Bibliyografya: 4 behçET, hulusi 4

BEHRAMKALE KÖPRÜSÜ

Çanakkale ilinin Ayvacık ilçesinde Osmanlı devrine ait köprü.

Behramkale'nin yakınından geçen Tuz­la çayı üzerinde olan bu köprünün yapı­lış tarihi ve yaptıranı bilinmemektedir. Fakat mimarisi bakımından Osmanlı dev­ri Türk sanatının klasik dönemine (XV-XVII. yüzyıl) ait olduğu tahmin edilmek­tedir. Cevdet Çulpan, bu köprünün Ezi­ne'deki 784 (1382) tarihli Asılhan Bey Köprüsü'ne benzerliğinden hareketle bu­nun da o tarihlere doğru inşa edilmiş olabileceği ihtimalini İleri sürer.

Behramkale Köprüsü sivri kemerli üç gözlü, nisbeten ufak boydaki köprülerin güzel bir örneğidir. Büyük göz 15 m., yanlardakiler ise 7 m. kadar açıklığa sa­hiptir. Kemerlerin muntazam ve oldukça itinalı işçiliğine karşılık bilhassa bü­yük kemerin iki yanındaki dolgular dev­şirme taşlardan gelişigüzel yapılmıştır. Bu kısımlar belki de geç bir devirde ta­mir görmüştür. Ancak yine Behramka-le'de Murad Hüdavendigâr Camii'nin de böyle devşirme malzeme ile yapıldığı dü­şünülürse bu ihtimal zayıflar. Semer-darm şeklinde ortaya doğru yükselen köprünün iki yanında kalın taş levhalar­dan korkuluklar vardır.

Bibliyografya:

J. T. Clarke. Repon on the Inuesügation at Assos, Boston 1882-84, s. 129-133, İv. 1, II; Ay-verdi. Osmanlı Mi'mârtsi I, s. 228; Cevdet Çul­pan, Türk Taş Köprüleri, Ankara 1975, s. 205-206, rs. 130; Muzaffer Erdoğan, "Behram Köp­rüsü", Karayolları Bülteni, sy. 154, Ankara 1963, s. 43.

BEHRÂN

Sirâcüddîn Muhammed b. Yahya b. Muhammed et-Temîmî ez-Zeydî (ö. 957/1550) Yemenli Zeydî fakih.

Aslen Basralı bir aileye mensup olup İ'ûe (1483) Yemen'in Sa'de şehrin­de doğdu. Behrân lakabıyla tanınmıştır. Gençlik yıllarında bir yandan Yemen'in muhtelif şehirlerinde ticaretle meşgul olurken bir yandan da bulunduğu yer­deki ilim adamlarından ders okudu. En ünlü hocası, zamanında Zeydî fıkhının önde gelen şahsiyetlerinden biri olan Seyyid Murtazâ b. Kâsim'dır. Mütevek-kil-Alellah ez-Zeydî döneminde başka-dılık yapan Behrân 957 Ramazanında (Eylül 1550) doğum yeri olan Sa'de'de öldü.

Eserleri:

Fıkıh, fıkıh usulü, tefsir, ha­dis ve Arap edebiyatı sahalarında kale­me aldığı on beş kadar eserinin başlıca-ları şunlardır:

1- Teftîhu'l-kulûb ve'l-ebşâr li'1-ihtidâ3 ilâ keyfiyyeti ihtilâ­fı Esman 1-ezhâr. Mütevekkil Yahya b. Şemseddin'in (ö, 965/1558) el-Eşmâr ü fıkhi'1-e'immeti'l-athâr adlı kitabının şerhi olup meseleleri delilleriyle zikre­den bir Zeydî fıkıh kitabıdır.

2- el-Kâfil Zeydî fıkıh usulüne dairdir.

3- el-Mucte-med min hadîsi seyyidine'l-Mustafâ. Kütüb-i Sitte'ûe yer alan hadislerin fıkıh konularına göre düzenlendiği bir eserdir.

4- el~Muhtaşarü'ş-şâfî fi "ilmeyi'l-'arûz ve'1-kavâfî⁴⁸

5- Cevâhirü'1-ah-bâr ve'1-âşâr el-müstahrace min lüc-ceti'î-Bahn'z-zehhâr. Behrân bu ese­rinde Mehdî-Lidınillâh'ın (ö. 840/1437) el-Bahrü'z-zehhâr'ınüaWi hadisleri tah-rîc etmiştir. Kitap bu eserle birlikte ön­ce Kahire'de (1366/1947), sonra bu bas­kıdan ofset olarak San'a'da (1409/1988) beş cilt halinde basılmıştır.

6- Behcetü'l-cenıâl ve mahaccetü'I-kemâl ii'l-mez-mûm ve'1-memdûh minel hişâî îi'l-e'immeti ve'î-cummâl⁴⁹. Kaynaklarda adı geçen diğer eserleri ara­sında, Zemahşerî'nin tefsiri üzerine yaz­dığı Tekmîlü'I-Keşşâî adlı haşiye ile Ze-mahşerî ve İbn Kesîr'in tefsirlerini bir araya getirdiği et-Tefsîrü'1-kebîr'i zik­redilebilir.⁵⁰

Bibliyografya:

Şevkânî, el-Bedrü'L-tâtic, II, 278-280; Hedİy-yetü'l-'âriftn, II, 243-244; Izâhu't-meknûn, I, 269, 317; II, 43, 223, 449; Brockelmann, GAL, II, 533-534; SuppL, II, 557; Ziriklî. el-A'lâm, VI11, 11; Kehhâle, Mu'cemü'l-mü'ellİltn, XII, 109; el-Kâmûsül-İslâmt I, 381; Abdullah Ömer el-Habeşî, Merâci'u Lârtlv'i-Yemen, Dımaşk 1972, s. 17, 65-66, 146; a.mlf.. el-Fikrül-İsiâmt fi'l-Yemen, 55-56, 93, 234, 370, 656; Mufıammed Behçet el-Baytâr, "Kil.âbü'1-Bahri'z-zehhâr", MMWDm.,XXXIV/3 (1959), s. 512-517.

BEHŞEMİYYE

Mu'tezîle kelâmcılarından Ebû Hâşim el-Cübbâî'nin (0.321/933} görüşlerini benimseyenlere verilen ad.⁵¹

BEHÛTÎ⁵²

BEHZAD⁵³

BEK⁵⁴

BEKA

Kötü huy ve vasıflarından arınan sâlikin iyi huy ve vasıflar edinmesi, kendisinden fâni olup Hak ile beraber olması anlamına gelen bir tasavvuf terimi.⁵⁵

BEKA

Allah'ın varlığının sonsuzluğunu İfade eden kelâm terimi.

Sözlükte "sebat ve devam etmek, ke­sintiye uğramadan geleceğe doğru sü­rüp gitmek" anlamına gelen beka, te­rim olarak Allah Teâlâ'nın varlığına her­hangi bir yokluğun gelemeyeceği (fena­nın selbi) mânasını taşır; zıddı fenâ'dır. Kur'an'da beka sıfatı ism-i tafdfl ve fiil şeklinde Allah'a nisbet edildiği gibi⁵⁶ aynı mâna­da olmak üzere âhir* ve samed* isim­leri de 0'na izafe edilmiştir⁵⁷. Ayrıca Kur'an'da Al­lah'ın beka sıfatını ölümsüzlük, fena bul­mamak gibi kavramlarla ifade eden baş­ka âyetler de mevcuttur.⁵⁸ Hadislerde ise Cenâb-ı Hakk'ın beka ile vasıflandı­ğını gösteren, bu lafızdan türemiş veya yakın anlamlı kelimelerden teşekkül et­miş birçok esmâ-i ilâhiyye vardır.⁵⁹ Bekanın en sade ve ve­ciz tarifini Hz. Peygamberin, "Aİlahım! Sen evvelsin, senden önce hiçbir şey yok­tur; sen âhirsin, senden sonra hiçbir şey olamaz" şeklindeki duasında görmek mümkündür.⁶⁰

Beka, âlemin yaratıcısı olan Allah'ın ezelden beri mevcudiyeti yani kıdem sı­fatı ile yakından ilgilidir. "Kıdemi sabit olanın ademi muhaidir" kaziyyesi gere­ğince ezelden beri mevcut olan Allah'ın geleceğe doğru da sonsuz olarak var ola­cağını kabul etmek mantık bakımından zorunludur. Konu ile ilgili eserlerde sık­ça kullanılan sermediyyet kelimesi, ke-lâmcılar tarafından kıdem ile beka ara­sında kurulmuş olan bu bağlantıyı gös­teren ve bu iki sıfatın taşıdığı anlamları ifade eden bir terimdir. "Zeval bulmaz, ölmez" mânalarına gelen lâ yezâl ve lâ yemût lafızları da Cenâb-ı Hakk'in beka sıfatını ifade için kullanılmaktadır.

Allah'a nisbet edilen bekanın hangi sı­fat grubu içinde kabul edileceği hususu kelâm âlimlerince tartışılagelmiş ve Eş'a-riyye ile Mâtürîdiyye arasındaki görüş ayrılıklarından birini teşkil etmiştir⁶¹. Hatta Eş'ariyye içinde bile beka sıfatının yorumlanması konu­sunda görüş ayrılığı vardır. Bizzat İmam Eş'arfnin beka ile ilgili görüşleri Bâkıllânî. Cüveynr ve Fahreddin er-Râzî gibi Eş'ariyye'ye mensup âlimler tarafından benimsenmemiştir. Bu husustaki görüş ayrılıkları şu şekilde özetlenebilir:

a- Beka ilim, hayat, kudret sıfatları gi­bi "sıfât-ı meânî"dendir. Allah Teâlâ ken­di zâtına yaraşır bir beka ile bakîdir. Bu anlayış İmam Eş'arî ve onu takip eden­lerin görüşüdür,

b- Beka vücûd gibi bir "sıfat-ı nefsiyye" olup zât üzerine zait ve ondan ayrı değildir; zât iie özdeştir; bu sebeple hiçbir şekilde zâttan ayrıla­bilecek bir sıfat olarak düşünülemez. Bâkıllânf. Cüveynî ve Fahreddin er-RâzT bu görüşü savunmuşlardır,

c- Vücûdu sıfât-ı nefsiyye olarak değerlendirme­yen Ehl-i sünnetin çoğunluğu ise beka­nın Allah'ın selbî sıfatlarından biri oldu­ğu görüşünü benimsemektedir.

Kur'ân-ı Kerîm'de her canlının öleceği⁶² ve her şeyin helak ola­cağı⁶³ ifade edilmekte­dir. Ölümsüzlük ve değişmezlik anlamı­na gelen beka ise sadece Allah'a mah­sustur. Yine Kur'an'da cennet ile cehen­nem ehlinin bulundukları yerlerde ebe­diyen kalacakları⁶⁴, dolayısıyla ölmeyecek­leri haber verilmektedir. Aynı mahiyet­teki ifadeler hadislerde de yer alır⁶⁵. İlk bakışta naslarda göze çar­pan bu ifade farklılıkları kelâmcılar ara­sında cennet ve cehennem ile içindeki­lerin devamlılığı konusunda görüş ayrı­lığına yol açmıştır. Nitekim Cehm b. Saf-vân, Allah'tan başka her şeyin fâni ol­duğunu ifade eden naslara dayanarak geçmişte olduğu gibi gelecekte de Al­lah'tan başka hiçbir şeyin bulunmaya­cağını, dolayısıyla cennet, cehennem ve içindekilerin yok olacağını savunmuştur. Ebü'l-Hüzey! el-Allâf ise aynı delillere da­yanarak Allah'ın kudretiyle varlık kaza­nan her şeyin (makdûrat) fâni olduğunu ileri sürmüştür; ancak o bu fenayı ha­reketsizlik mânasında anlamıştır.⁶⁶ Buna karşılık kelâm âlimlerinin büyük çoğunluğu, aşağıdaki gerekçelere dayanarak bu görüşleri red­detmişlerdir:

1- Her şeyden önce. "her canlının öle­ceği ve her şeyin helak olacağı" tarzında­ki ifadelerle dünya hayatının ve kâinat­taki bu düzenin kastedildiğini kabul et­mek lâzımdır. Bu husus, bu tür ifadeleri ihtiva eden âyet ve hadislerin üslûp ve muhtevalarından açıkça anlaşılmaktadır.

2- Allah'a nisbet edilen beka ile cen­netle cehennemin bekası mahiyet itiba­riyle birbirinden farklıdır. Allah'a nisbet edilen beka değişmez (lâ yetegayyer) ve kendisiyle Özdeş (bi-zâtihî) anlamına ge­lir. Cennetle cehennemin, bunların için­deki halkın, nimet ve azabın bekası ise kendiliğinden olmayıp Allah'ın yaratma-sıyla mümkündür ve daima değişerek varlığını sürdürmek durumundadır. Ya­ni Allah'tan başka hiçbir şey kendi ken­dine yeterli olarak ve değişmeyerek ay­nıyla varlığını sürdüremez. Tıpkı dünya­daki canlıların, hücrelerinin yenilenerek devam etmesi gibi Allah her an bir cen­net ile bir cehennemi yok eder ve aynı an içinde yerine başka bir cennet ile bir cehennem getirir. Burada bir şeyin ay­nıyla devam etmesi (beka) değil benze­rinin, türünün (emsal) devamı bahis ko­nusudur.⁶⁷ Bu İse gerçek değil zahirî bir bekadır.

3- İbn Hazm gibi bazı âlimlere göre Al­lah'tan başka bütün varlığı zaman bakı­mından ezelî saymak dinin ve aklın ka­bul edeceği bir şey değildir. Şu halde bir şeyin hadis (yaratılmış) olduğu kabul edil­dikten sonra onun gelecek açısından son­suz (bakî, ebedî) olduğunu söylemek din ve mantık açısından imkânsız değildir. Bu görüş de Allah'ın dışındaki varlıklara nisbet edilen bekanın gerçek mânada bir beka olmadığı düşüncesine dayanır.

Bibliyografya:

Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât, "beka3" md.; İbnü'1-Esîr, en-Nih&ye, "bekâJ" md.; Lisânü'l-"Arab, "beka"" md.; VVensinck. Mu'cem, "cen­net", "cehennem" md.leri; Mustafavî, et-Tah-kik, "bekâ=" md.; Cemil Salîbâ. el-Mu'cemü'l-felsefî, "beka5" md.; Müslim. "Zikir", 61; İbn Mâce. "Du'â3", 2; Tirmizî. "Dacavât", 19; Mâ-türîdr. KitAbü't-Teuhîd, s. 13-16, 260; Bağda­dî. el-Esmâ' ve'ş-şıfât, Kayseri Râşid Efendi Ktp., nr. 497, vr. 77b-82b; a.mlf., Uşûlü'd-dîn, s. 108-109; a.mlf., el-Fark (Abdülhamîd), s. 122-124; İbn Hazm. el-Faşl (İJmeyre). IV, 145-148; a.mlf.. el-üşûi üe'l-fürû", Beyrut 1404/1984, s. 43-45; Beyhakî, el-Esmâ* ue'ş-sıfât, Kahire 1358, s. 9-12; Cüveynî, el-İrşâd (Muhammedi, s. 78; Gazzâlî, el-Makşadü'i-esnâ, Kahire 1322, s. 96-98, 108; Fahredüin er-Râzî, Leuâmi'u'l-beyyinât, Kahire 1323, s. 96; a.mlf., Münâ-zarât, Haydarâbâd 1355, s. 13-14; Teftâzânî, Şerhu'l-Makâşıd, II, 79-80; Cürcânî, Şerhu'i-Meuâkıf, II, 364-365; İbnül-Hümâm, ei-Mü-sâyere, Kahire 1317, s. 23-24; Muhammed b. Yûsuf es-Senûsû Hakâ^ik, İÜ Ktp., AY, nr. 6270, vr. 4İJ; Ebü'l-Beka. el-Külliyyât, İstanbul 1287, s. 170; Ebû Azbe. er-Ravzatü'l-behiyye, Haydarâbâd 1322, s. 66; Zebîdî. İthâfü's-sâde, I, 97-98; İzmirli. Yeni i'lm-i Kelâm, II, 89; El-malılı. Hak Dini, I, 549; VII, 4676; Abdurrah-man Bedevî, Mezâhibü'l-islâmiyyîn, Beyrut 1983,1, 152-157.