Biologiya oqitiw metodikasi” bakalavr ta’lim bag’dari 2-kurs talabasi Berdimuratova Miyhannin’ Zoologiya pa’ninnen kurs jumisi mazmuni Kirisiw

1. 3. Marjan paliplerdin' ko'beyiw jollari
Marjan koloniyasi urıqlanıwı, yaǵnıy jınısız kóbeyiw nátiyjesinde ósedi, ǵarrı individte mayda shoxcha payda bolıp, ol jańa jas individke aylanadı. Urıqlar koloniyadagi shaxslardı baylanıstıratuǵın yamasa ata-ana polipining tagida ósetuǵın toqımalarda payda boladı. Aydıń ortasınan keyingi aynıń birinshi basqıshında jınıslıq kóbeyiw waqtında mercanlar milliardlap máyek hám spermani suwǵa shıǵaradı. Tap sol túrdegi barlıq poliplar bir waqtıniń ózinde jınıslıq kletkaların suwǵa shıǵaradı. Urıwlanǵan máyek zooplanktonning bir bólegi bolǵan mayda lichinkalarga aylanadı.
Marjan poliplarining koloniyalari ko'p muǵdarda alohida poliplar bir-birine bekkem baylanısqan bolıp, olar birgelikte putaqlar, shaqlar yamasa basqa quramalı sırtqı kórinislerdi payda etedi. Individual poliplar qısqa cilindrsimon formaǵa iye bolıp, joqarı uchida tesigi bolıp, shatırlardıń shetleri menen oralǵan. Arnawlı naychalar kletkalardıń bir neshe qatlamın baylanıstıradı hám as sińiriw etilgen awqattı koloniyaning basqa aǵzalarına ótkeredi. Marjan poliplarini eki gruppaǵa bolıw múmkin. Birinshisi, kalkerli skeletni quradigan poliplar tárepinen payda boladı, olar madreporous mercan dep ataladı. Ekinshi gruppaǵa gorgonlar, teńiz párleri hám teńiz anemonlari sıyaqlı túkli tentekli poliplar kiredi. Marjan poliplari ózleriniń dızbek skeletlarini taglikdan payda bolǵan arnawlı qatlam menen bekkemleydi. Bunday kúshli tayansh sebepli, qáwip tuwılǵanda, polip tezlik penen deneni kalkerli skeletga tartıwı múmkin. Marjanlardıń basqa túrleri úlken fanatlarǵa uqsaydı, olar teńiz aǵısları tásirinde egilib, shayqalıwı múmkin, sebebi olardıń skeleti jele uqsas elementda bolǵan bólek kalkerli tayaqshalar tárepinen jaratılǵan.
Kóbinese marjan poliplari sayız orınlarda tabıladı issiq teńizler. Ádetde bul jerdegi suw temperaturası -16 C den tómenge tushmaydi. Taslı mercanlar ushın eń maqul túsetuǵın temperatura 23 S ge shekem. Eger temperatura sezilerli dárejede ózgerse, mercanlar óliwi múmkin. Marjan poliplarining ayırım túrleri olarǵa etip barıwı ushın quyash nurına mútáj. Madrepor marjanları tabılǵan ideal sharayatlar 45 m ge shekem tereńlikte jumsaq hám jıldam alcyonari 100 m tereńlikte ushraydı Madrepor marjanları dárya awi’zlerine jaqın orında jaylawmaydı, sebebi olar dushshı, oqar suwda omon qalmaydı. " Ańshı" marjan poliplari teńiz aǵısları zonasında ıqlas penen jaylasadı. Juqa, biraq elastik gorgoniyaliklar suwdiń jaqtılıq tolqınlarına jetilisken dárejede taqat etediler (olardıń ústinleri elastik hám egilib), qattı, biraq mort taslı marjanlar tásirinde bóleklenedi. suw yamasa tolqınlar.
Alkyonariya:bu jalǵız jasaytuǵınlıq marjan. Bul anemonga uqsaydı, sol sebepli onı ol menen aralastırıp jiberiw ańsat. Haywandıń diametri 25 mm ga etedi, onıń ashıq shatırları awız boslig'ining jarıqları átirapında ósedi.
Gorgoniyaliklar:yashaydi Atlantikalıq okeanı, suwda, Gulfstrim tárepinen isitiladi. Bul polipning koloniyalari shaqlı, hák menen sińirilgen skelet payda etedi.
Birpara koloniyalar júdá ápiwayı bolıwı múmkin hám putaq yamasa ılgısh bolıwı múmkin. Basqalar quramalılıǵı menen ajralıp turadı. Mısal ushın, terek formasına uqsas puta yamasa koloniyaning forması ádetiy emes. Olar qanday etip bunchalik gózzal hám quramalı zatlardı quraǵanına ań-tań bolıw múmkin. wákiller bar, olar o'smaydi, lekin keńlikte. Bunday koloniyalar zammarrıq yamasa kishi ǵalına uqsaydı. Haywan yamasa ósimlik ne jewine qızıqasizmi? Álbette, kóbinese olar mikroorganizmlarni uslaydilar, olar arasında ekewi de, basqaları da bolıwı múmkin (plankton). hám jasaw jayı
Reń beriw basqasha bolıwı múmkin. Biraq kóbinese bawırrang hám qızıl koloniyalarni kóriwińiz múmkin. Toq sarı reń azmaz kemrek tarqalǵan. Jasıl, aqshıl qızǵılt reń yamasa qara koloniyani tabıw jáne de qıyınlaw. Óytkeni, hár bir sho'ng'inchi kók-biynápshe gúli yamasa jaqtı sarı mercanlarni kórmegen. Olar júdá kem ushraydı hám balshıq jerde yashamaydı. Kórip turǵanıńız siyaqlı, marjan hár qıylı reńlerde bolıwı múmkin. Bul haywan yamasa ósimlik, siz qashannan berli bilesiz, sol sebepli koloniyalar qayda jasawı haqqında gápiraylik.
Marjanlardıń tiykarǵı jasaw jayı tropik hám subtropik suw bolıp tabıladı. Haqıyqat sonda, túrlerdiń kópshiligi termofil bolıp tabıladı. Biraq kishi túrlerden biri bolǵan gersemiya uzaq arqada jasaydı. Sonısı itibarǵa ılayıqki, barlıq poliplar omon qalmaydi toza suw, sol sebepli ulıwma barlıq shaxslar shor ortalıqta jasaydı. Koloniyalar eń joqarı jaqtılıq bolǵan orınlarda 50 metrge shekem sayız tereńlikte jaylasadı. Marjanlar ushın olar mudami suwda bolıwları júdá zárúrli, keri jaǵdayda anıq ólim júz boladı, biraq birpara adamlar ızǵarlıqtı bir muncha waqıt ustap turıwdı úyrendiler, mısalı, suw tasqını waqtında. Mánisi ızǵarlıq saqlanatuǵın qabıqqa uqsas polipning arnawlı formasında jatadı.

3.