Bibliyografya: 6 ÇİVİZÂde mehmed efendi 6

DABBÎ, AHMED B. YAHYA

Ebû Ca'fer Ahmed b. Yahya b. Ahmed b. Amîre ed-Dabbî (0.599/1203)

Buğyetü 'I -mültemis adlı biyografik eseriyle tanınan Endülüslü tarihçi ve hadis âlimi.

5S9 (1164) yılından önce Endülüs'ün Lûrka (Lorca) şehrinin batısında yer alan Beles'te (Velez) doğdu. Nisbet edildiği Benî Dabbe kabilesi Hicaz'da yaşadığına göre ailesi buradan Endülüs'e göç etmiş olmalıdır. İlk hocası Ebû Abdullah b. Hu-meyd'dir. Daha sonra Ebü'l-Kâsım b. Ha-bîş'ten okudu ve onun derslerine uzun süre devam etti. Dabbî ilk tahsilinden sonra hayatının yansından fazlasını ge­çirdiği Mürsiye'ye yerleşti. Buradan çe­şitli şehirlere giderek oralardaki hocala­rın sohbetlerine katıldı. Sebte'de (Ceuta) Abdullah b. Ubeydullah el-Hacerî'den. Merakeş'te Muhammed İbnü'l-Fehhâr, Abdurrahman İbnü'l-Kasîr. Ali b. Kevser ve akrabalarından Ahmed b. Abdülmelik b. Amîre'den hadis dinledi³⁵⁰. Endülüs ve Mağrib'-deki âlimlerden tahsilini tamamladıktan sonra hac farizasını yerine getirmek üze­re memleketinden ayrıldı.

Dabbî haberleri iyi değerlendiren, ri­vayetine güvenilir bir âlimdir. Onun gü­zel ve süratli yazı yazdığı, verrâk'lık ya­parak bu meslekten bir hayli para ka­zandığı konusunda kaynaklar ittifak et­mektedir. İmam Mâlik'in el-Muvatta adlı eserini bir hafta içinde hiç yanlışsız istinsah ettiği nakledilir³⁵¹. Ömrünün son dönemlerinde kıra­at ve hadis meclisleri tertip eden ve pek çok talebe yetiştiren Dabbî, 26 Rebîülâ-hir 599³⁵² tarihinde Mürsi-ye'de vefat etti.

Eserleri:

Dabbî'nin günümüze ulaşan tek eseri Buğyetü'I-mültemis fî târihi ricali ehli'l-Endelüs'tüT. Eser, müslümanlar tarafından fethinden itibaren Endülüs'te doğan, yaşayan. Ölen veya oraya gelen hadis ve fıkıh âlimleri, devlet adamlan, şairler, edebiyatçılar ve meş­hur kişilerin biyografilerini ihtiva etmek­tedir. Ana kaynağı, Humeydrnin 92 (711) yılında Endülüs'ün fethinden 450 (1058) yılına kadarki biyografileri ihtiva eden Cezvetü'î-muktebis adlı eseridir. Dab­bî buna 595 (1199) yılına kadar yaklaşık 150 senelik zaman dilimindeki biyogra­fileri de ilâve etmiştir; Bağyetü'1-mül-temis bu yönüyle Cezvetü'l-muktebisîn bir zeyli mahiyetindedir. Dabbînin Cezvetü'l-muktebis'ten olduğu gibi naklet­tiği biyografilerin sayısı 825, çıkardıkla­rı 140, ekledikleri ise 7S0 kadardır. Bil­gi ilâve ettiği biyografilerin sayısı yedi, bazı bilgileri çıkararak yeniden düzenle­diklerinin sayısı ise on beştir. Cezvefü'İ-muktebis"\n, Endülüs emirlerinin kro­nolojik olarak düzenlenmiş biyografile­rini ihtiva eden mukaddimesini olduğu gibi eserine alan Dabbî, aynı metodu kul­lanarak daha sonraki emirlerin biyogra­filerini de ilâve etmek suretiyle kendi mukaddimesini oluşturmuştur. Eserin diğer kaynakları arasında, İbnü'1-Fara-dTnin (ö. 403/1013) Târîhu 'ulemâ'i'l-Endelüs'ü ile Feth b. Hâkân el-Kaysf-nin (ö. 529/1135) Matmahul-enfüs'û sayılmaya değer olanlarıdır.

Müellif, Muhammed adına öncelik ver­diği ve yalnızca ilk iki isme ve bu isimle­rin de ilk harflerine göre alfabetik ola­rak düzenlediği eserinde, ulaşabildiği bil­gilere bağlı olarak genellikle biyografi sahibinin adını, nisbesini, künye ve la­kabını, doğum-ölüm tarih ve yerlerini, ilmî şahsiyetini, eserlerini, hocalarını, ta­lebelerini ve hayatıyla ilgili diğer bilgile­ri zaman zaman şiirlerinden bazı beyit­lerle de süsleyerek zikretmektedir. Ba-zan da biyografi sahibinin sadece adının kaydedildiği görülmektedir. Ayrıca ese­rin sonunda künyeleriyle, oğul veya ata­larından birine nisbetle ya da nisbeleriy-le meşhur olanlarla kadınlar için ayn bö­lümler bulunmaktadır. Biyografiler arasında en geç vefat tarihinin 595 (1199) olmasından hareketle DabbFnin, eseri­nin telifiyle ömrünün sonlarına yakın bir zamana kadar meşgul olduğu söylene­bilir.

Buğyetü'l-mültemis'in. İspanyol şar­kiyatçıları Franciscus Codera ve Julianus Ribera tarafından Escurial Kütüphane-si'ndeki tek nüshası esas alınarak yapı­lan bir ciltlik neşri³⁵³, yazma nüshada okunamayan yerler bulunması sebebiyle oldukça eksiktir ve bu neşirde birkaç satırı boş kalmış pek çok sayfa bulunmaktadır. Bazan da peş pe­şe gelen biyografiler birbirine karıştırıl­mıştır³⁵⁴. Bu eksikler, eserin ana kaynağını oluş­turan Cezvetü'l-muktebis başta olmak üzere konu ve zaman paralelliği bulunan diğer eserlerle karşılaştırılarak Kahire baskısında (İ967) giderilmeye çalışılmış­sa da eserin başka bir yazmasının bu­lunmaması sebebiyle bazı noksanlarının tamamlanması mümkün olmamıştır. İb­rahim el-Ebyârî tarafından yapılan üçün­cü neşrinde de (Kahire-Beyrut 1410/1989) bazı hataların tekrarlandığı görülmekte­dir (Meselâ Abdülcebbâr b. Feth b. Mün-tasır el-Belevî'nin 258 (871-72) olan vefat tarihi her üç neşirde de 658 (1259-601 ola­rak geçmektedir).

Eserin Madrid baskısında sehven ve­rilen bir mükerrer numara ile birlikte³⁵⁵ 1596. Kahire baskısında üç mü­kerrerle³⁵⁶ birlikte top­lam 1601 biyografi bulunmaktadır. Eb-yârî'nin gerçekleştirdiği baskıda ise ilk iki neşirde 432 numara ile bir arada ve­rilen iki biyografinin ayrılmasıyla bu sa­yı 1602'ye çıkmaktadır.

Dabbî'nin zamanımıza intikal etmeyen diğer eserleri de şunlardır:

1- Matla cu'l-envör li-şahîhi'1-âşâr. Buhârî ve Müs­lim'de yer alan sahih hadisleri bir araya getiren eseridir.

2- Fihris. Dabbî bu ese­rinde şeyhlerinin hayat hikâyelerini ve onlardan okuduğu kitap ve hadisleri top­lamıştır.

3- el-Erba’în cani'l-erbacîn.

4- el-Müselse!ötü'l-mübewebe.³⁵⁷

Bibliyografya:

Dabbî, Buğgetut-mültemis³⁵⁸, Madrid 1884-85; a.e.³⁵⁹, Kahire 1967; a.e.³⁶⁰, Kahire-Beyrut 1410/1989, MI, ayrıca bk. naşirin mukaddimesi, I, 15-18; Sem'ânî, el-Ensâb, VTII, 144; Makkarî. Nefhu'MTb, 381; a.mlf., Ezhârü'r-riyâz³⁶¹, Rabat 1398-1400/1978-80, IV, 108; Ser-kîs, Mu'cem, I, 193; Brockelmann. GAL Suppi, [, 580; Ziriklî, el-A'tâm, !, 254; F. Rosenthal, A Histoıy of Müslim Historiography, Leiden 1968, s. 378, 460, 465; Abbas b. İbrahim, el-İclâm, 11, 102-103; Chejne, Müslim Spain, s. 148, 279; M. İmamuddin. Müslim Spain, Leiden 1981, s. 17, 152; Ömer Ferruh, Târîhu'l-edeb, V, 372; Abdülvehhâb b. Mansür, A'lâmü'l-mağribi'l-'Arabi, Rabat 1403/1983, III, 369-370; Ma'a'l-mektebe, s. 111; C. F. Seybold. "Dabbî", İA, MI, 446; a.mlf.. "al-Dabbî, Abü Dja'far", El2 (İng), II, 72; el-KâmOsü't-İstâmt, IV, 395.