Биринчи тошкент давлат тиббиёт институти

Dizenteriya kasalligi davomida 5 davrga ajratiladi:

1. 
   inkubatsion davr;
   
2. 
   boshlangich davri;
   
3. 
   kasallikning avj olgan davri;
   
4. 
   simptomlarning sunish davri;
   
5. 
   sogayish davri.
   

Umuman olganda dizenteriya asosan intoksikatsiya va kolitik sindrom bilan ta’riflanadi. Gastroenterokolitik xilida bulardan tashkari gastrit va enterit alomatlari xam kurinadi. Inkubatsion davr kupincha 2-3 kun davom etadi, u 1 kungacha kiskarishi va 7 kungacha chuzilishi mumkin. Kasallik kupincha tusatdan boshlanadi. Bemorning eti uvushib, xarorati 38-39⁰S gacha kutariladi va 2-4 kungacha yukori bulib turadi. Xarorat subfebril darajada yoki normal bulishi xam mumkin. Xarorat yukori bulganda kupchilik bemorlarning boshi ogriydi, darmoni kurib, badani kakshaydi, kayfiyati yomon buladi.

Tomir urishi uzgaruvchan buladi, puls maromi buzilib, kon bosimi pasayadi, yurak tonlari bugiklashadi, nozik sistolik shovkin eshitiladi. Intoksikatsiya kuchli bulganida kollaps yuz berishi mumkin.

Bemor kornining chapki past tomoni burab ogriydi. Xar gal xojatxonaga borish oldidan korin ogrigi bezovta kiladi. Xojatxonaga borish zaruriyati tugilganda, orka teshik achishib, kattik ogriydi va bu bemorni ancha bezovta kiladi. Korinni paypaslaganda yugon ichakda, ayniksa, uning chapki kismi bezillab turadi va kiskargan xolda xuddi arkonga uxshab kulga unaydi.

Simptomlari yakkol kuringan dizenteriyada bemorning axvoli ogir buladi, u bir kecha-kunduzda 20-30 marta xojatga borishi mumkin. Lekin xar gal tuvakdan turganda bemor engillik sezmaydi, u guyo uzini xojat kilmagandek xis kiladi. Bir kecha-kunduzda bemorning ichi tez-tez kelsa xam tushadigan axlat mikdori 0,5-1,0 l dan oshmaydi. Chunki bemor xojatga borganida ozgina axlat va unga aralashib asosan shillik va yiring chikadi. Shillikka ozgina kon aralashgan buladi. Kasallik zurikkan vaktda bemorning ichidan axlat emas, balki fakat kon aralash shillik bilan yiring keladi. Yugon ichak kiskargan xolda bulganligi sababli axlat ingichka ichakda tuxtab koladi. Dizenteriya ogir utganida bemordan xuddi gusht seliga uxshash suyuklik keladi. Dizenteriya intoksikatsiyasi okibatida sulak bezi va boshka xazm bezlarining faoliyati buziladi: ogiz kuriydi, me’da shirasining proteolitik xususiyati, undagi kislota midori kamayadi. Me’da va ichaklarning xarakat faoliyati va sekresiyasi xam buziladi.

Intoksikatsiya kuchli bulgan xollarda me’da osti bezi va jigar faoliyati buziladi. Proteinuriya, mikrogematuriya, leykotsituriya, silindruriya va kovuk sfinkterining spazmiga xos belgilar aniklanadi. Kon tekshirilganda bir oz leykotsitoz, leykotsitar formulaning chapga surilishi monotsitoz aniklanadi. EChT bir oz tezlashadi. Dizenteriyaning avjiga chikadigan davri 1-2 kundan 8-9 kungacha davom etadi.

Kasallik simptomlarining sunish davrida intoksikatsiya va kolit alomatlari kamayadi. Sogayish davrida xamma organlarninng faoliyati normallashadi va organizm dizenteriya bakteriyalaridan xalos bulib boradi.

1. 
   Utkir dizenteriya.
   
   1. 
      Kolitik xili.
      

A) Kasallikning engil shakli tusatdan boshlanadi, xarorat kiska muddatda 37-38⁰S darajagacha kutariladi. Bemor darmoni kurib, ishtaxasi bugiladi, keyinrok korni bir oz ogriydi. Bir kecha-kunduzda 3-5 marta xojatga boradi. Axlati suyuk va shilimshik, ba’zan kon aralash buladi. Lekin bemorlarning ish kobiliyati saklanib turadi. Paypaslaganda yugon ichakning chapki past kismi ogriydi va kiskarib, tarang tortib turgani kulga unaydi. Rektoskop bilan tekshirilganda yugon ichakda kataral va kataral-gemorragik yalliglanish alomatlari kuriladi. Dizenteriyaning bu shakli kupincha 3-4 kun, ba’zan 7-8 kun davom etadi. Sungra bemor sogaya boshlaydi.

B) Dizenteriyaning urtacha ogirlikda utadigan kolitik shakli tusatdan boshlanadi, bemor boshi ogrib, eti uvishadi, badani kakshaydi. Xarorati 39-40⁰S gacha kutariladi va 2-3 kun utgach, pasayadi. Ishtaxa yukolib, bemor kungli aynib, ba’zan kusadi, korni kattik burab ogriydi. Bir kecha-kunduzda 10-20 martagacha xojatga boradi, xojat vaktida asosan kon aralash shillik keladi. Bunday simptomlar 2-3 kundan sung asta-sekin kamayadi va bemor axvoli yaxshilana boshlaydi. Rektoskop bilan tekshirilganda kataral-gemorragik va kataral-eroziv proktosigmoidit aniklanadi. Bir yarim ikki xaftadan sung sogayib ketadi.

V) Dizenteriyaning ogir kolitik shakli birdaniga boshlanadi, xarorat 39-40⁰S gacha kutarilib, kuchli intoksikatsiya buladi. Bemor ba’zan alaxlaydi, kungli aynib, kayt kiladi. Korni kattik ogriydi, tez-tez siyadi, orka teshigi doim deyarli achishib ogrib turadi. Bir kecha-kunduzda 50 va undan kuprok marta xojatga boradi. Xojat vaktida kon aralash shillik, ba’zan gusht seliga uxshash suyuklik keladi. Bemor darmoni kurib, juda xoldan ketadi. Terisi va shillik pardalari kuruklashib koladi. Kon bosimi pasayadi, taxikardiya kuzatiladi. Korin dam bulib shishadi, anus sfinkteri ishlamaydi, gusht seliga uxshash suyuklik okib turadi. Kuchli intoksikatsiya ta’sirida bemor ba’zan koma xolatiga tushib, alaxlab yotadi. Kon aylanishida chukur uzgarishlar yuz beradi. Bunday bemorlarga kechiktirmay yordam berish zarur buladi. Yugon ichak paypaslab kurilganda kattik ogrik buladi. Bunday ogir axvol 7-10 kungacha davom etadi. Rektoskop bilan tekshirilganda kataral-gemorragik, kataral-eroziv uzgarishlar, ba’zan esa yaralar aniklanadi.

2. Dizenteriyaning gastroenterokolitik xili xuddi ovkat toksikoinfeksiyasiga uxshab, kiska inkubatsion davrdan sung birdaniga boshlanadi. Kuchli intoksikatsiya va gastroenterokolitga xos simptomlar kuzatiladi. Bemor kayta-kayta kusadi, shir-shir ichi ketadi. Boshlanishida axlatida kon va yiring bulmaydi. Korinning xamma eri ogriydi. Bemor axvolining ogir yoki engilligi organizm yukotgan suyuklik mikdoriga boglik buladi. Kasallik engil utganda suvsirash - degidratatsiya kuzatilmaydi, dizenteriya urtacha ogirlikda utganda 1-darajadagi degidratatsiya yuz beradi, kasallik ogir utganda 2- va 3-darajadagi degidratatsiya aniklanadi. Bemor kup suyuklik yukotgan xollarda gipovolemik shok boshlanishi mumkin.

Dizenteriyaning gastroenterik varianti xam uchraydi. Bunda gastroenterit belgilari va degidratatsiya alomatlari yakkol kuringani xolda kolit simptomlari bulmaydi. Dizenteriyaning kolitik xilida xam, gastroenterokolitik xilida xam kasallik belgilari etarli bilinmaydi. Bemorning korni salgina ogriydi, 1-2 kun davomida ichi buziladi. Axlatida kon va shillik bulmaydi. Bemor xarorati kutarilmaydi, korin paypaslanganda sal-pal ogriydi. Axlat mikroskop ostida tekshirilganda xar bir kurish maydonida 20 va undan kup leykotsitlar kurinadi. Rektoskop bilan tekshirganda kataral proktosigmoidit manzarasi kurinadi. Diagnostikada anamnez ma’lumotlari muxim rol uynaydi. Ba’zan utkir dizenteriyaga xos belgilar 1,5 oydan 3 oygacha chuzilishi mumkin. Kasallikning bunday xilini chuzilgan dizenteriya deb ataladi.

II.