ya­nında Tirmizî'nin eş-Şemâ'iJ'ini, Dâre-kutnTnin es-Sünen'ini, Ebû Avâne'nin eş-Şahîh'inu Beyhakî'nin es-Sünenü'1-küb-rd'sını ve daha birçok eseri kendisinden okumuştur.¹⁵ İbnü'l-lrâki de babasından her fırsatta faydalanmış­tır. Vefatı sırasında Irâki'ye kendisinden sonra geride hangi hadis hafızlarının kal­dığını soran bir kişiye önce İbn Hacer'in, sonra oğlu Ebû Zür'a'nın, üçüncü olarak da Nûreddin el-Heysemî'nin adını vermesi ¹⁶ bu üç öğrencisine gösterdiği özel ilginin sebe­bini ortaya koymaktadır.

Irâki hem zühdü, takvası ve erdemli kişiliği hem de hadis ilimleri sahasındaki dirayeti sayesinde büyük itibar görmüş­tür. Nitekim hocası İzzeddin İbn Cemâa onu Mısır'ın hadis otoritesi sayarken İbn Hacer de hadis ilmini ondan daha iyi bilen bir kimseyi görmediğini belirtmiş ¹⁷ Süyûtî ise İrâki'nin VIII. (XIV.) yüz­yılın müceddidi olduğunu söylemiştir.¹⁸ Zeynüddin el-lrâki 8 Şaban 806 (20 Şubat 1404) tarihinde ve­fat etti. İbn Hacer, yazdığı uzunca bir mersiye ile üzüntüsünü ifade ederken aynı zamanda onun Önemli çalışmaları hakkında da bilgi vermiştir.

İbnü'l-lrâki'nin Tuhietü'1-vând bi-ter-cemeti'l-vâlid adlı eserinde babasının biyografisini yazdığı belirtilmekte ¹⁹ bazı dergilerde, Ah­med Ma'bed Abdülkerim'in 1973 yılında el-hiâhz el-Irâkî ve eşeruhû fi's-sün-ne adıyla bir yüksek lisans çalışması yap­tığı. Tahsin İbrahim ed-Düseykî'nin de "Tabakâtü ulemâi Kürdistân" serisinin ikinci kitabı olarak ehHâhz Zeynüddîn el-ıIrâkive eşeruhû fî'ilmi'I-hadîş adlı bir eser kaleme aldığı be­

Eserleri.

1. İhbârü'1-ahyö biahbâ Kaynaklarda dört ciltten oluş­tuğu ve 751'de (1350) tamamlandığı be­lirtilen eser. müellifin Jhyâ'ıi 'ulûmi'd-din'in hadislerini tahrîc etmek üzere ka­leme aldığı üç kitabın ilki ve en genişidir. Muhammed Murtazâ ez-Zebîdî'nin (ö. 1205/1791), İhya' şerhi İthâfü's-sâde'Ğe bazı hadisleri tenkit ederken Irâki'den yaptığı nakillerin aynı seriden el-Muğnî an hamli'l-esîâr'da bulunmaması, gü­nümüze geldiği bilinmeyen bu eseri Ze-bîdî'nin görüp ondan faydalandığı kana­atini uyandırmaktadır.

2. el-Keşfü'1-mü-bîn an tahrîci ftyâ'i 'uîûmi'd-dîn. İh-yâ^daki hadislerin tahrîc edildiği serinin ikinci kitabı ve orta büyüklükte olanıdır. Müellif, günümüze gelmediği anlaşılan bu eseri yazdıkça talebelerine okutmuş, fakat tamamlayamamıştır. Zebîdî'nin bu eserden söz etmediği gibi Irâki'nin İhya hadisleri üzerine iki kitabı bulunduğunu belirtmesi ²⁰ muh­temelen eserin yarım kalması sebebiyle­dir.

3. el-Muğnî an hamli'1-esfûi ii'i-esfâr fî tahriri mâ fi'1-İhyâ'i mine'î-ahbör. Irâki'nin İhyâ'ü 'ulûmi'd-dîn'de-ki hadisler üzerine yazdığı eserlerin en kü­çüğü ve günümüze gelmiş olanıdır. Mü­ellif burada tahrîrini yaptığı hadisin baş tarafından bir bölüm zikretmekte, onun hangi sahâbî tarafından rivayet edildiği­ni ve hangi hadis kitaplarında yer aldığı­nı söylemekte, ardından hadisin sağlam­lık derecesini belirtmektedir. Irâki'nin, îh-bârü 'l-ahya adlı eserini telif ettiği za­man elde edemediği bazı hadislerin senedlerine dokuz yıllık bir çalışmadan son­ra ulaşması ile bu bilgileri yeniden değer­lendirdiğini söylemesi eserin yüzyıllar bo­yunca büyük rağbet görmesini sağlamış­tır. İbn Hacer eJ-Muğ/ıf den birçok nüsha istinsah ettiğini belirtmektedir.²¹ Irâki'nin İhya1 hadislerin­den isnadını bulamadığını, dolayısıyla mevzu olduğunu belirttiği 271 rivayeti Muhammed Emîn es-Süveydî el-Mevzû'ât fi'1-İhyâ3 ev el-Ptibât ti hamli'l-esfâr adlı eserinde ²² bir araya getirmiş, eserin naşiri Ali Rızâ, Süveydî'nin dikkatinden kaçan otuz altı ri­vayeti de kitabın sonuna eklemiştir.²³ el-Muğnî İhya3 ile birlikte bir­çok defa basılmıştır. ²⁴

4. et-Takyîdve'1-îzâh Hmâ utliko ve uğlika min Mukaddi-meti'bni'ş-Şalâh. Müellifin, usûl-i hadîs alanında en değerli çalışma dediği İbn Salâh'a ait Mugaddime üzerindeki iki ça­lışmasından birincisidir. Irâki Mukaddime'nin tertibini aynen koruyarak gerekli gördüğü kısımları açıklamış, yer yer iti­razlarını ortaya koymuş, İbnü's-Salâh'a yöneltilen isabetsiz tenkitleri de belirt­miştir.²⁵ Eser ayrıca Muhammed Râgıb et-Tabbâh (Halep 1350; Beyrut 1405) ve Abdurrah-man Muhammed Osman (Medine 1389; Kahire 1389/1969. 1400/1980; Beyrut 1401/ 1981) tarafından Mukaddime ile birlikte yayımlanmış, ayrıca Beyrut'ta basılmıştır (1412/1991). Bazı kaynaklarda Irâki'nin Nüketü İbni'ş-Şalâh adıyla anılan ese­rinin et-Takyîd ve'l-îzâh olduğu anlaşıl­maktadır. İbn Hacer el-Askalânî, en-Nüket 'alâ Kitâbi'bni'ş-Şalâh'mda ²⁶ İbnü's-Salâh'ın bazı görüşlerini tenkit ederken Irâki'nin bu eserindeki elli kadar görüşüne de eleştiriler yönelt­miştir.

5. el-Effiyye. Irâki, İbnü's-Salâh'ın Muftaddime'sini 1002 be­yitte özetlemiş ve eserine Tebşıratü'l-mübtedî ve tezkiretü'l-müntehî ²⁷ adını vermiştir. Benzerleri gibi el-El-fiyye diye şöhret bulan eseri Irâki daha sonra Fethu'l-muğiş bi-şerhi Elüyye-ti'1-hadîş adıyla şerhetmiştir. Eser ilk de­fa Sehâvf nin aynı kitap üzerindeki bir şer­hiyle birlikte yayımlanmıştır.²⁸ el-£i/iyye'nin Sehâvî, Bikâî, Zeke-riyyâ el-Ensârî, Emîr Pâdişâh. Abdürraûf el-Münâvî ve Uchûrî gibi âlimler tarafın­dan yapılan şerhleri de bulunmaktadır.

6. Takrîbü'l-esânîd ve tertibü'I-mesâ-nîd. Irâki, oğlu Ebû Zür'a için hazırladığı ve 775 (1373-74) yılında tamamladığı bu eserinde Özellikle Ahmed b. Hanbel'İn eJ-Müsned'i ile İmam Mâlik'in el-Muvat-fa'ında en sağlam senedlerle rivayet edi­len hadislerden ahkâma dair olan bir kıs­mını derleyerek kitap ve bab adlarına gö­re sıralamış, eserin sonunda "Ebvâbü'l-edeb" başlığı altında ahlâk hadislerini bir araya getirmiştir. Bir yıl sonra eseri oğlu Ebû Zür'a'nın kendisine dokuz mecliste okuduğunu belirten Irâki bu hadislerin bir kısmını şerhetmiştir ²⁹ Babasının vefatı üze­rine Ebû Zür'a yarım kalan bu şerhi Tar-hu't-teşrib ti şerhi't-Takrîb adıyla 818 (1415) yılında tamamlamıştır. Tarhu't-teşrîb dört mücelledde sekiz cilt halinde yayımlanmıştır.³⁰ Ebû Zür'a, bu eserdeki hadisleri Tahrî­cü Takribi'l-esânîd adıyla tahrîc etmiş olup eserin II. cildi Dârü'l-kütübi'l-Mısriyye'de bulunmaktadır. ³¹

7. Zeyl alâ Mîzâni'l-ftidâl ³² Tenkit edilmesi gerekenler­den olduğu halde Zehebî'nin Mîzânül-iHidâl'e almadığı 787 râvi hakkında bil­gi veren eser Subhî es-Sâmerrâî (Beyrut 1407/1987) ve Abdülkayyûm Abdürabbin-nebî (Mekke 1406/1986; Beyrut 1407/1987) tarafından neşredilmiştir.

8. Tahrîcü ehâ-dîşi muhtasarı'1-Minhâc.³³ Beyzâvî'nin usûl-İ fıkha dair Minhöcü 'l-vüşûl ilâ V-mi'1-uşûl adlı eserinde yer alan seksen dokuzu merfû. on sekizi sahabe sözü ol­mak üzere 107 rivayetin sağlamlık dere­cesinin kısaca belirtildiği eseri önce Sub­hî es-Sâmerrâî yayımlamış ³⁴ daha sonra da Muhammed Nasır el-Acmî Tahrîcü'1-ehâdîş ve'1-âşâr el-vâkfa ti Minhâ-ci'1-Beyzâvî adıyla neşretmiştir (Beyrut 1409/1989). Irâkî'nin Minhâc üzerindeki bazı tenkitlerini ihtiva eden İVüJref'inden de söz edilmekte, fakat bu eseri tamam-layamadığı anlaşılmaktadır. ³⁵

9. Nazmü Minhâci'l-vüşûl ilâ 'il-mi'1-uşûi.³⁶ Müellif bu çalışmasında Min-hâcü l-vüşûl'ü 1367 beyitte manzum hale getirmiştir. İbnü'l-lrâki'nin şerhet-tiği eserin günümüze gelip gelmediği bi­linmemektedir.

10. Tekmiletü Şerhi't-Tirmizî. İbn Seyyidünnâs'ın yarım bırak­tığı Tirmizî şerhini tamamlamak için ka­leme alınan bu eserden söz eden İsnevî, zamanın hadis hafızı dediği talebesi Irâ­ki'nin onu aslına uygun bir şekilde ikmal ettiğini söylemektedir.³⁷ Irâkî'nin dokuz cilt daha ilâ­ve ettiği halde tamamlayamadığı Tek-miie'nin ³⁸ bazı bölümleri günümüze gelmiştir.³⁹ Eserin VIII. cildi Rabat Ev­kaf Kütüphanesi'ndedir.⁴⁰ Tekmile'-nin bir nüshasının kenarında, yine Irâki'-nin Şerhu Süneni't-Tirmizî adıyla bir­kaç ciltten meydana gelen bir çalışma­sından söz edilmekte.⁴¹ bu bilgiyi tekrarlayan Sezgin eserin Millet Kütüpha-nesi'nde mevcut iki nüshasından ⁴² birinin ⁴³ müellif hattı olduğunu söylemektedir. ⁴⁴

11.Kitâbü'I-Erbafîn eİ-'uşâriyye.⁴⁵ Müellifin, talebelerinin arzusu üzerine âlî isnadlı (on râvili) olup Kütüb-i Şiltede yer almayan sahih, ha-sen ve garîb derecelerindeki kırk rivayeti bir araya getirdiği, talebelerine Medine'­de Hz. Peygamber'in kabriyle minberi arasında imlâ ettiği hadislerden meyda­na gelen eser, Bedr b. Abdullah el-Bedr tarafından Afîfüddin Ebü'l-Ferec Mu-hammed b. Abdurrahman el-Mukrî'nin Kitâbü'l-Erbdîn fi'1-cihâd ve'1-mücâ-hidîn'i ile birlikte neşredilmiştir ⁴⁶ İbn Hacer, hocası­nın hayatının son yılında kendilerine imlâ ettiği on râvili rivayetlerinden altmışını daha bir araya getirerek bu hadislerin sayısını 100'e çıkarmıştır.

12. et-Tüsâ'iy-yât. Irâtö'nin. kendisine dokuz râvi İle ula­şan rivayetlerden kırkını bir araya getir­diği eserin bir nüshası Köprülü Kütüpha-nesi'nde bulunmaktadır.⁴⁷ Müellifin dokuz râ­vili kırk hadis çalışmaları arasında, kendisinden en âlî rivayetleri elde ettiği yaşlı hocası Ebü'l-Feth el-Meydûmî'nİn riva­yetlerinden derlediği Erbcfûne tüsöiy-ye H'1-Meydûmî ⁴⁸ ve Er-bcfûne tüsâ'iyye miri rivayeti'1-Bey-yanı adlı iki eserinden daha söz edilmektedir.

13. el-Bâ% 'ale'l-halâş min hava­disi1-kuşşâş. Eserde sahabenin kıssacı-lığı uygun görmediği, kıssa anlatmak is­teyenlere izin vermediği, kıssacıların ha­dis rivayetine ehliyetli kişiler olmadıkları, halkın anlamakta zorluk çekeceği şeyleri hikâye edip onların zihinlerini karıştırdık­ları belirtilerek bu hurafecilerin vaaz et­mesine izin verilmemesi istenmektedir. Eser Muhammed es-Sabbâğ tarafından yayımlanmıştı. ⁴⁹

14. ed-Dûrerû's-seniy-ye fî (nazmi)'s-siyeri'z-zekiyye Nazmü'd-düre-ri's-seniyye ti's-siyeii'z-zekiyye ve 's-siyer diye de anılan eser müellifin, Hz. Peygamber'in hayatını ve şe-mâilini bin beyitte anlattığı bir diğer el-fıyyesidir. Eserin yazma nüshaları Süley-maniye Kütüphanesi'nde ⁵⁰ ayrıca İstanbul Üniversitesi.⁵¹ Köprülü ⁵² ve Kayseri Râşid Efendi ⁵³ kütüphanelerinde bulunmaktadır, ed-Dürerü 's-seniyye'nin Rabat'ta yayımlan­dığı kaydedilmektedir.⁵⁴ Şerhleri arasında Muhammed Abdürraûf el-Münâvî'nin el-'Ucâletü 's-seniyye calâ Elüyyeti's-sîreti'n-nebe-viyye'si,⁵⁵ Uchûrî'nin Şerhu Nazmi'd-düreri's-seniyye fi's-siyeri'z-zekiyye's ⁵⁶ ve İbnü'l-Hâim'in el-Gurerü'I-mudf'e'si ⁵⁷ zikredilebilir.

15. el-EHiy-ye ti ğaribi'l-Kurân. Kur'ân-ı Kerîm'de-ki bazı garîb kelimeleri alfabetik sıraya gö­re de alıp açıklayan bu manzum eser, Ab-dülazîz ed-Dîrînî'nin usûl-i tefsîre dair ef-Teysîr fî 'ilmî't-tefsîr adlı manzum eserinin kenarında Tefsîru eliâzi'l-Kur'ân adıyla yayımlanmış (Kahire 1310, 1311), ayrıca Süyûtî'nin Tefsîrü'l-Kur'âni'l-'azîm'inin kenarında basılmıştır (Kahi­re 1345).

16. el-Kurab ü muhabbeti'1-'Arab.⁵⁸ Araplar'ı sevmek­le ilgili rivayetlerin bir araya getirildiği yir­mi babdan meydana gelen bir risale olup Bombay'da (1303) ve Kahire'de ⁵⁹ yayımlan­mıştır. Müellifin EnfaSı'l-kurab iî beyâ-ni fazli'l-fArab adıyla zikredilen eseri de muhtemelen bu kitaptır.

17. Kurretü'I-ıayn bi'1-meserre bi-vefâ3i'd-deyn. Müellifin en son yazdığı ve defalarca ri­vayet ettiği söylenen eserlerinden biridir.⁶⁰ Kaynaklarda Kurretü'i-'ayn bi-vefâ'i'l-vâlideyn adıyla zikredilen eseri­nin de bu kitap olması muhtemeldir.

18. Risale. Kitapta. Kudâî'ninŞihâöü'J-ah-bâr'ında yer almakla beraber Radıyyüd-din es-Sâgânî'nin ed-Dürrü'1-mültekat fî tebyîni'l-ğalat ve nefyi'l-lağat adlı eserinde mevzu olduğunu söylediği alt­mıştan fazla rivayetten on üçünün sahih veya hasen derecesinde bulunduğu be­lirtilmektedir. Hamdî Abdülmecîd es-Si-lefî bu risaleyi Müsnedü'ş-Şihâb'm so­nunda yayımlamıştır. ⁶¹

19. Nüketü'l-ietâvâ'ale'l-muhtaşarât. Irâki'nin yetişme çağında bir kısmının metinlerini ezberlediği üç Şafiî fakihînin eserleri ⁶² üzerindeki bazı gö­rüşlerini ihtiva etmektedir. ⁶³

20. el-Müstahrec 'ale'l-Müstedrek li'1-Hâkim.⁶⁴ İbn Hacer'in belirttiğine göre Irâ-ki, el-Müstedrek'ten "Kitâbü s-Salât"a kadar olan kısmı 300 kadar mecliste imlâ etmiştir.⁶⁵ Bunlardan yedi mecliste imlâ ettiği ha­disler Ebü Abdurrahman Muhammed Abdülmün'im b. Reşâd tarafından aynı adla yayımlanmıştır (Kahire 1410/1990).

21. Mecölis seb'a. Yedi oturumda yaz­dırdığı hadisleri ihtiva eden eserin bir nüshası İskenderiye'de bulunmaktadır. ⁶⁶

22. Muhtasar fi'1-ehâdîşi'l-müte'allika bi'l-ahkâm. Eserin bir nüshası Dârü'1-kütü-bi'z-Zâhiriyye'dedir. ⁶⁷

23. el-Adedü'l-mu1teber fi'1-evcühi'lletî bey-ne's-süver. Bir nüshası Hidîviyye Kütüp-hanesi'nde kayıtlıdır. ⁶⁸

24. İstihbâbü'l-vudû.⁶⁹ Manzume fi'l-vudû i'l-müstehab adıyla da anılmaktadır. ⁷⁰

25. el-İstfâze bi'l-vâhid min ikâmeti cunfateyn bi-mekân vâhid. ⁷¹

26. Temyîzü'l-aşhâb. ⁷²

27. Zey­lü Târîhi'l-İslâm. ⁷³

28. el-Kelâm 'ale'l-ehâdîşi'lletî tüküllime fî-hâ bi'l-vai' ve hiye fî Müsnedi'1-İmâm Ahmed. İbn Hanbel'in eJ-Müsned'inde mevcut dokuz hadisin mevzu olduğuna dair bir risaledir. Risaleyi İbn Hacer el-Kavlü'l-müsedded fi'z-zebbi 'an Müs-nedi Ahmed'me almış, daha sonra bu hadislerin bir kısmını savunmuştur. ⁷⁴

29. Fetva ti enne mâ u'tîde yevme 'âşûrâ min ekli'd-decâc ve'1-hubûbi'l-mübâh. Bir nüshası Dâ-rü"l-kütübi"l-Mısriyye'de (Hidîviyye) bu­lunmaktadır. ⁷⁵

30. Emâlîtîmâ yete'alleku bi'l-istiskâ. Nil nehrinin sularının çekilmesi ve Mısır'­da büyük bir kuraklığın başlaması üzerine vefatından beş ay kadar önce son im­lâ meclisinde ⁷⁶ yazdırdığı yağ­mur duasiyla ilgili hadislerden meydana gelmektedir. İstiskâ namazını kıldırdık­tan sonra Irâkî'nin hutbesini dinleyen İbn Hacer. bu olayın ardından her şeyde bol­luk ve bereket görüldüğünü söylemekte­dir.⁷⁷

Bunlardan başka Ecvibetü İbnî'l-cAra-bî, el-Ehödîşü'1-muharrace fi'ş-Şahî-hayn elletî tüküllime tihâ bi-zacf ve'n-kıtâ', Emâlî 'aîe'l-Erba'îne'n-Neveviy-ye ve bu eser üzerinde yapılmış bir çalış­ma olan Tahncü'l-Erba''îne'n-Neveviy-ye, Emâlî 'alâ Emâli'r-Râficî ⁷⁸ Emâlî fî-mâ yete'alleku bi-tûli'l-'ömr, Fazlü Hı­ra1, İhyâ'ü'l-kalbi'I-meyyit bi-duhûli'l-beyt, mürsel rivayetler konusunda olup hayatının son döneminde kaleme aldığı ve İbn Hacer'in de kendisinden okuduğu belirtilen el-İnşâf, cİşrûne şemâniye min rivayeti'l-Beyyânî, el-Kelâm ça!â hadîsi "el-Mevtü keffâretün li-külli müslim", el-Kelâm ıalâ hadîşi't-tevsi-''ati yevme 'âşûrâ\ el-Kelâm 'ale 'I-ha-dîşi'l-vârid fî ekalli'l-hayi ve ekseri-hî, el-Kelâm ca7â mes'eleti's-sücûd li-terki'l-kunût, el-Kelâm ıalâ şavmi sit min şevval, Mes'eletü kaşşi'ş-şârib, Mes'eletü'ş-şürb kâ'imen, Meşyehati İbni'1-Kâri ''Abdirrahmân, (Tahrîcü) Meşyehati'î-kâdî Nâşirüddîn b. et-Tûnisî, Mu'cem müştemil calâ te-râcimi cemâca min ehli'1-karni'ş-şâ-min, el-Mevridü'1-henî fi'1-mevlidi'n-nebî, Muhtasarü'l-hücce, Nevevî'nin Şâfıî fıkhına dair er-Ravza adlı eserinin bir muhtasarına İsnevTnİn yazdığı eJ-Mü-himmât Cale'r-Ravza üzerinde Irâki'nin bazı görüşlerini İhtiva eden el-Mühim-mât 'ale'l-Mühimmât ⁷⁹ İbn Dakikul'îd'in usûl-i hadîse dair el-İkti-râh'ını Irâki'nin 427 beyitte manzum ha­le getirdiği, oğlunun da bazı kısımlarını şerhettiği ⁸⁰ Nazmü'l-İktirâh, usûl-i hadîse dair Şerhu'l-Bey-küniyye, Tafdîlü Zemzem ⁸¹ Tahrîcü erba'îne hadîs büldâniyye min Şahîhi'bni Hihbân, Târîhu tahrî-mi'r-nbâ ⁸² Tercümetü'I-İs-nâ'î, Turuku hadîsi "Men küntü mev-lâhü fe-'Aliyyün mevlâhü", Terübü men lehû zikru tecrîh ev taidîl fî "Be-yâni'l-vehemve'l-îhâm" li'bniKattan ⁸³ Zehebî'nine yıllarını ilâve eden ⁸⁴ ez-Zeyl 'ale'l-cİber, Zeylü Meşyehati'1-kadî Ebi'l-Harem el-Kalânisî ve Zeylü'z-Zeyl li-Vefeyâti'l-cfyân adlı eserler de kaynak­larda Irâki'ye nisbet edilmektedir.

Bazı şiir ve kasideleri de bulunan irâ-ki'nin tamamlamaya fırsat bulamadığı eserleri arasında şu kitapları da zikredil­mektedir: Etrafü Şahîhi İbn Hibbân, Ricâlü Şahîhi İbn Hibbân, Ricâlü Sü-neni'd-Dârekutnî. Sonuncu eserde, Sü-nenü Dârekutnî râvilerinden olup İbn Hacer'in Tehzîbü't-Tehzîb'inde bulun­mayan râvilerin biyografilerinin bir araya getirilmesi amaçlanmıştır. Ziriklî onun usûl-i fıkha dair et-Tahrîr aü bir eseri­nin bulunduğunu söylemektedir.⁸⁵

Bibliyografya :

Irâki, Zeyl'alâ Mizâni'l-[ctidâl(nşr. Subhîes-Sâmerrâî). Beyrut 1407/1987, neşredenin giri­şi, s. 11-16; a.mlf., el-Bâ'iş 'ale't-halâş min ha-üâdisi'l-kuşşâş (nşr Muhammed es-Sabbâğ, Ed-vâ'ü'ş-şert'a, IV, Riyad 1393 içinde), s. 81-171; a.mlf., Tahrîcü ehâdişi muhtaşari'l-Minhâc (nşr. Subhîes-Samerrâî,Mecelletü'l-bahşi'l-'İl-mî ve't-türâşi'l-lslâmt içinde], II, Mekke 1399/ 1979, neşredenin girişi, s. 279-283; a.e.; Tahrî-cü'l-ehâdîş ve'l-âşârel-uâkt'a fiMinhaci'l-Bey-zâuî{r\şr. M. Nâsırel-Acmî). Beyrut 1409/1989, neşredenin girişi, s. 6-21; İsnevî. Tabakâtü'ş-Şâfi'iyye, II, 511; Fâsî, Zeylü't-Takyîd fî ruuâ-ü's-sünen ue'l-mesântd(nşr. Kemâl Yûsuf el-Hût), Beyrut 1410/1990,11, 106-109; İbnü'1-Ce-zerî, Gâyetü'n-nihâye, I, 382; İbn Hacer, /n-bâ'ü'l'ğumr,V, 170-176; a.mlf., et-Mecma'u'l-mü'esses li'l-Mu'cemi'l-müfehres (nşr, Yûsuf Abdurrahman el-Mar'aşlî}, Beyrut 1415/1994, II, 176-230; a.mlf.. en-Nüket 'a/â Kitâbi'bni'ş-Şatâh {nşr. Rebî' b Hâdî Umeyr), Riyad 1408/ 1988, neşredenin girişi, I, 133-173; Takıyyüd-din İbn Fehd, Lahzû'ielhâz {Zeylü Tabakâti'l-huffa? li'z-Zehebl içinde], Haydarâbâd 1376/ 1956, s. 220-239; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü'ş-şâfî, VII, 245-250; a.mlf.. ed-Derdü'ş-şâfi"ale't-Menheli'ş-şârt (nşr. M. Şeltût], Kahire, ts. (Mek-tebetül-Hâncî], I, 409; Sehâvî, ed-Dau'ü'l-lâ-mi\ IV, 171 -178; İbn Tolun, el-Kalâ'idü 7-ceu-heriyye /î târthi'ş-Şâiihiyye (nşr M. Ahmed Dehmân), Dımaşk 1400/1980, II, 445-449; Sû-yûtî. Hüsnü'l-muhâdara, I, 306-362; a.mlf., Zeylü TabakâÜ'l-hLtffâz ti'Z'Zehebî, Haydarâ­bâd 1376/1956 -> Beyrut, ts. (Dâru İhyâi't-türâ-si'l-Arabî), s. 370-372; a.mlf., Tabakâtü'l-huf-fâz (Ömer), s. 538-540; İbnüpl-Kâdî, Dürretü'l-hicâl,l\\, 113; Keşfü'z-zunûn,], 24, 135, 156, 218. 376, 464, 559, 747, 930; H. 1028, 1122, 1124, 1140. 1162, 1208. 1324, 1455, 1696. 1748, 1867, 1880, 1911. 1915, 1961, 2018; İbnü'l-İmâd. Şezerât, VII, 55-57; Zebîdî. Ithâ-fü's-sâde. I, 40-41;Şevkânî. el-Bedrü-'t-tâH', I. 354-356; Hediyyetü'l-'âriftn, 1. 562; Serkîs, Mu'cem, II, 1317-1318; Brockelmann. GAL, II, 77-78; SuppL, II, 69-70; Abdülhay el-Kettânî. Fihrisû'l-fehâris, II, 814-818; Sezgin, GAS, I. 155; Tecrid Tercemesİ, I, 215; Ziriklî. e{-Aclâm (Fethuilah), III, 344-345.