BiRİNCİ BÖLÜM 2013 yili programinin makroekonomiK

C. EKONOMİDE KAYITDIŞILIĞIN AZALTILMASI

1. Mevcut Durum

Ülkemizde ekonomik hayatın önemli bir yapısal sorunu olan kayıtdışılığı ortaya çıkaran etmenler arasında, yaşanan makroekonomik istikrarsızlıklar, geçmişteki yüksek enflasyonist ortam, yüksek vergi ve prim oranları ile diğer idari-mali-yasal yükler gibi ekonomik sebeplerin yanı sıra yolsuzluk, çarpık kentleşme, işletmelerin çok büyük bölümünün küçük ölçekli olması, işsizliğin yüksek olması, kamu harcamalarında israf olduğu yönünde toplumda genel bir algının mevcudiyeti, bürokratik formalitelerin fazlalığı, nakit kullanımının yüksekliği, denetim sisteminin yeterince etkin olmaması, kurumlar arası koordinasyon eksikliği, sıkça çıkarılan afların gerek toplumdaki adalet duygusunu gerek kamuya karşı yükümlülüklerini zamanında yerine getirme duyarlılığını aşındırması ve kayıtdışılıkla mücadelede toplumsal ve siyasi iradenin oluşmaması gibi sosyal ve yapısal faktörler yer almaktadır.

Kayıtdışı faaliyetlerdeki artış, bireyler ve işletmeler arasında haksız rekabetin doğmasına, gelir dağılımının bozulmasına, kayıtlı çalışan mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun ve toplumdaki vergi bilincinin azalmasına yol açmaktadır. Bu durumun yaygınlaşması, kayıtdışılık sorununun toplum nezdinde normalleşmesine, meşruiyet algısının güçlenmesine ve böylece toplumsal değerlerin zedelenmesine neden olmaktadır.

Kayıtdışı ekonomiye yönelik çalışmalar, ülkemizde kayıtdışı ekonominin boyutunun gelişmiş ekonomilere kıyasla oldukça yüksek olduğunu ortaya koymaktadır. Buna bağlı olarak, artan kamu finansman ihtiyacının vergi oranlarının yükseltilmesi yoluyla karşılanması, vergiye karşı direnci daha da artırmakta, kayıtdışılığı bir kısır döngü haline getirmektedir.

Ayrıca, kayıtdışı ekonomi, ilk aşamada kayıtdışı çalışan işletmelere rekabet avantajı sağlıyor gibi algılansa da, bu tür şirketlerin kurumsallaşmasını ve ölçek ekonomisinin getirilerinden yararlanmalarını engellemekte, vergilendirilemeyen kayıtdışı ekonomik faaliyetler nedeniyle girdiler üzerinde artan vergi yükü, uluslararası alanda rekabet edebilirlik açısından dezavantaj oluşturmaktadır.

Son yıllarda, ülkemizde, yatırım ortamının iyileştirilmesi kapsamında bürokrasinin azaltılmasına, enflasyon muhasebesi uygulamasına, gümrük, sosyal güvenlik ve vergi işlemlerinde büyük ölçüde otomasyona geçilmesine, kaçakçılıkla mücadeleye, fikri mülkiyet haklarının korunmasına ve az gelişmiş yörelerde istihdamın artırılmasının teşvikine yönelik düzenlemeler yapılmıştır. Özellikle, kayıtlı çalışan mükelleflerin vergiye gönüllü uyumunun artırılması amacıyla; gelir vergisi alanında, son on yılda kademeli olarak, tarife dilimi sayısı yediden dörde, en üst tarife diliminde yüzde 55 olan vergi oranı ise yüzde 35 seviyesine indirilmiş, ücretlilerde, vergi iadesi olarak bilinen uygulama kaldırılarak asgari geçim indirimi uygulanmaya başlanmıştır. Kurumlar vergisi oranı da aynı dönemde yüzde 30-33 seviyesinden yüzde 20’ye indirilmiştir. Katma değer vergisi oranlarında da, eğitim, sağlık, tekstil ve turizm başta olmak üzere birçok sektörde son yıllarda önemli indirimler yapılmıştır. Ayrıca, hem istihdamı artırmak hem de kayıtlı istihdamı teşvik etmek amacıyla 5 puan prim indirimi, genç ve kadın istihdamının teşviki, özürlü istihdamının teşviki gibi düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Yapılan bu düzenlemeler, kayıtdışılığı besleyen unsurlarla mücadeleye yönelik altyapının oluşturulması bakımından önem arz etmektedir.

19/06/2012 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 2012/3305 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla açıklanan yeni yatırım teşvik unsurlarının yerel yatırımları ve istihdamı artırmanın yanı sıra kayıtdışı ekonomi ve kayıtdışı istihdamın azaltılmasına katkı sağlaması beklenmektedir.

İlki 2008-2010 yıllarını kapsayan Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı, 2011-2013 yıllarını kapsayacak şekilde yenilenerek 21/12/2011 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 2011/21 sayılı Başbakanlık Genelgesiyle yürürlüğe girmiştir.

2010 yılı hesap dönemi üzerinden bilanço esasına tabi tüm gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin risk puanları belirlenmiş olup işgücü planlamasına göre belirlenen mükelleflerin incelemeye sevk edilmesi süreci devam etmektedir. Transfer fiyatlandırmasında, Merkezi Risk Analizi Modeliyle eşgüdümlü çalışacak yeni bir model geliştirilmektedir.

Vergilendirmede mükellef hizmetlerinin etkinleştirilmesi kapsamında 2012 yılının ilk 7 ayında toplam 13 çeşit beyanname, bildirim ve form gözden geçirilmiş, 3.072 mükellef elektronik fatura uygulamasından yararlanmıştır.

Kayıtdışı istihdamın önlenmesi kapsamında vergi dairelerince düzenlenen yoklama fişlerindeki çalışan ve işveren bilgilerinin araştırılması, Alo 170 Kayıtdışı İstihdam ve Sosyal Güvenlik Bilgi Hattı aracılığıyla elde edilen bilgilerin ve ihbarların değerlendirilmesi, 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanununa istinaden çıkarılan yönetmelik eki formlardaki çalışan ve işveren bilgilerinin kontrol edilmesi, işyerlerinin sosyal güvenlik kontrol memurlarınca denetlenmesi, Sağlık İl Müdürlüklerince düzenlenen portör muayene listelerindeki çalışan ve işveren bilgilerinin araştırılması, diğer kamu kurumlarından ve internet sağlayıcılar ile GSM şirketlerinden alınan mesleki bilgi kayıtlarının değerlendirilmesi uygulamalarına devam edilmektedir. Bu kapsamda 2011 yılında 177 bin çalışan, 14 bin emekli ve 23 bin işyerinin, 2012 yılının ilk yedi ayında ise 98 bin çalışan, 9 bin emekli ve 9 bin işyerinin tescilsiz olarak faaliyette bulunduğu tespit edilmiştir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Ekonominin rekabet gücünün artırılmasının yanı sıra kamu finansman kaynaklarının sağlıklı bir yapıya kavuşturulması, kayıtlı ekonomiye geçiş süreciyle ulaşılmak istenen temel amaçlardır.

2011-2013 yıllarını kapsayacak şekilde güncellenen Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı kararlılıkla uygulanmaya devam edilecektir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik / Tedbir	Sorumlu / İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Hazırlanan Eylem Planı çerçevesinde kayıtdışılıkla etkin bir şekilde mücadele edilecektir.
2011-2013 yıllarını kapsayan Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı uygulanacaktır.	Gelir İdaresi Başkanlığı (S); Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, BDDK, EPDK, SPK, Sosyal Güvenlik Kurumu, Şeker Kurumu, Türkiye Noterler Birliği	Aralık Sonu	2011-2013 yıllarını kapsayan Eylem Planı kararlılıkla uygulanacak, üçer aylık dönemler itibarıyla değerlendirme raporları hazırlanacaktır. Eylem Planına ilişkin gerçekleşmeler izleme ve değerlendirme kurullarında dönemler halinde ele alınacaktır.
Kayıtdışı ekonomiyle mücadelenin denetim boyutunu güçlendirmeye ve etkinleştirmeye yönelik uygulamalar hayata geçirilecek ve gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır.
Vergilendirmede mükellef hizmetleri etkinleştirilecektir.	Gelir İdaresi Başkanlığı (S); Gümrük ve Ticaret Bakanlığı	Aralık Sonu	Mükelleflerin vergisel işlemlerde kullandığı beyanname, bildirim ve formların gözden geçirilmesine devam edilecektir. Yürürlüğe giren elektronik fatura uygulamasının kullanımı genişletilecek ve bankacılık ödeme sistemleri ile entegrasyonu sağlanacaktır. Fatura ve diğer belgelerin elektronik ortamda arşivlenmesine imkan tanıyacak teknik ve hukuki altyapı oluşturulacaktır. Standartları, hukuki ve teknik altyapısı oluşturulan e-defter uygulaması yaygınlaştırılacaktır. Taksonomi genişletme çalışmaları sürdürülecektir. Ulaştırma sektöründe e-Bilet uygulaması yaygınlaştırılacak, havayolu taşımacılığı ve etkinlik biletlerine yönelik E-Bilet Projesi kapsamında teknik ve hukuki altyapı oluşturulacaktır.
Kaçak işçi çalıştıran işletmelerin kamu ihalelerinden belli bir süreyle men edilmesine yönelik düzenleme yapılacaktır.	Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (S); Maliye Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu, Kamu İhale Kurumu	Aralık Sonu	Kamu İhale Kanununda kayıtdışı istihdamla mücadele amacıyla; kayıtdışı işçi çalıştırdığı saptanan işverenin, tüzel kişi olması halinde tüzel kişiliğin ve ortaklarının kamu ihalelerine belirli bir süre giremeyeceklerine dair değişiklik yapılacaktır.
Kaçakçılıkla etkili bir şekilde mücadele edilecektir.
Akaryakıt başta olmak üzere; canlı hayvan, et, çay, şeker ve şeker mamülleri ve e-ticaret yoluyla yapılan kaçakçılıkla mücadelenin etkili bir şekilde sürdürülmesi amacıyla Eylem Planları hazırlanarak yürürlüğe konulacaktır.	Gümrük ve Ticaret Bakanlığı (S); Gelir İdaresi Başkanlığı, Adalet Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Dışişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, EPDK ve Şeker Kurumu ile Diğer İlgili Kuruluşlar	Aralık Sonu	Kaçakçılığın yüksek boyutta olduğu tespit edilen söz konusu alanlarda kapsamlı Eylem Planları hazırlanarak yürürlüğe konulacaktır. Bu doğrultuda, kaçakçılıkla mücadelede araç ve yöntemler geliştirilecek, kurumlar arası işbirliği güçlendirilecektir.