Biologiya oqitiw metodikasi” bakalavr ta’lim bag’dari 2-kurs talabasi Berdimuratova Miyhannin’ Zoologiya pa’ninnen kurs jumisi mazmuni Kirisiw

Marjan paliplerdin’ tirishiligi


Hár bir mercan filialı koloniya dep atalatuǵın kishi poliplarning toplanıwı bolıp tabıladı. Hár bir bunday organizm óziniń átirapında kalkerli membrananı payda etedi, bul bolsa onı qorǵaw etedi. Jańa polip tuwılǵanda, ol aldınǵısınıń maydanına jabıwadı hám jańa qabıq payda eta baslaydı. Bul marjandıń az-azdan ósiwi, qolay sharayatlarda jılına 1 sm. Bunday teńiz organizmleriniń úlken kontsentratsiyası marjan riflarini payda etedi. Diametri:individual poliplar 2 sm ge shekem, koloniyalar ortasha 3 m ga etedi.
Marjan poliplari klasına tómendegi organizmler kiredi.
1. Kalkerli skeletga ıyelew. Olar riflarning qáliplesiwi processinde qatnasadılar.
2. Proteinli skeletga ıyelew. Bularǵa qara marjan hám gorgoniylar kiredi.
3. Hár qanday qattı skeletdan juda (teńiz anemoni).
Qánigeler 6 mıńǵa jaqın hár qıylı marjan poliplarini ajıratıp aladılar. Antozoa atı Lotin tilinde " haywan gulleri" degen mánisti ańlatadı. Coral poliplari júdá shıraylı kóriniske iye. Olar hár qıylı sayalar menen ajralıp turadı. Olardıń háreketleniwshi shatırları gúl japıraqlarına uqsaydı. Eń úlken birden-bir poliplar bálentligi 1 m ge shekem ósedi. Kóbinese olardıń diametri shama menen 50-60 sm.
Marjan poliplarining kóplegen wákilleri okeanlıqtıń derlik barlıq suwida jasaydılar. Biraq usınıń menen birge, olardıń kópshiligi jıllı tropik teńizlerde tóplanǵan. Olar 20 ° C den tómen bolmaǵan temperaturada jetilisken rawajlanadı. Coral poliplari 20 m ge shekem tereńlikte jasaydı, sebebi bul suw ústininde bul organizmler menen azıqlanatuǵın plankton hám mayda haywanlar jasaydı.
Olar bóliniw hám urıqlanıw jolı menen jınısız ko'payadi. Koloniyalar sperma hám máyek islep shıǵaradı. Urıwlanǵan máyekten lichinkalar payda boladı. Tiri plankton. Madrepore marjanları óz denesinde jasawshı suw ósimliginiń shıǵındıları menen azıqlanadı. Marjan poliplari klasına 6500 den artıq túrdegi tas marjanlar, teńiz párleri, gorgonlar, teńiz anemonlari hám basqa kóplegen haywanlar kiredi. Meduzalar olardıń jaqın aǵayınları emes.
Marjan poliplar noyob suw astı arxitektorları bolıp tabıladı. Tropik teńizlerdińlıq sayız suwida olar kóplegen teńiz haywanları jasawı ushın ideal jay bolǵan pútkil ájayıp ormanlar hám jıltırlardı payda etedi. Marjan poliplari kesheleri aktiv. Olar plankton hám suwdaǵı organikalıq bólekler menen azıqlanadı. Marjanlar oljasın láń etiwshi qichitqi kletkaları menen uslaydı, olardıń janıp turǵan talshıqları mayda ılgıshlar menen oralǵan. Kóplegen marjan poliplari bir kletkalı suw ósimligi menen simbiozda jasaydı. Yosunlar karbonat angidrid hám fotosintez ushın zárúr bolǵan azot hám fosfor birikpelerin marjannan aladı. Marjanlar fotosintezning tiykarǵı hám qosımsha ónimlerin isletedi -organik elementlar va kislorod. Iyesi hám birge jasawshı ortasında turaqlı fosfor almasinuvi bar.