BiRİNCİ BÖLÜM 2008 yili programinin makroekonomik amaç ve poliTİkalari

E. ENERJİ VE ULAŞTIRMA ALTYAPISININ GELİŞTİRİLMESİ

ENERJİ

1. Mevcut Durum

2002 yılından itibaren süregelen istikrarlı ve yüksek oranlı ekonomik büyüme ile sosyal refah artışı enerji tüketiminde artışa yol açmıştır. 2007 yılında bu büyüme eğiliminin devamı sonucunda sanayi sektörü birincil enerji tüketimi önceki yıla göre yüzde 4 ve elektrik sektörü birincil enerji tüketimi yüzde 15 olmak üzere toplam birincil enerji tüketimi yüzde 7 oranında artış gösterecektir. Böylece 2006 yılında 99,3 milyon ton petrol eşdeğeri (MTEP) olarak gerçekleşen birincil enerji tüketiminin 2007 yılında 106,3 MTEP’e ulaşması ve kişi başına enerji tüketiminin 1.377 KEP (kilogram petrol eşdeğeri)’den 1.455 KEP’e yükselmesi beklenmektedir.

Doğal gaz tüketiminin geçmiş yıllardaki düzenli artışını sürdürmesi ve 2007 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 11 oranında artarak 31,5 MTEP’e yükselmesi beklenmektedir. Böylece doğal gazın birincil enerji tüketimi içindeki payı yüzde 30’a ulaşacaktır.

Hidrolojik koşullardaki kötüleşmenin sonucu 2007 yılında hidroelektrik enerji üretiminde yüzde 20 oranında bir düşüş olması beklenmektedir.

Birincil enerji tüketimindeki artışa karşılık, birincil enerji üretiminde önemli bir artış beklenmediğinden enerji tüketim artışının büyük oranda enerji ithalatı ile karşılanması gerekecektir. 2006 yılında 28 MTEP olan birincil enerji üretiminin, 2007 yılında 29,5 MTEP olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir.

2006 yılı sonu itibarıyla 40.565 MW olan elektrik santralları toplam kurulu gücü, 2007 yılında yüzde 1 artarak 40.984 MW'a ulaşmıştır. Bu güç talebin çok üzerinde olmakla birlikte gerek santralların tam kapasitede çalışmasında yaşanan sıkıntılar gerekse olumsuz hidrolojik koşullar nedeniyle talebin karşılanmasında yer yer güçlükler yaşanmış ve ciddi ölçekli yeni yatırımların eksikliği sonucu güvenli yedek marjı daralmıştır.

2006 yılında 176,3 milyar kWh olarak gerçekleşen elektrik üretiminin, 2007 yılında yüzde 7,8 artışla 190,1 milyar kWh’e yükseleceği tahmin edilmektedir. Elektrik üretimindeki yakıt paylarının sırasıyla doğal gaz için yüzde 48,3, linyit için yüzde 21 ve hidrolik için yüzde 18,6 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

1990 yılından itibaren toplam elektrik üretimi içindeki payı hızla artan doğal gazın 1990 yılında yüzde 17,7 olan payının 2007 yılında yüzde 48,3’e ulaşması beklenmektedir. Yaklaşık tamamı ithal bir kaynak olan doğal gaza bu ölçüde bir bağımlılık önemli bir arz güvenliği riski oluşturmaktadır.

2003 yılı ve öncesinde net elektrik ithalatı olarak gerçekleşen ithalat-ihracat dengesi, 2004 yılından itibaren net ihracata dönüşmüş olup, net dış satışın 2007 yılında 1,7 milyar kWh olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir.

17 Mart 2004 tarihli “Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Stratejisi Belgesi” uyarınca elektrik dağıtımında özelleştirme programında yer alan 20 adet dağıtım şirketinin özelleştirme sürecinin yeniden başlaması beklenmektedir.

Strateji Belgesi kapsamında, kamu elektrik santralları, portföy üretim grupları şeklinde yapılandırılmış olup, bu grupların şirketleştirilerek Özelleştirme İdaresi Başkanlığına devrine ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Elektrik Üretim A.Ş. (EÜAŞ)’ye ait 7 küçük hidroelektrik santralı (HES), 1 jeotermal santralı ve 1 gaz türbininden oluşan yaklaşık 140 MW gücündeki santral grubu Ankara Doğal Elektrik Üretim ve Ticaret A.Ş. bünyesinde faaliyet göstermek üzere özelleştirme programına alınmış ve santrallar için özelleştirme ihalesine çıkılmıştır.

Kamu dağıtım ve üretim varlıklarının planlanan süreç içerisinde özelleştirilememesi, gerçek anlamda rekabetçi bir serbest piyasanın oluşmasında gecikme ve gelecek yıllarda devreye girmesi beklenen üretim yatırımlarında aksama gibi olumsuz sonuçlara neden olmaktadır. Bu sıkıntılar ancak Strateji Belgesinin mevcut durum çerçevesinde revize edilerek ivedilikle uygulamaya konulmasıyla aşılabilecektir.

Strateji Belgesinde, geçiş döneminde herhangi bir arz sıkıntısının yaşanmaması amacıyla gerekli önlemlerin alınacağı belirtilmiştir. Bu nedenle, serbest piyasaya geçiş süreci devam ederken, arz-talep projeksiyonlarının işaret ettiği yakın dönem elektrik arz açığının önlenmesi için talep yönetimine ve arz imkanının genişletilmesine yönelik tedbirlerin süratle uygulanmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca, kamu enerji kuruluşlarının yatırım finansman imkanlarının biran önce iyileştirilmesine gereksinim duyulmaktadır.

Elektrik talebinin güvenli bir şekilde karşılanabilmesi için elektrik arzında sağlıklı bir çeşitlendirilmeye gidilmesi esastır. Bu çerçevede yerli ve yenilenebilir enerji kaynakları ile nükleer enerjinin elektrik üretimi içindeki payının artırılması amacıyla 2005 yılında yürürlüğe giren 5346 sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun” 2007 yılında revize edilerek bu kaynakların kullanımı için mevcut ortam iyileştirilmiş ve nükleer enerjinin elektrik arzı içinde yer alması amacıyla “Nükleer Güç Santrallarının Kurulması ve İşletilmesi ile Enerji Satışına İlişkin Kanun Tasarısı” TBMM’ye sevkedilmiştir.

Enerjinin üretiminden nihai tüketimine kadar her aşamada tasarruflu ve verimli kullanımını öngören ve bu yönde teşvikler sağlayan 5627 sayılı “Enerji Verimliliği Kanunu” 2007 yılında yasalaşmış olup ikincil mevzuat çalışmaları sürmektedir.

Nisan 2007 tarihinde yapılan düzenleme ile Hükümetlerarası İkili İşbirliği kapsamında yer alan HES projelerine 5346 sayılı Kanun hükümlerinden yararlanma imkanı getirilerek mevcut kamu finansman olanaklarıyla tamamlanması daha uzun yıllar sürecek HES yatırımlarının özel sektör tarafından biran önce gerçekleştirilmesinin yolu açılmıştır.

Türkiye’de, elektrik sektörüne paralel olarak doğal gaz piyasasında da serbestleştirilmeye gidilmiştir. 2001 yılında yürürlüğe giren Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile tekelci bir piyasa yapısından rekabetçi bir serbest piyasaya geçiş öngörülmüştür. Bu doğrultuda, ilgili doğal gaz faaliyetlerinin özelleştirilmesi çalışmaları ile doğal gaz kullanımının şehir içi dağıtım ihaleleri yoluyla yaygınlaştırılmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.

Doğal gaz ve petrol arz güvenliğinin sağlanmasına yönelik çalışmalar çerçevesinde doğal gaz depolama tesisleri kurulması çalışmaları 2007 yılında da sürdürülmüş ve ulusal petrol stoklarının yeterliliğini temin ve stok yönetimi amacıyla 5015 sayılı Petrol Piyasası Kanunu uyarınca Ulusal Stok Komisyonu oluşturulmuştur. Ayrıca, kaçak elektrik kullanımında olduğu gibi kronik hale gelen kaçak petrolün önlenmesine yönelik olarak 5015 sayılı Kanuna hükümler eklenmiştir.

50 milyon ton/yıl kapasiteli Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattının 2006 yılında işletmeye girmesiyle birlikte Ceyhan’ın uluslararası bir enerji merkezi haline getirilmesine yönelik çabalar artırılmıştır. Bu kapsamda, bölge Ceyhan Enerji İhtisas Endüstri Bölgesi olarak tespit edilmiştir.