Биринчи булим

Markaz 
parma. 
Zagotovkalarga 
markaziy 
teshiklar 
parmalashda 
foydalaniladigan bu parmalar - markaz parma deyiladi (41- rasm). Markaz 
parmalar saqlagich konussiz va saqlagich konusli qilib tayyorlanadi. Saqlagich 
konusining uchidagi burchagi 120
0
bo`ladi. Odatda, bu parmalar ikki tomonlama 
qilib tayyorlanadi. 
41-rasm. Markazlovchi parma 
Ichki teshikli parmalar.
Og`ir sharoitda metallarni parmalashda sovitish 
suyuqligi parmaning ichki teshiklari orqali kesish zonasiga bosim ostida haydashga 
imkon beruvchi parmalar ichki teshikli qilinadi. Natijada parmaning tig`lari yaxshi 
sovitiladi va suyuqlik oqimi bilan birga ajraluvchi qirindi ham chiqadi 42-rasm.

---

42-rasm. Ichki teshik parma konstruktsiyasi. 
Chuqur teshiklar parmalovchi parmalar.
Chuqur teshiklar chuqurligi 
D
L
5

dan katta bo`lib, bunday teshiklarni parmalashda qirindini tashqariga chiqishi 
va parmani kesuvchi qirralarining sovishini qiyinlashishi, parma bikrligining pasayishi 
maxsus konstruktsiyali parmalar bilan parmalashni talab etadi. 
Yaxlit metalldan teshik ochiщda bir qirrali va ikki qirrali parmalardan 
foydalaniladi. 
43-rasm. Teran teshiklarni o`yishda va teshishda qo`llaniladigan bir qirrali parma. 
Yuqoridagi 43-rasmda bir kromkali qirrali misol sifatida keltirilgan. Parmaning 
oddingi yuzasini, uning markazdan 0,2-0,5 mm yuqorida bo`lishi parmani teshikga kirishini 
engillashtiradi. 
Parma uchida orka burchakni 

=8+10° qilib olinishi parmalangan yuzaning 
aniq va silliq chiqishini ta`minlaydi, lekin qirindining chiqishi qiyinrok bo`lgani uchun 
tozalab va tez sovitib turish talab etiladi. 
2-§. Yuqori unumli parmalash me`yorlari 
Parmalash jarayonida o`q bo`ylab ta`sir etuvchi kuchni kamayttirish bilan parmani 
zagotovkada surish qiymatini orttirish hisobiga ish unumdorligini orttirish uchun sanoatda 
maxsus geometrik shaklli parmalardan foydalaniladi. 
V.I.Jirov tavsiya etgan usulda charxlangan parma 44-rasmda keltirilgan. Bu parma 

= 45°, 
0

=35°, 
1
0

=25-30° burchak ostida charxlanib, ko`ndalang qirrasida paz o`yiladi, 
bu esa qirindining oson ajralishini ta`minlaydi. 

---

44-rasm. V.I.Jirov tavsiya etgan konstruktsiyadagi parma.