Bibliyografya: 6 ÇİVİZÂde mehmed efendi 6

ÇİT KASRI 5

ÇİTAGONG 5

Bibliyografya: 6

ÇİVİZÂDE MEHMED EFENDİ 6

Bibliyografya: 6

ÇÎVİZADE MUHYİDDİN MEHMED EFENDİ 6

Bibliyografya: 7

ÇİVİZADELER 8

Bibliyografya: 9

ÇOBAN ÇEŞMESİ KÖPRÜSÜ 9

Bibliyografya: 9

ÇOBAN KÖPRÜSÜ 9

Bibliyografya: 10

ÇOBAN MUSTAFA PAŞA KÜLLİYESİ 10

Bibliyografya: 12

ÇOBANOĞULLARI 13

Bibliyografya: 13

ÇOCUK 14

Bibliyografya: 19

Bibliyografya: 21

Bibliyografya: 24

ÇOCUK DÜŞÜRME 25

Bibliyografya: 26

Bibliyografya: 27

ÇOK EVLİLİK 28

Bibliyografya: 32

ÇOMAKDAR 33

Bibliyografya: 33

ÇORBACI 33

Bibliyografya: 34

ÇORLULU ALİ PAŞA 34

Bibliyografya: 35

ÇORLULU ALÎ PAŞA KÜLLİYESİ 35

Bibliyografya: 37

ÇORLULUZADE MAHMUD CELALEDDİN PAŞA 37

ÇORUM 37

Bibliyografya: 39

ÇORUM ULUCAMİ 40

ÇORUMLU 40

ÇÖĞEN 41

ÇÖĞÜR 41

Bibliyografya: 43

ÇÖLE İNEN NUR 43

Bibliyografya: 44

ÇÖLEMERÎK 44

ÇÖMEZ 44

Bibliyografya: 44

ÇÖMLEKÇİZADE RECEB ÇELEBİ 45

ÇÖREKÇİZÂDE AHMED MÜNÎR 45

ÇUHACI HANI 45

Bibliyografya: 45

ÇUHADAR 45

Bibliyografya: 46

ÇUKA ADASI 46

Bibliyografya: 47

ÇUKUR ÇEŞME HAMAMI 47

Bibliyografya: 49

ÇUKUR ÇEŞMELER 49

Bibliyografya: 50

ÇUKUR HAMAM 50

Bibliyografya: 52

ÇUKUR HAMAM 52

Bibliyografya: 53

ÇULHA 53

ÇULPAN, CEVDET 53

Bibliyografya: 54

ÇUVAŞLAR 54

Bibliyografya: 58

D 58

DABBE 58

Bibliyografya: 59

DABBE (BENİ DABBE) 59

Bibliyografya: 59

DABBETÜ'I-ARZ 59

Bibliyografya: 61

DABBÎ, AHMED B. YAHYA 62

Eserleri: 62

Bibliyografya: 63

DABBÎ, MUFADDAL B. MUHAMMED 63

DABBİ, ZEKERİYYÂ B. YAHYA 63

DABIK 63

DAD 63

Bibliyografya: 65

DADALOĞLU 65

Bibliyografya: 66

DADAYLI HÂLİD BEY 66

Bibliyografya: 67

DAGÂTIR 67

Bibliyografya: 68

DAĞ 68

Bibliyografya: 71

Bibliyografya: 72

DAĞ 72

Bibliyografya: 73

DAĞFEL B. HANZALE 73

Eserleri: 73

Bibliyografya: 74

DAĞISTAN 74

Bibliyografya: 76

DAĞISTANİ, ÖMER ZİYÂEDDİN 77

Eserleri: 77

Bibliyografya: 78

DAĞLIOĞLU, HİKMET TURHAN 78

Bibliyografya: 78

DAĞSEVEN, YUSUF 79

Bibliyografya: 79

DAHHAK 79

Bibliyografya: 80

Bibliyografya: 81

DAHHÂK B. KAYS 81

Bibliyografya: 82

DAHHÂK B. MAHLED 82

DAHHÂK B. MÜZÂHİM 82

Bibliyografya: 83

DAHHÂK B. OSMAN 83

Bibliyografya: 83

DAHHÂK B. SÜFYAN 83

Bibliyografya: 84

DAHHAKİYYE 84

DAHİL 84

Bibliyografya: 86

DÂHİL MEDRESESİ 86

DAHİLİYE NEZARETİ 87

Bibliyografya: 89

DÂHİS 89

DAHKİ MUSTAFA EFENDİ 90

Eserleri: 90

Bibliyografya: 90

DAHLAN, AHMED B. ZEYNÎ 90

Eserleri. 91

Bibliyografya: 92

DAHLÂN, KİAİ HACI AHMED 92

Bibliyografya: 93

DAHOMEY 93

DAHVAR 93

Eserleri: 94

Bibliyografya: 94

DÂİ 95

Bibliyografya: 96

DAİRE 97

DAİRE-İ SENİYYE 97

DAİRETÜ'I -MAARİF 97

DAİRETÜ’I -MAARİF 97

DALRETÜ'L-MAARİFİ'I-İSLAMİYYE 97

DAİRETÜ'I-MAARİFİ'I-OSMANİYYE 97

Bibliyografya: 97

DAKAR 98

Bibliyografya: 99

DAKÎKÎ 99

Bibliyografya: 100

DAKKA 100

Bibliyografya: 101

DAL 102

Bibliyografya: 102

DALALET 102

Bibliyografya: 104

Bibliyografya: 105

Bibliyografya: 107

DA'LEC B. AHMED 108

Bibliyografya: 108

ÇİT KASRI¹

ÇİTAGONG

Bengladeş'te bir liman şehri ve idarî bölge.

Bengal körfezinin kuzeydoğu köşesin­de, 22° 21' kuzey enlemi ve 91° 50' doğu boylamı üzerinde yer alan liman Bengla-deş'in en önemli ticaret ve ihracat mer-

kezi durumundadır. Çitagong idarî böl­gesi ise Dakka, Kulna ve Racşâhî'nin ya­nında ülkenin dört eyaletinden birini teş­kil eder. Nüfusu 1941'de 84.000, 1951 de 294.000 ve 1981'de 1.391.877 olan Çitagong, başşehir Dakka'dan sonra ül­kenin ikinci önemli şehridir. Çitagong bölgesinin nüfusu ise 23.322.000'dir (1981). Denizden 15 km. içeride Karna-fuli nehrinin sağ kıyısında bulunan şe­hir, devamlı olarak sular altında kalan Bengal vadisinden içeride âdeta tabii bir limanın kıyısında kurulmuştur. Bununla birlikte Bengal körfezinde görülen tayfunların tehdidi altında olup Mayıs 1991'-de meydana gelen ve hızı saatte 235 ki­lometreye ulaşan kasırgada 25.000 kişi ölmüştür. Şehrin ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemektedir. İlk Arap coğrafyacıları bu bölgede liman şehri ola­rak Brahmaputra nehrinin kıyısında bu­lunduğu sanılan Semender adlı bir yer­den söz etmektedirler. XIV. yüzyıldan itibaren varlığı bilinen şehir, bugün ol­duğu gibi o zamanlar da önemli bir li­man olarak dikkatleri çekmiş ve Porte­kizliler tarafından "Porto Grando" (büyük liman) adıyla anılmıştır. İlk defa 1338 ve­ya 1340'ta Bengal Sultanlığının kuru­cusu Fahreddin Mübarek Şah tarafından muhtemelen Arakanlılar' dan alınarak müslüman topraklarına katılmış, ancak Ara kanlılar'in şehre karşı tecavüz ve teh­ditleri devam etmiştir. Şehir İbn Battû-ta dahil İslâmî kaynaklarda Sonârgâon adıyla geçer. 1345-1346 yıllarında Hindistan'daki seyahati sırasında Delhi'den sonra buraya gelen İbn Battûta daha sonra kuzeye Asam bölgesine doğru yo­luna devam etmiş ve bu arada Fahreddin Mübarek Şah'ın fakirleri gözeten, tasavvuf ehlini seven bir kişi olduğunu kaydetmiştir.

Arakanlılar'ın kralı Bosaw-Pyu 1459'-da Çitagong'u işgal etti. Bu tarihten 1512 yılına kadar geçen sürede şehrin tekrar müslüman hâkimiyetine girip girmediği tesbit edilememekte, ancak bu dönem­de Rükneddin Berbek Şah'ın (1460-1474) kumandanlarından Rasti Han tarafın­dan şehirde bir mescid yaptırıldığı bilin­mektedir. 1512'de Bengal Sultanı Sey-yid Alâeddin Hüseyin Şah Arakanlılar'ı yenerek şehre hâkim oldu ve buraya Fethâbâd adını verdi. Bengal'in son ba­ğımsız sultanı Gıyâseddin Mahmud Şah'ın (1533-1539) ilk yıllarında hücum etmeye başlayan Portekizliler 1538'de şehre hâ­kim oldular. Karrânîler sülâlesinden Ben-gal'e hâkim olan Süleyman Karrânî (1564-1572) ve oğlu Dâvud Şah Karrânî (1572-1576) Çitagong'da bulundularsa da 1576'-da Racmahal Savaşı'ndan galip çıkan Bâ-bürlüler'den Ekber Şah şehri ele geçir­di. 1587'de şehri tekrar Arakanlılar al­dılar, ancak 1S9O'da Portekizliler yine ağırlıklarını hissettirmeye başladılar. O dönemde önemli bir liman şehri olan Çi-tagong, Bengal körfezi kıyılarında dola­şan Portekizli ve Arakanlı denizciler ara­sında devamlı surette el değiştirdi. Ni­hayet 1666 yılında Bâbürlü Hükümdarı Evrengzîb'in Bengal Valisi Nevvâb Şâyes-te Han kesin olarak şehri Arakanlılar'dan aldı. Fetihten sonra İslâmâbâd adını alan ve 1760 yılına kadar Bâbürlüler'in doğrudan yönetiminde kalan şehirde Şâ-yeste Han'ın oğlu Büzürg-Ümmid Han tarafından Bâbürlü mimarisinde büyük bir cami inşa edildi. Çitagong son nev­vâb Mîr Kasım Han zamanında İngiliz iş­gali altına girdi (1760).

Kalküta'dan sonra Bengal körfezinin en önemli limanı olan Çitagong demir­yolu ile AsanYa bağlıdır. Yakın dönem­de, yurt dışına mal şevkinin çoğaltılabil-mesi amacıyla ihracatı geliştirme bölge­si ilân edilen bu bölgedeki şirketler it­halât muamelelerinden ve vergilerden muaf tutulmuşlar ve gerekli malları böl­geye ithal ederek bu yolla geniş çapta ihracat yapmaya başlamışlardır. Böyle­ce Çitagong liman bölgesi ülkenin kal­kınmasında önemli rol oynamaktadır.

Çitagong bölgesinde yerli halkın ya­nında çok değişik kökenli göçmen un­surlar da bulunmaktadır. Bunlar ara­sında, ataları Arap ülkelerinden gelmiş olanlar Önemli bir yekûn tutmakta ve % 75'i müslüman olan halk arasında bu Arap kökenli nüfus sebebiyle yayılan Arapça'nın tesiri açıkça görülmektedir. Çitagong'da Hint-İslâm mimarisinin çok güzel yapı örneklerine rastlanır. Şehir merkezine 6 km. kadar mesafede meş­hur mutasavvıf Bâyezîd-İ Bistâmfnin adı­na XVIII. yüzyılın başlarında inşa edil­miş olan Bâyezîd-i Bistâmî Camii, Der­gâhı ve Türbesi bulunur. Ancak mahallî tarihçi Hamîdullah Han türbenin gerçek­ten Bâyezîd-i Bistâmfye ait olamayaca­ğını, çünkü İran'dan ayrılmadığı bilinen Bistâmî'nin Bengal'e geldiğinin tesbit edilemediğini söyler. Muhtemelen bu­rası Bistâmîye hürmeten kurulmuş bir makamdır. XIV. yüzyıl ulemâ ve muta­savvıflarından Şeyh Bedrülâlem'in şehir merkezinde bulunan ziyaretgâhı ile Dergâh-ı Penç Pir diye bilinen beş muta­savvıf kabri şehirdeki önemli ziyaret yer-lerindendir. "Kadem-i resul" veya "kadem-i mübarek" diye meşhur olan Hz. Peygamber'İn Topkapı Sarayı'nda mu­kaddes emanetler arasında bulunan ayak izinin bir benzeri de 1719'da Resulna-gar'da yapılmış olan bir mescidde mu­hafaza edilmektedir. Yine 1719'da inşa edilen Hamza Han Camii şehrin az dışın­da ve Bâğ-ı Hamza denilen yerdedir. Çi­tagong'un dışında 13 km. kuzeyde Ku-mira civannda bulunan Hamîd Han Camii XVi. yüzyıla ait olan eserler arasındadır. Sandvip adasını Portekizliler'den temiz­leyen kumandan Dilâver Han'ın 1618-1622 yıllan arasında adada yaptırdığı kale İle cami ise Çitagong bölgesindeki Hint - Türk mimarisinin en güzel örne­ğidir.

Bibliyografya:

İbn Battûta, Tuhfetü'n-nüzzâr, II, 698-699; Ghulam Husain Salim. A History of Bengal, Del­hi 1975, s. 10, 41, 227; The history of Bengal², Dacca 1976, II, 373-375, 377-387; Syed Mahmudul Hasan, Müslim Monuırtents of Bangtadesh, Dacca 1980, s. 33-40; The Far East and Australasia 1988, London 1987, s. 214, 220, 222; -Çittagong", İA, 111, 438; A. H. Dani, "Chittagong", £/2(İng), II, 31-32.