Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri Yaşar Tonta



Yüklə 484 b.
tarix18.08.2018
ölçüsü484 b.
#72549


Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri


Bilgi Artış Hızı

  • Kütüphane dermeleri her 14 yılda bir ikiye katlanıyor

  • Internet’te ise bilgi miktarı her yıl ikiye üçe katlanıyor

    • doğrudan erişilebilen “yüzeysel” Web’de 2,3 milyar belge var
    • her gün 7,3 milyon yeni belge ekleniyor
    • Web’e bağlı veri tabanları, intranet üzerindeki belgeler ve dinamik sayfalarla birlikte “derin” Web’de 550 milyar belge var!!!
    • %95’i kamuya açık!!!
  • 1997’de 100 milyon civarındaydı. 2007’ye kadar 800 milyona ulaşması bekleniyordu!!

  • Lyman & Varian, “How Much Information?” www.sims.berkeley.edu/how-much-info/index.html



Bilgi Miktarı



Bilgi Depolama Ortamları

  • İnsan beyni

  • Kültürel birikim

  • “Dış” ortamlar

  • Manyetik ve optik depolama aygıtları

  • Dağıtık depolama kolaylıkları

  • 2025 yılına dek makinelerin depolama gücü insan belleğininkine yaklaşacak



Bilgi İletim Ortamları

  • Ağlar

  • Saniyede 1,6 trilyon bitlik bilgi aktarma kapasitesi (Nortel)

  • 14 saniyede Kongre Kütüphanesi’nin içeriğini bir yerden bir yere iletmek mümkün



Bilgi İşleme Ortamları

  • İnsan beyni

  • Bilgisayarlar

  • İnsanlardan daha “akıllı” makineler*

  • 2030 yılına dek makineler insanlar sinirsel ağın bilgi işleme gücüne erişecek

  • “Yapay beyin”

  • (Kurzweil, “The Age of Spiritual Machines”)



Bilgi Ekonomisi I

  • Üretim Faktörleri

    • İş gücü
    • Sermaye
    • Bilgi


Bilgi Ekonomisi II

  • “Bilgiye dayalı ekonomi zenginlik yaratmada bilgi yaratma ve kullanmanın başat rol oynadığı ekonomidir.” (Birleşik Krallık Ticaret ve Sanayi Bakanlığı, 1998)

  • “Zenginlik yaratmak için kullanılan kaynakların hiçbiri bilgi kadar önemli değildir.” (Karaman, 1998, 249)

  • Türkiye 1996’da dünya bilgi toplumu endeksinde 46. sırada



Bilgi Ekonomisi Göstergeleri

  • Bilgiye ve BİT’e yapılan yatırımlar

  • Sanayi ve hizmet sektöründe bilgi ekonomisinin yeri

  • Türkiye’de bilim/teknoloji ve AR-GE harcamaları (binde 45)

  • Devletin ve firmaların AR-GE ve teknolojik yenilikteki rolleri

  • Küreselleşme, uluslararası ticaret, yabancı sermaye yatırımları, teknolojinin uluslararasılaşması

  • Verimlilik ve birim işgücü maliyeti



Ekonomi – Bilgi İlişkisi

  • “Üretim faktörü olarak bilgi hem insanda hem de teknolojide cisimleniyor

  • Ekonomiye katkısı en yüksek ve sürekli olan yatırım bilgiyi yaratmak, yaymak ve kullanmak için yapılan yatırımdır

  • Bir ülkenin büyüme kapasitesi, o ülkedeki birey, firma, devlet ve sivil toplum kuruluşlarının öğrenme ve bilgi paylaşım kapasiteleriyle bire bir ilişkilidir.”



Bilgi Yönetimi

  • Bilginin demokratikleşmesi

  • Bilginin giderek dijital ortamlarda üretimi ve saklanması

  • Kişisel, örgütsel ve toplumsal düzeyde bilgi yönetiminin giderek artan önemi

  • Sanayi toplumunda malzeme ve hizmet yönetimi önemli

  • “Bir değer olarak ‘bilgi’ de yönetim gerektirir.”

  • Bilgi ekonomilerinde “bilgi” en önemli değer olduğuna göre bilginin iyi yönetilmesi gerekir.

  • “Geleneksel ‘iş gücü + hammadde = ekonomik başarı’ denklemi hızla değişiyor... Şimdi stratejik avantaj bilginin sağlanması ve yönetiminde” (Bendikt, 1991: 383)



Elektronik Bilginin Fiyatlandırılması

  • Üretimi pahalı, çoğaltması ve dağıtımı ucuz (EB örneği)

  • İlk kopya maliyeti (derleme, dizme, üretim ve dağıtım)/Batık maliyet

  • Fazla kopya çoğaltma maliyeti pek değiştirmiyor, doğal kapasiteyle (kağıt vs.) sınırlı değil

  • Ürünün farklılaştırılması/kişiselleştirilmesi

  • Gruba/kişiye göre fiyatlandırma



Ekonomik Sorunlar

  • Bilgi “tecrübi bir meta”

  • Tekel gücü

  • Talep esnek değil

  • Elektronik bilgilerin ek maliyeti var

    • Basılı dergilerde basım ve dağıtım maliyetleri toplam maliyetin %25-%30’u
  • Kütüphane bütçelerinin %10-%15’i elektronik bilgi için ayrılıyor



Sanayi Toplumu

  • Kitlesel üretim

    • Sanayi ürünleri, yiyecek-içecekler, evler, otomobiller, kitaplar, vs.
  • Kitlesel dağıtım

    • Gazete, radyo, TV, vs.
  • Toplumun “McDonaldslaştırılması”

  • Rekabet

    • ABD’de 260 farklı araba modeli, 87 çeşit kola, 3000 bira çeşidi, 340 mısır gevreği, 50 farklı şişe suyu vs.
  • Çeşitlilik zengin ve karmaşık bir toplumun göstergesi



Kişiselleştirme

  • Vizyoner tanım: “Müşterilere istedikleri şeyi istedikleri zamanda istedikleri mekanda istedikleri biçimde sağlama yeteneği”

  • Pratik tanım: “Çoğu zaman kişiye özel olarak üretilen çeşitli ürün ve hizmetleri standart kitlesel üretim sistemininki kadar ucuza üretmek için esnek süreçlerin ve örgütsel yapıların kullanılması” (Wok, Stutts, Wong, 2000)

  • Alvin Toffler, “Şok” (1970) “standart olmayan mal ve hizmetler”

  • Teknoloji kişiselleştirmeyi ucuz hale getiriyor



Örnekler

  • Bilgisayar donanım ve yazılım firmaları

  • Giyim sanayii

  • Otomobiller

  • Oteller

  • Sağlık hizmetleri (lensler, vitaminler, vd.)

  • Hava yolu şirketleri

  • İmalat sanayii (MyFactory.net)



Örgütlenme

  • Kitlesel üretim ve dağıtım

    • “Mekanistik örgütlenme”
    • “Sürekli geliştirme”
    • Geleneksel eğitim
    • Katı/hiyerarşik yönetim
  • Kitlesel kişiselleştirme

    • “Dinamik örgütlenme”
    • Müşteri odaklı eğitim/sürekli eğitim
    • Gevşek/yatay yönetim


Elektronik Bilgi Hizmetlerinin Kişiselleştirilmesi

  • Aracısızlaştırma

  • Portallar (My Yahoo! Vs.)

  • Haber siteleri (My CNN, Hürriyetim, Arabul)

  • Kişisel bankacılık hizmetleri

  • İstek üzerine yayıncılık

  • Amazon.com

  • MyLibrary

  • Bilgi robotları (takvimle birleştirme)



My Yahoo!



MyCNN



Amazon.com



MyLibrary











Elektronik Bilgi Hizmetlerinin Örgütlenmesi I

  • Pratik tanım: “Çoğu zaman kişiye özel olarak üretilen çeşitli ürün ve hizmetleri standart kitlesel üretim sistemininki kadar ucuza üretmek için esnek süreçlerin ve örgütsel yapıların kullanılması” (Wok, Stutts, Wong, 2000)

  • Katalog tarama hizmetleri

  • Kullanıcı eğitimi

  • Güncel duyuru hizmetleri

  • Seçmeli bilgi duyurusu

  • Referans hizmetleri



Elektronik Bilgi Hizmetlerinin Örgütlenmesi II

  • Elektronik belge sağlama (Docster)

  • Elektronik veri tabanlarına ve dergilere erişim, (hak ve yetkilerin kişişel düzeyde tanımlanması ve saydam biçimde erişim)

  • Kütüphane otomasyon sistemleri ve bilgi hizmetlerinin kişiselleştirilmesi (kullanıcının tanınması, önerilerde bulunulması)

  • Uygulama Hizmeti Sağlayıcı (ASP) modeli



Ekonomik Modeller

  • Kitlesel üretim-kitlesel dağıtıma dayalı ekonomik modeller

    • Sabit fiyatlara, üyeliğe dayalı abonelik
    • Sahip olmak = Erişmek
  • Kişiselleştirmeye dayalı modeller

    • İşleme dayalı (transaction-based)
    • Kupona dayalı
    • “Kullandıkça öde” (pay-per-view)
    • Kişisel-kurumsal-konsorsiyal lisans anlaşmaları
    • Erişmek = Hemen hemen sahip olmak


Elektronik Bilgi Hizmetleriyle İlgili Sorunlar

  • Ağlar

  • Bilgi işleme gücü

  • Kullanıcı arabirimleri (Mooers yasası)

  • Ekonomik sorunlar

  • Elektronik bilgi kaynaklarının bibliyografik denetimi

  • Elektronik bilgilerin depolanması ve arşivlenmesi

  • Bilgi profesyonellerinin eğitimi

  • Kullanıcı eğitimi

  • ...



Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Bilgi Hizmetleri

  • Yaşar Tonta

  • H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü

  • tonta@hacettepe.edu.tr

  • http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html



Yüklə 484 b.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin