Bibliyografya : 6 kelb (benî kelb) 6

KERDERÎ, HÂFIZÜDDİN ⁶⁵⁶

KERDERÎ, ŞEMSÜLEİMME

Şemsüleimme Muhammed b. Abdissettâr b. Muhammed el-İmâdî el-Berâteklnî el-Kerderî (ö. 642/1244)

Hanefî fakihî.

18 Zilkade 559'da (7 Ekim 1164) Hârizm bölgesinin idarî merkezi olan Gürgenç'e (Cürcâniye) bağlı Kerder şehrinin Berâte-kîn kasabasında dünyaya geldi. Kureşî'-nin verdiği bu bilgiye karşılık Kefevî onun aynı yıl Kerder'de doğduğunu belirtir. En tanınmış hocaları olan Kâdîhan ve Bur-hâneddin el-Merginânî'nin sırasıyla 592 (1196) ve 593 (1197) yıllarında vefat et­tikleri göz önüne alınırsa Kerderî'nin do­ğumu için Leknevî"nin kaydettiği 599 (1203) tarihinin yanlış olduğu ortaya çı­kar. Bu yanlışın, onun eserinin temel kay­nağını oluşturan Kefevînin Keto'ibii ait elindeki nüshada mev­cut istinsah hatasından ileri geldiği anla­şılmaktadır. Zira Leknevî, başka bir kay­nakta gördüğü 559 (1164) tarihini Kefe-vî'nin verdiği yıla aykırı bularak dikkate almazken Kefevî bu tarihi esas alır. Ayrıca Kureşî, Kerderî'nin künyesini Ebü'1-Vecd olarak verirken Zehebî, İbn Kutluboğa ve el-Melikü'1-Eşref er-Resûlî Ebü'l-Vahde şeklinde kaydederler. Son kaynağın Ker-dûzî diye verdiği nisbe de Kerderî'nin yan­lış yazılmış şekli olmalıdır. İbnü'1-İmâd, Şemsüleimme el-Kerderî'yi Tâceddin el-Kerderî ile karıştırdığından babasının adını Abdülgaffâr diye kaydetmiştir. Ker-derî'nin İmâdî nisbesi ise büyük dedele­rinden biriyle ilgilidir.

Kerderî Hârizm'de yetişti. Burada el-Muğrib müellifi Mutarrizî'den Arap dili ve edebiyatı öğrendikten sonra gittiği Se-merkant'ta Burhâneddin el-Mergînânî1-den meşhur eseri el-Hidâye'yi okudu; ayrıca Şirhtü'l-İslâm müellifi Rüknülis-iâm İmâmzâde'den fıkıh dersi aldı. Ardın­dan tahsilini sürdürdüğü Buhara'da Bed-reddin el-Versekî, Şerefeddin Ömer b. Muhammed el-Akilî, İmâdüddin ez-Ze-rencerî, Ahmed b. Muhammed el-Attâbî, Nûreddin es-Sâbûnî, Kâdîhan gibi hoca­ların fıkıh, hadis ve tefsir derslerini takip etti. Başta fıkıh ve usulü olmak üzere dinî ilimlerde derin bilgi sahibi oldu. Debûsî ve Şemsüleimme es-Serahsî'den sonra fı­kıh usulünü onun İhya ettiği söylenir. Bü­yük bir üne kavuşan Kerderî'nin yetiştir­diği talebeler arasında kız kardeşinin oğlu olduğu için Hâherzâde lakabıyla tanınan Bedreddin Muhammed b. Mahmûd el-Kerderî, Seyfeddin el-Bâharzî, Hamîdüd-din ed-Darîr, Ebü'l-Berekât en Nesefî, Fahreddin Muhammed b. Muhammed el-Maymergî, Sirâcüddin Muhammed b. Ahmed el-Karnebî, Zahîrüddin Muham­med b. Ömer en-Nevcâbâzî gibi âlimler bulunmaktadır. Kerderî9 Muharrem 642 (17 Haziran 1244) tarihinde Buhara'da ve­fat etti ve buraya yarım fersah mesafe­deki Sebezmûn'da defnedildi. Zamanında Hanefî fukahasmın Önde gelen âlimlerinden biri olan Kerderî'nin Hüsâmeddin el-Ahsîkesî'ye aitei-Münte-hab fî uşûli'l-mezheb'i şerhettiği ⁶⁵⁷ ve Te^sîsü'l-kavâ'id ⁶⁵⁸ adıyla bir eser yaz­dığı zikredilirse de bunların günümüze ulaşan nüshaları bilinmediği gibi diğer kaynaklarda da herhangi bir eserinden söz edilmez. Fakat Hanefî mezhebine ve Ebû Hanîfe'ye yönelik eleştirilere cevap verdiği bir risalesinin çeşitli nüshaları za­manımıza ulaşmıştır. Müellif önsözde Ebû Hanîfe'yi kötüleyen bir kimseye rastlama­dığını, ancak Halep'e gittiğinde Gazzâlî'-nin el-Menhûl adlı fıkıh usulüne dair ese­rinin sonunda İmam Şafiî ve mezhebinin diğerlerinden üstünlüğünü dile getirdi­ğini ve bu vesileyle Ebü Hanîfe'ye ağır it­hamlarda bulunduğunu ⁶⁵⁹ görünce risaleyi kaleme alarak ona cevap verdiğini söyler. Leknevî bu ri­salenin iyi bîr çalışma olduğunu, müellifin bazı yerlerde İmam Şafiî ve mensupları­na yönelik ağır ifadeler kullanmakla bir­likte Gazzâlî'nirı yazdıklarına göre bunun hafif bile kaldığını 'belirtir.⁶⁶⁰

Şâfıî ulemâsından İbn Hacer el-Heytemî, Ebû Hanîfe'nin biyografisine dair el-Hayrâtü'I-hisân adlı eserinde Gazzâlî"nin İhyâ'ü culûmi'd-dîride Ebû Hanîfe hak­kında son derece saygılı ifadeler kullandı­ğını dolayısıyla Ebû Hanîfe'ye dair ağır ithamların yer aldığı kitabın Gazzâ-lî'ye ait olamayacağını ve kendi gördüğü nüshanın üzerinde Mahmûd el-Gazzâlî diye bir Mu'tezilî âlimin adının bulundu­ğunu belirterek Kerderî'nin bu eserin Gazzâlî'ye ait olduğu var sayımından ha­reketle risalesini yazdığını söyler.⁶⁶¹ el-Menhûl'-deki ifadelerin zındıklar tarafından kita­ba eklenerek GazzâlFye maledildiğini be­lirten İbn Hacer, bazı Hanefî âlimlerinin bu sözlerin Gazzâlî'ye ait olması halinde bile olgunluk döneminden önceki yıllarda söylenmiş olacağını düşündüklerini kay-deder.⁶⁶² Bu durum, el-Menhûl'ün Gazzâlîye ait olup olmadığı hususunda bazı tartışma­ların doğmasına zemin hazırlamıştır.⁶⁶³

Kerderî'nin risalesinin günümüze ula­şan ve muhtemelen müstensih tercih­lerini yansıtan farklı isimdeki belli başlı nüshaları şunlardır: el-Hakku'1-mübîn fî idhâdi şübehi'l-mübtılîn ⁶⁶⁴ Ri­sale fî tezyidi mezhebi Ebî Hanîfe ⁶⁶⁵ Risale fi'r-red 'ale'1-İmâm el-Ğazzâlî ⁶⁶⁶ Kitâb fi'r-red calâ men ytfânid Ebâ Hanîfe ve aşhâbeh ⁶⁶⁷ er-Red ve'l-intişârcalâ mezhebi imâmi'l-e'imme ve sirâci'1-ümme ⁶⁶⁸ ei-Fevâ3idü'l~münîfe fi'z-zebbi can Ebî Hanîfe.⁶⁶⁹ Süleymaniye Kütüphanesi tasnif fişlerinde ve Brockelmann tarafından ⁶⁷⁰ bazı nüshaların Hâfızüddin el-Bez-zâzî'ye nisbet edilmesi, Bezzâzî'nin ay­nı zamanda Kerderî nisbesini de taşıma­sından kaynaklanmış olmalıdır.⁶⁷¹

Bibliyografya :

Gazzâiî. İhya', Kahire 1387/1967, ], 43; a.mlf., el-Menhûl (nşr. M. Hasan Heyto), Dı-maşk 1400/1980, s. 495-504; ayrıca bk. neşredenin girişi, s. 31-40; el-Melikü'l-Eşref er-Resûlî, el-cAscedü'l-me$bûk (nşr. ŞâkirMahmûd AbdülmürTim]. Bağdad 1395/1975, s. 533; Ze-hebî. A'lâmü'n-nübelg, XXIII, 112-114; Safe-dî, el-Vâft, III, 254; Kureşî, el-Ceuâhirü'l-mudıy-ye, III, 61, 228-230; İbn Tağrîberdî. en-Nücû-mû'z-zâhire, VI, 351; İbn Kutluboğa. Tâcü't-te-râcimfı tabakâti'l-Hanefiyye, Bağdad 1962, s. 64; İbn Hacer el-Heytemî, el-Hayrâtü't-hİsân (nşr. Halil el-Meys], Beyrut 1403/1983, s. 11, 26-27; Mahmûd b. Süleyman el-Kefevî, KetSfibü. a'lâmi 'l-ahyâr min fukahâ'i mezhebi 'n-Nu'mâ-ni'l-muhtâr, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 548, vr. 144-145; Keşfü'z-zunûn, I, 333, 837; İb-nü'l-İmâd. Şezerât (Arnaûtl. V, 376-377; Lekne-vî. el-Feuâ'idü'l-behiyye,s. 176-177; Brockel­mann, GAL, I, 474; Suppl.,], 653-654; II, 316; Abdurrahman Bedevî, Mü'ellefâtü'l-ûazzâll, Ku­veyt 1977, s. 6-9, 331; Ahmet Özel. Hanefi Fı­kıh Âlimleri, Ankara 1990, s. 64-65. Ahmet Özer