Bibliyografya : 5 karagöz ahmed paşa camiİ 6

KÂRİNÎLER

I. Hüsrev Enûşirvân devrinden (531-579) 840 yılına kadar Taberistan'ın dağlık bölgesinde hüküm süren mahallî bir hanedan.

Kârinîler'in (Kârinverd), Sâsânî Hüküm­darı 1. Kavâz (Kubad) döneminin (488-531) güçlü siması Sûhrâ'nın oğlu Kârin'in to­runları oldukları ve İran'ın efsane kahramanı Kâve'nin soyundan geldikleri ileri sürülmektedir, HüsrevEnûşirvân.Türk-ler'in saldırılarının püskürtülmesinde kendisine yardımcı olan Zermihr ile kar­deşi Kârin'î mükâfatlandırmış, Kârin'e daha sonra Kûh-İ Kârin diye bilinen Vendâ-Ümmîdkûh, Âmül. Lafûrve Firîm'in de İçinde yer aldığı topraklan vermiş ve onu Taberistan ispehbedi (hükümdar) ilân etmiştir. İbn Havkal, Kârinîler'in merkez­lerinin Sâsânîler devrinden beri Firîm ol­duğunu kaydetmektedir.

İran'ın müslüman Araplar tarafından fethedilmesinden önce Kârinîler Taberis-tan'daki bu üstün mevkilerini kaybetti­ler. Taberistan İspehbedi Ferruhân Gîlân-şah Rey, Cürcân, Kümis ve Dünbâvend'in teslim olması sebebiyle İslâm ordusu ku­mandanı Süveyd b. Mukarrin ile bir barış antlaşması imzalamak mecburiyetinde kaldı. Ferruhân'ın iki torunu Taberistan'da Dâbûyîier ve Bâduspânîler adlı iki ha­nedanın kurucusu oldu. Kârinî Hükümdarı Vendâd Hürmüz'ün (Hürmüzd) 165 (781) yılındaki isyanına kadar kaynaklar­da Kârinîler hakkında bilgi bulunmamak­tadır.

Taberistan halkının sık sık ayaklanıp antlaşma gereği taahhüt ettiği vergiyi düzenli olarak ödemekten kaçınması, Mu-âviye'den itibaren Emevîler devri boyunca bölgeye çok sayıda askerî sefer yapılma­sına sebep olduysa da coğrafî şartların olumsuzluğu yüzünden Taberistan'm doğ­rudan Emevîler'e bağlanması mümkün olmadı. Ancak Abbasî Halifesi Ebû Ca'fer el-Mansûr, Taberistan'ın idarecileri olan Dâbûyîler'in ispehbedi Hurşîd'in isyan ederek topraklarındaki müslümanları katletmesi üzerine 759-760 yıllarında sevkettiği ordularla bölgeyi ilhak etmeye muvaffak oldu. Dâbûyîler'in ortadan kalk­masından sonra bölge Bâvendîler'in eline geçti. Kârinîler de Bâvendîler'i metbû ta­nıdılar.

Hâlid b. Bermek, Taberistan valiliği sı­rasında (768-772) dağlık bölgelerde İslâm hâkimiyetini yaymaya çalıştı. Kârinî Hü­kümdarı Hürmüz ile de dostane ilişkiler kurdu. Taberistan böylece doğrudan Ab­basî valilerince yönetilmeye başlandı. An­cak dağlık bölgedeki mahallî hanedanlar varlıklarını devam ettirdiler. Valinin uygulamaya koyduğu ve Ahmed b. Hanbel'in de onayladığı, vergilerdeki yüzde onluk artış halkın tepkisine yol açtı. Ümmîdvârkûh sakinleri Hürmüz'e gelerek valinin zulüm ve haksızlıklarından şikâyet ettiler ve isyan ettiği takdirde kendisini destekleyeceklerini bildirdiler. Hürmüz, di­ğer mahallî hükümdarların da kendisine destek vermesi şartıyla bu teklifi kabul etti. Bunun üzerine Abbasî Halifesi Meh-dî-Billâh isyanı bastırmak için bölgeye güçlü ordular şevketti (165/781). Abbasî ordularına karşı birçok zafer kazanan Hürmüz ve müttefikleri dağlık bölgeyi dört yıl ellerinde tuttular. Bu durumdan endişe eden Mehdî-Biliâh, oğlu ve veliah­dı Mûsâ el-Hâdî'yi iyi teçhiz edilmiş bir or­du ile Taberistan'a gönderdi (107/783-84). Savaşta yaralanan Hürmüz affedilmek şartıyla teslim oldu. Mûsâ el-Hâdî 169'da (785) halife olunca onu Bağdat'a götür­dü, fakat daha sonra ülkesine dönmesine izin verdi.

Hârûnürreşîd devrinde bölgede yeni­den bazı karışıklıklar ortaya çıktı. Hür­müz, Bâvendî Meliki Servin ile iş birliği yaparak Tamîşa'dan Rûyân'a kadar bütün dağlık bölgeyi kontrol altına aldı. Kardeşi Vindâspağan, halife tarafından toprakla­rın Ölçümü ve vergi tahsili için gönderilen Ca'fer b. Harun'u öldürdü. Bunun üzeri­ne 189'da (805) Rey'e gelen Hârûnürre­şîd, Taberistan'ın dağlık bölgesindeki bü­tün mahallî hükümdarların huzuruna gelmesini emretti. Hürmüz de bu emre uydu ve halifenin huzurunda Abbasî hâ­kimiyetini tanımayı, haraç ödemeyi, bazı topraklarını halifeye terketmeyi ve oğlu Kârin'i hilâfet sarayına rehin bırakmayı kabul etti. Bunlara karşılık halife kendi­sine "ispehbed-i Horasan" iakabını verdi. Kârin üç dört yıl Bağdat'ta tutulduktan sonra babasına teslim edildi.

Kârin tahta çıkınca Bâvendî İspehbedi Şehriyâr b. Şervin'in saldırılarına karşı ko-yamayıp bir kısım topraklarını kaybetti. Bu sebeple oğlu Mâzyâr babasından iyice küçülmüş bir hanedanlık devraldı. Mâz­yâr, çok geçmeden giriştiği bir savaşta mağlûp olarak bütün topraklarını Şehri-yâr'a kaptırdı ve amcasının oğlu Vendâd Ümmîd'e sığındı. Vendâd Ümmîd onu Bâ-vendîler'e teslim etmek zorunda kaldı. İbn İsfendiyâr, Mâzyâr'ın hapisten kaça­rak Bağdat'a Me'mûn'un yanına gittiği­ni, Taberî ise Taberistan Valisi Abdullah b. Hurdâzbih'in Şehriyâr b. Servin karşı­sında bir zafer kazandığını ve Abdullah'ın 201'de (816-17) Mâzyâr'ı Me'mûn'un ya­nına gönderdiğini kaydetmektedir. Me'­mûn'un huzurunda müsiüman olan ve kendisine Ebü'l-Hasan Muhammed adıy­la "mevlâ emîri'I-mü'minîn" lakabı veri­len Mâzyâr 207'de (822-23) Taberistan'a döndür.

Mâzyâr hâkimiyetini bütün Taberistan'a yaymaya çalıştı. Bir süre sonra Me'mûn'a şikâyet edildi ve Bağdat'a çağrıldı. Bağ­dat'a gitmeyi reddettiyse de Me'mûn'un ısrarı üzerine hareketleri hakkında bilgi vermek için Âmül ve Rûyân kadılarını göndermek zorunda kaldı. Âmül kadısı Mâzyâr'ı irtidad etmekle suçladı, ancak Me'mûn buna inanmadı ve onu Taberis­tan'a vali tayin etti. Mu'tasım - Bîllâh ha­life olunca (218/833) Mâzyâr'ı yerinde bıraktı. Böylece kendisini küçük bir kral gibi görmeye başlayan Mâzyâr'ın bağlı olduğu Horasan'daki Tâhirî valilerine ödediği ha­racı doğrudan Abbâsîler'e vermekte ısrar etmesi Tâhirîler'in düşmanlığına sebep oldu. Tahinler, Mâzyâr'a karşı bir muha­lefet başlatmaya ve Mu'tasım'i ona karşı harekete geçirmeye çalıştılar. Kaynaklar­da Mâzyâr'ın, Abbâsîler'e isyan eden Bâ-bek ile mektuplaştığına ve onu isyana teşvik ettiğine, Bâbek, Afşin ⁴⁶⁷ ve Bizans imparatoru ile birlikte Abbasî hilâfetini ortadan kaldırıp eski İran İmparatorluğu'nu canlandırma planı yap­tığına dair rivayetler vardır.

Mâzyâr'ı Tâhirîler'e karşı muhalefete Afşin'in teşvik ettiği söylenmektedir. Taberî'ye göre gözü Horasan'da olan Afşin, Mâzyâr'ın Tâhirîler'e karşı muhalefetini işitince bundan yararlanmayı düşündü. Mâzyâr isyan ederse Abdullah b. Tâhir'i zorlayacak ve Mu'tasım Mâzyâr'a karşı Abdullah'ı yardıma gönderecekti. Bu du­rum, Abdullah'ın Horasan valiliğinden az­ledilmesine ve yerine kendisinin getiril­mesine yol açacaktı.

Mâzyâr, Mu'tasim'ın hilâfetinin altıncı yılında isyan etti (224/839). Taberistan, Mu'tasım ve Abdullah b. Tâhir'in gönder­diği beş ordu tarafından kuşatıldı. Mâz­yâr aldığı tedbirlere güvenerek kendini emniyette hissediyordu. Ancak yeğeni Kârin b. Şehriyâr, atalarının sahip olduğu dağlık bölgeye melik tayin edileceği ken­disine vaad edilince Mâzyâr'a ihanet edip Servin dağlarını Abdullah b. Tâhir'in ordu kumandanlarından Hayyân b. Cebele'ye teslim etti. Mâzyâr'a en büyük darbeyi ise kardeşi Kûhyâr vurdu. Kûhyâr. baba­sından kalan toprakların kendisine veril­mesine karşılık Mâzyâr'ı teslim etmeyi kabui etti. Böylece ele geçirilen Mâzyâr Şevval 225'te (Ağustos 840) Sâmerrâ'ya getirildi. Sorgulama sırasında kendisini Afşin'in İsyana teşvik ettiğini söyledi.

Bazı kaynaklar Mâzyâr'ın isyana girişti­ği zaman "kâfir olduğunu" belirtir ve bu ifadeyle muhtemelen irtidad ettiğini kastederler. Ancak yargılanması sırasında ona böyle bir suçlamanın yapılmamış ol­ması bu iddianın muhaliflerince uydurul­duğunu düşündürmektedir. Yargılanma sonucunda Mâzyâr'a ceza olarak 400 so­pa vurulmasına hükmedildi ve Mâzyâr ce­zanın infazı sırasında öldü. Kardeşi Kûhyâr ise ihanetinden dolayı Mâzyâr'ın Deylemli muhafızları tarafından katledildi. Kârinîler hanedanı Kûhyâr'ın ölümüyle ta­rihe karışmış ve Taberistan Tâhirîler'in yönetimine geçmiştir (225/840).

Bibliyografya :

Belâzüri, FüLûh (Rıdvan), s. 330-331, 332, 333, 334;İDnü'l-Fakih,Ki£âüü7-Bü/dân(nşr. M. I. de Goeje), Leiden 1967, s. 304, 305,303, 309; Ya'kübî. Tarifi, II, 318, 425, 476, 477, 479; a.mlf.. Kitâbü'l-Büldân, Leiden 1967, s. 277-278; Taberî. Târih (Ebül-Fazl). IV, 150, 151, 152, 153; VI, 534-535; VII, 510-511,512-513; V]]], 164. 191,316, 556,574,596, 614, 618; IX, 80-101, 103-104, 105; İbn Rüşte. el-A'lâku'n-nefise.s. 150; İbn Havkal, Şûreiü'l-arz, s. 377; İbn İsfendiyâr, Târîh-i Taberistan: An Abridged Transtation oftheHistory Tabaristân ({re. E. G. Browne), Leiden -London 1905, s. 42-44, 94-95, 98, 122-123, 125-126, 127-132, 140-157; Zahîrüddîn-i Mar'aşî. Târih-t Taberistan oe Rû-yân us Mâzenderân (nşr. M. Hüseyin Tesbîhî), Tahran 1361 hş., s. 5-7, 59-67, 160; W. Made-lung, "The Minör Dynastics öf Nortiıern Iran", CHIr., IV, 200-205; V. Minorsky, "Mâzyâr". İA, VII, 429-431; M. Rekaya. "Kârinids", fF(İng.), ]V, 644-647. Ahmet Günek