ASARİYE CAMİİ
İstanbul Beşiktaş'ta bulunan geç Osmanlı dönemine ait bir cami.
Âsâriye caddesi üzerindeki kendi adıyla anılan çıkmaz sokakta yer almaktadır. Yapı mimari ve süsleme özellikleriyle II. Mahmud dönemine 1153 tarihlenmekte ve doğusundaki bahçede bulunan üç satırlık mermer kitabe parçası üzerindeki II. Mahmud'un tuğrası da bu kitabenin camiye ait olduğunu göstermektedir. Hadîkatü'l-cevâmi', her ne kadar caminin, yıkılan Kılıç Ali Paşa İskelesi Camii'nin yeri değiştirilerek XVIII. yüzyılda Sadrazam Nevşehirli Damad İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığını kaydetmekte ise de bina, daire planlı kagir ibadet mekânı, kare kesitli yüksek bir kaidenin üzerine inşa edilen kesme taş minaresi, ahşap son cemaat yeri ve hünkâr dairesi ile 11. Mahmud dönemi eseri olduğunu açıkça göstermektedir. Tahsin Öz’de caminin bugünkü durumunu II. Mahmud zamanında 1255 1154 yılında aldığını belirtmektedir.
Yapının önünde yer alan ahşap son cemaat yerinin solunda, kare kesitli yüksek kaideli kesme taş minare yükselir. Barok taş külâhlı minarenin şerefe korkuluğu sekiz köşeli iri yıldızlarla süslüdür ve külah eteğini güllerle bezeli bir yaprak çelengi 1155 dolanır. Girişin üstü mahfile ve hünkâr mahfiline geçişi sağlar; ayrıca altta ve üstte küçük odalar yer alır. Caminin kagir ibadet mekânı daire planlı, altlı üstlü geniş pencerelerle ışık alan aydınlık, ferah bir hacim olarak inşa edilmiştir. Yan yana sıralanan sekiz çift duvar payesi ile değişik bir mimari ifade taşıyan mekânın duvarlarındaki bu bölünme kubbede de devam etmektedir. Kubbe yüzeyi ortadaki dairenin çevresinden sekiz bölüme ayrılmış ve orta daire ile bölümler, ahşaptan yapılan ve yüzeye tesbit edilen yapraklı çelenk ve kurdelelerle Türk ampir üslûbuna göre süslenmiştir. Yanlardan duvar payeleri ve üstten de plan kuruluşuna bağlı olarak hafifçe içbükey yüksek bir atkı ile şekillendirilen mihrap, duvar içine yerleşen yuvarlak girintili ve kemerli kuruluşu, kordonlu perde ve zincire asılı kandil dekoru ile yapı ekseni üzerinde yer almıştır. Mihrap çıkması, daire planı dışardan dikdörtgen kesitli bir dayanak olarak destekler. Minber ahşap süslemeleri ve külah alemi ile tipik bir II. Mahmud dönemi eseridir. Duvar payelerinin arasına daire şeklinde, ahşap kesmekabartma yazılı Allah, Muhammed, Ebû Bekir. Ömer, Osman, Ali, Hasan, Hüseyin levhaları asılmıştır.
Batıda Âsâriye caddesine açılan hünkâr dairesi, sütunlu girişi ve üzerinde yer alan çıkması ile yapıyı değerlendirmektedir. Cephe yanlarda, alt ve üstte ikişer, çıkmada üç pencere ile belirli bir mimari ifade taşımaktadır. 1156
Bibliyografya:
1- Ayvansarâyî, Hadîkatul-cevâmı, s. 104.
2- Tahsin Öz, İstanbul Camileri, İstanbul 1965, II, 41.
3- R. E. Koçu-M. Esen, “Aşariye Camii”, İst.A, II, 1095-1097.
el-ASARÜ'1-BAKIYE
Bîrûnî'nin (ö. 440-1048) kronoloji, tarih, etnoloji gibi ilim dallarıyla ilgili bilgileri ihtiva eden eseri.
Ebü'r-Reyhân Muhammed b. Ahrred el-Bîrûnî 1157 el-Âşârü'l-bakiye 'ani'l-kurûm'l-hâliye adlı eserini 390 1158 yılında yirmi yedi yaşında iken Cürcân'da yazmıştır. Bîrûnî'nin hayatı, Hârizm ve Gazne devreleri olmak üzere iki kısma ayrılabilir, el-Âşârü'l-bakiye onun hayatının Hârizm dönemindeki en önemli eseridir. Müellif bu eserini. Ziyârîler'den olup 998'de sürgünden döndükten sonra ikinci defa tahta geçen âlim ve edip Kâbus b. Veşmgîr'e ithaf etmiştir.
Bîrûnî el-Fihrist adlı eserinde, el-Aşarul-bâkıye'yi müsvedde halinde bıraktığını ve daha sonra düzelteceğini yazmış, el-Kânûnü'l-Mes'ûdî'de ise önceki yazdıklarında düzeltmeler yapmıştır. Müellifin el-Âşârü'1-bâkıye'yi yazarken faydalandığı kaynaklardan hiçbiri zamanımıza ulaşmamıştır. Bundan dolayı söz konusu kaynakların neler olduğu tam olarak bilinmemektedir. Bu eserlerden biri, İshak b. Huneyn'e ait olup bugün elimizde bulunmayan Târıhu'l-edibbâ’dır.
Bîrûnî, el -Âşârü'l-bakiye”nin mukaddimesinde çeşitli toplumların kullandıkları takvimleri ve bu takvimlerin ortaya çıkış sebeplerini, ay ve yıllardaki farkları, milletlerin bayram, dinî gün ve ibadetlerini bu takvimlere göre farklı şekillerde belirlemelerinin sebebini merak ettiğini kaydederek kökü eski milletlere, geçmiş asırlara kadar giden bu konuyu halletmeye karar verdiğini ve bunu nasıl yapacağını anlatır. Günleri ve çeşitli takvimlere bağlı dönemleri inceleyerek işe başlar. Yaratılışı, tufanı, İslâm öncesi Arap tarihini ve Hârizm'i anlatır, el-Âşârü'l-bakiye, İslâm'dan önceki Hârizmşahlar'ın menşe ve saltanat dönemlerini göstermesi bakımından tek kaynaktır. Bîrûnî, çok tanınmış olduğu kronoloji sahasıyla ilgili prensipleri de bu eserinde ortaya koymuştur. Müellif kronolojik karşılaştırmalar yaparak dinler arasındaki farklı noktaları bulup dinler tarihi açısından büyük önem taşıyan cetveller düzenlemiştir. Eser kronolojiye ve çeşitli milletlerin takvimlerine dair bilgiler ihtiva etmesi yanında eski Soğd, Hârizm ve İran kültürü hakkında da çok önemli bir kaynaktır. Bîrûnî'nin bu kitabı ayrıca Orta Asya hıristiyan mezheplerinin tarihi, dinî âdet ve gelenekleri konusunda da değerli bir eser kabul edilir. Eserde yahudi takvimiyle ilgili ayrıntılı bilgiler vardır. Bunların yanında namaz vakitleri. Faraklit. Zülkarneyn, Ye'cûc ve Me'cûc ve yalancı peygamberlerden çeşitli din. bölge ve şahsiyetler hakkındaki malumata, kronoloji cetvellerinden karşılaştırmalara kadar muhtelif konulara yer verilmiştir.
el-Âşârü'l-bakiye'nin birçok yazma nüshası mevcuttur. 1159 Eserin orijinal metnini Alman şarkiyatçısı C. Eduard Sachau. bir önsöz ve mukaddime yazarak Chronologie orientalischer Völker von Al-berünî başlığıyla yayımlamıştır. 1160 Arapça ikinci neşri yine Leipzig'de yapılmıştır. 1161 el-,Aşarül-bakiye, İlk naşir C. E. Sachau tarafından The Chronology of Ancient Nations adıyla İngilizce'ye çevrilmiştir. 1162 Eserin bir bölümünü Les Fetes des Melchites başlığıyla R. Griveau Fransızca'ya tercüme etmiştir. el-Âşârü'1-bâkıye'yi Farsça'ya önce Ali Kulı Mirza İ'tidâdüssaltana, daha sonra da Ekber Dânâsirişt. Tercemet-i Âşârü'1-bâkıye-i Ebû Reyhan Bîruni adıyla çevirmişlerdir. 1163
Bibliyografya:
1- Bîrûnî. et-Aşârü'l-bâkıye, Leipzig 1923.
2- Bîrûnî. el-Fihrist (Gazanfer-i Tebrizî hattı), Bibliotheek Leiden, nr. 133, vr. 47.
3- Bîrûnî. el-Kânunü'l-Mes'ûdî, Haydarâbâd 1954-56, 1, 145-146.
4- C. A. Nallino, “İlmül'l-felek: târîhuhû 'inde'l-'Arab fi'l-kurûni'l-vüsta, Roma 1911, s. 4, 91, 151.
5- Salih Zeki. Asâr-ı Bakiye, İstanbul 1329, s. 174-178.
6- Osman Turan. Oniki Hayvanlı Türk Takvimi, İstanbul 1941, s. 10-12.
7- Brockelmann. GAL Suppl, I, 872.
8- Günay Tümer, Birüni’ye Göre Dinler ve İslâm Dini, Ankara 1975, s. 31-34.
9- Sezgin, GAS, VI, 270-271.
10- D. J. Boilot, “I’Oeuvre d'Al-Beruni: Essai Bibliographique”, Melanges de t'lnstitut Dominicain d'Etudes Oriantales, II, Kahire 1955, s. 161-256.
11- E. S. Kennedy. “Al-Birüni”, DSB, II. 147-158.
12- Samed Muvahhid. el-Âşârü'l-bakiye 'ani'l-kurûnul-hâliye”, DMBİ, I, 103-105.
Dostları ilə paylaş: |