Bibliyografya 7 afganiler tekkesi 7

AGÂH EFENDİ, ÇAPANZÂDE

(1832-1885) Tercümân-ı Ahvâl gazetesini yayımlayan gazeteci. İstanbul Sarıyer'de doğdu. Babası Yozgatlı Çapanzâde Ömer Hulusi Efendi'dir. İlk tahsilinden sonra Galatasaray Tıbbiye-i Şâhâne-i Adliyye'sinin ha­zırlık sınıfına girdi (1842). Yedi yıl de­vam ettiği bu okulu bitiremeden aynl-dıysa da burada Fransızca, İngilizce, İtalyanca öğrendi ve Babıâli Tercüme Odasına memur oldu (1849). Paris se­firliğine tayin edilen Rıfat Veliyyüddin Paşa'nın maiyet kâtibi olarak Paris'e gitti (1852) Öç yıl sonra bazı önemli ya­zışmaları Babıâli'ye ulaştırmak göreviy­le İstanbul'a döndü, önce Karantina mü­dür muavinliğine, daha sonra Rumeli orduları başmütercimliğine tayin edildi.

(1855). Bu görevdeyken Viyana Muahe­desi gereğince Kars'ı teslim almaya memur edilen Anadolu müşirinin mai­yetinde bulundu (1856). Kırım Savaşı bittikten sonra başmûtercimlikten isti­fa etti ve Mostar'da mutasarrıf vekili oldu (1857). Birkaç yıl sonra bu görev­den de ayrılarak İstanbul'a döndü. Şi-nâsi ile birlikte Tercümân-ı Ahvâl’ı çı­karmaya başladı. ¹⁴³ Bir yandan gazetenin neşriyle uğraşırken diğer yandan bazı devlet dairelerinde çalıştı. Postahâne-i Âmire nâzın oldu (1861). Posta idaresinin ıslahı için yeni uygulamalara girişerek ilk defa posta pulu kullanma usulünü yürürlüğe koy­du (1862). Bir süre Vapurlar nazırlığı, Ereğli Kömür Madenleri nazırlığı yap­tıktan sonra Dîvân-ı Muhasebat üyeliği­ne tayin edildi. Bu görevdeyken Yeni Osmanlılar Cemiyeti'ne girdiği anlaşıldı­ğından vazifesine son verildi. 10 Mart 1866'da 792. nüshasını çıkardıktan son­ra gazetesini kapattı. Yeni Osmanlılar'-dan Ali Suâvi ve diğer bazı kişilerle bir­likte Fransa'ya kaçtı. ¹⁴⁴ Oradan Nâmık Kemal, Ziya Bey (Paşa) ve Ali Suâvi ile önce Londra'ya, sonra Brüksel'e geçti. Brüksel'den, Yeni Osmanlılar'ın yayın organı olarak Londra'­da çıkarılan Muhbir ve Hürriyet gaze­telerinin yayım çalışmalarına katıldı. Âlî Paşa'nın ölümünden sonra. Sultan Abdülaziz'in 42. doğum yıl dönümünün Be­rat kandiline rastlaması vesilesiyle çıka­rılan aftan faydalanarak İstanbul'a dön­dü. ¹⁴⁵ İzmit mutasarrıflığına tayin edildi. ¹⁴⁶ Bir süre sonra bu görevinden alındıysa da V. Murad padişah olunca yeniden aynı göreve getirildi. ¹⁴⁷

II. Abdülhamid tarafından Şûrâyı Devlet âzalığına tayin edildikten bir müddet sonra azle­dilerek önce Bursa'ya, oradan da Anka­ra'ya sürüldü (1877). Daha sonra affedilerek Rodos mutasarrıflığına tayin edildi (1884). Nâmık Kemal'le yeri değiş­tirilerek Midilli mutasarrıflığına gönde­rildikten sonra Ekim 1885'te Atina se­firi oldu. Aralık 1885'te orada öldü. İstanbul'da Sultan II. Mahmud Türbesi naziresine gömüldü.

Yakın arkadaşlarının ifadesine göre, Agâh Efendi muhakeme gücü sağlam, zeki, yumuşak başlı, açık sözlü, gayretli bir Tanzimat aydınıdır. İlk yirmi dört sayısını Şİnâsi ile birlikte çıkardığı Ter­cümân-ı Ahvâl, Türkiye'de gazetecilik anlayışının yerleşmesi yolunda büyük hizmet görmüştür. Gazetecilik ve idare­cilik yanında bazı piyes denemeleri yap­mışsa da bunların önemli çalışmalar ol­duğu söylenemez. Gazetecilik dışında onun yaptığı asıl hizmet, Türkiye'de posta idaresinin gelişmesi hususundaki çalışmalarıdır. ¹⁴⁸

Bibliyografya

1- Selim Nüzhet (Gerçek), Türk Gazeteciliği, İs­tanbul 1931.

2- Server İskit, Tercümân-ı Ahval oe Agâh Efendi, Ankara 1937.

3- Server İskit, Türkiyede Matbuat İdareleri ve Politikaları, İstanbul 1943.

4- Hasan Refik Ertuğ, Basın ue Yayın Ha­reketleri, İstanbul 1960.

5- Namık Kemal'in Hu­sûsî Mektupları (haz. Fevziye Abdullah Tansel), Ankara 1967.

6- Ankara 1969.

7- Enver Behnan Şapolyo, Türk Gazetecilik Tari­hi, İstanbul 1971.

8- Ebüzziya Tevfik, Yeni Osman­lılar Tarihi, İstanbul 1973-74, c. I-1II, bk. İndeks.

9- M. Kaya Bilgegil, Yakın Çağ Türk Kültür ue Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar I: Yeni Os­manlılar, Ankara 1976.

10- M. Nihad Özün, “Ga­zeteciliğimiz ve Agâh Efendi”, Kalem, l/l, İstanbul 1938.

11- Vedad Günyol. “Matbuat”, İA, VII, 368-377. ¹⁴⁹

AGEHİ, MANSÛR

(ö. 985/1577) Divan şairi. Rumeli'de Vardar Yenicesi'nde doğ­du. Hayat hakkında fazla bilgi yoktur. Bazı tezkirelerde medrese öğrenimin­den sonra Kaptan Piyâle Paşa'nın mai­yetinde donanmada görev yaptığı kay-

dedilmekte, ayrıca “Hoca Kaynı” laka­bıyla tanınan Mahmud Çelebi'nin yanın­da mülâzım olduğu bilinmektedir. İstan­bul ve Gelibolu'da müderrislik ve kadı­lık yaptı. Kadılıktan mâzul iken vefat etti. Kafzâde Fâizî, “Âgehiye kıla rah­met Mennân” mısraı nı onun ölüm tarihi olarak göstermektedir (985/1577).

Faziletli, cömert, hoşsohbet rind, âlim ve zeki bir kişi olan Âgehînin mi­zah kabiliyeti oldukça yüksek bir şair olduğu kaynaklarda zikredilmektedir. Az yazmış olmasına rağmen divan şair­lerinin kudretlilerinden kabul edilmiştir. Mürettep bir divanı bulunmamakta, şi­irlerine çeşitli mecmualarda rastlan­maktadır. Mahallî bir renk taşıyan âşı­kane duyguların denizcilik tabirleriyle anlatıldığı orijinal bir kasidesi şaire bir hayli şöhret kazandırmıştır. Otuz bir beyitten meydana gelen kaside, bugün unutulmuş birçok denizcilik teriminin anlaşılması bakımından önemlidir. Dev­rinde ve daha sonra büyük ilgi görerek birçok şair tarafından tahmis ve tanzir edilmiştir. Kaynaklar, kasidenin Piyâle Paşa'nın Akdeniz seferi (1555) dönüşün­den sonra yazılmış olabileceğini, Piyâle Paşa'nın seferden dönünce kasideyi Ka­nunî Sultan Süleyman'a arzettiğini. pa­dişahın da şaire mükâfat olarak İstan­bul'da Molla Şeref Medresesi müderris­liğini verdiğini naklederler. Divan şiirine değişik bir söyleyiş tarzı getiren bu manzume ve tahmisleri. A. Tietze tara­fından neşredilmiştir.

Âgehrnin kaynaklarda zikredilen, an­cak yakın tarihlere kadar hiçbir nüsha­sına rastlanmayan Sigetvar Fetihnamesi adlı eserinin iki nüshası Hüseyin Gazi Yurdaydın tarafından bulunmuş­tur. Bunlardan Ankara İl Halk Kütüphanesi'nde bulunan nüsha Sigetvar Târi­hi adı ile kayıtlıdır (nr. 686). Bu nüsha­dan, Âgehrnin bizzat Sigetvar seferine katıldığı, eserini Sokullu Mehmed Pa-şa'ya takdim ettiği ve bu sırada da ka­dı olduğu öğrenilmektedir. Eserin diğer nüshası Fetihnâme-i Kal'o-i Sigetvar adıyla İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde ¹⁵⁰ bulunmaktadır. Âge­hrnin Menâkıb-ı İmam Gazzâli adlı mensur bir eseri de Süleymaniye Kütüphanesi'ndedir.¹⁵¹

Bibliyografya

1- Aşık Çelebi. Tezkire, İÜ Ktp., TY, nr. 171.

2- Kafzâde Fâizî, Zübdetü'l-eş'âr, İÜ Ktp., TY, nr. 1646.

3- Osmanlı Müellifleri, III, 4; S. Nüzhet Ergun. Türk Şairleri, İstanbul 1936-45.

4- Banarlı. RTET, 1, 576.

5- Agâh Sırrı Levend. Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1973.

6- Harun Tolasa, Sehî, Latîfî, Aşık Çelebi Tezkire­lerine Göre 16. y.y.'da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, İzmir 1983.

7- A. Tietze, “XVI. Asır Türk Şiirinde Gemici Dili, Âgehi Kasidesi ve Tahmisleri”, TM. IX (1951).

8- A. Tietze, “Agehi”, El2 (İng.), 1, 245.

9- Hüseyin G. Yurdaydın. “Sigetvarnâmeler”, AÜİFD, 11-111 (1952).

10- M. Şakir Ülkütaşır, “Âgehî”, İTA, I, 140-141. ¹⁵²