BiRİNCİ BÖLÜM 2013 yili programinin makroekonomiK

F. AR-GE VE YENİLİĞİN GELİŞTİRİLMESİ

1. Mevcut Durum

Günümüzde bilim, teknoloji ve yenilik yeteneği, rekabet üstünlüğünün ve sürdürülebilir sosyo-ekonomik gelişmenin belirleyici unsurlarından biri haline gelmiştir.

2010 yılı itibarıyla Ar-Ge harcamalarının GSYH içindeki payı Türkiye’de yüzde 0,84 iken, AB-27’de yüzde 1,9, Japonya’da (2009 yılı) yüzde 3,36, Güney Kore’de yüzde 3,74 ve ABD’de (2009 yılı) yüzde 2,9’dur. Özel sektör tarafından gerçekleştirilen Ar-Ge harcamalarının toplam Ar-Ge harcamalarına oranı 2005 yılında yüzde 33,8 iken bu oran 2010 yılında yüzde 42,5’e yükselmiştir. Ancak, bu oran 2010 yılı AB-27 ortalaması olan yüzde 63,9’un gerisinde olup ülkemizde özel sektörün, özellikle de KOBİ'lerin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Ge’ye olan talebinin artırılması ihtiyacı sürmektedir.

Ar-Ge insan kaynağı bir ülkenin Ar-Ge ve yeniliğe olan arz ve talebini belirleyen en önemli unsurlardan biridir. 2010 yılında ülkemizde Tam Zaman Eşdeğer (TZE) cinsinden toplam 81.792 Ar-Ge personeli ve 64.341 araştırmacı yer alırken, bir önceki yıla göre TZE cinsinden Ar-Ge personeli sayısındaki artış yüzde 11,3 olarak gerçekleşmiştir. Ar-Ge insan kaynağının sektörler itibarıyla dağılımına bakıldığında ise TZE cinsinden toplam Ar-Ge personelinin 2010 yılında yüzde 45,9’u özel sektörde, yüzde 40,2’si yükseköğretim sektöründe ve yüzde 13,9’u kamu sektöründe istihdam edilmiştir. Ar-Ge insan kaynağının gerek nitelik gerekse de nicelik olarak iyileştirilmeye ihtiyacı vardır.

Ar-Ge çalışmalarının ürüne dönüşmesi ve rekabet gücüne katkısının artırılmasında özel sektör önemli rol üstlenmektedir. Son yıllarda sağlanan teşviklerle Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin rekabet açısından gerekliliği konusunda farkındalık düzeyinin arttığı ve buna bağlı olarak özel sektörün Ar-Ge faaliyetlerinde artış olduğu görülmektedir. 2010 yılında Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcamalarının yüzde 46’sı yükseköğretim, yüzde 42,5’i özel sektör ve yüzde 11,4’ü kamu kurumları tarafından gerçekleştirilirken, bir önceki yıl yüzde 47,4’ü yükseköğretim, yüzde 40’ı özel sektör ve yüzde 12,6’sı kamu kurumları tarafından gerçekleştirilmiştir. 2010 yılında AB-27 ortalamasında ise bu oranlar yüzde 52 özel sektör, yüzde 33,2 yükseköğretim ve yüzde 14,8 kamu sektörü olarak gerçekleşmiştir.

2008 yılında yürürlüğe giren 5746 sayılı Araştırma Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında 2012 yılı Eylül ayı itibarıyla, 129 işletmeye Ar-Ge Merkezi Belgesi verilmiştir. Ar-Ge Merkezi Belgesi alan işletmelerin 2012 yılında 2,5 milyar TL Ar-Ge harcaması yapmaları ve 15.000 Ar-Ge personeli çalıştırmaları beklenmektedir. Belge alan şirketlerin çalışma alanları itibarıyla otomotiv, otomotiv yan sanayi, bilgi ve iletişim teknolojileri, dayanıklı tüketim malları, savunma sanayi  ve elektrik-elektronik sektörlerinde yoğunlaştığı görülmektedir.

TÜİK’in 2008-2010 yıllarını kapsayan yenilik araştırması sonuçlarına göre Türkiye’de 10 ve daha fazla çalışanı olan işletmelerin yüzde 51,4’ünün teknolojik yenilik faaliyetinde bulunduğu tespit edilmiştir. Aynı çalışma yenilik faaliyetlerinin işletmelerin büyüklükleriyle orantılı olarak arttığını göstermektedir. 10–49 çalışanı olan işletmelerin yüzde 49,4’ü, 50–249 çalışanı olan işletmelerin yüzde 58,9’u, 250 ve daha fazla çalışanı olan işletmelerin yüzde 69,7’si yenilik faaliyetinde bulunmuştur.

Ar-Ge’ye dayalı üretim yeteneğini güçlendirmek amacıyla Kalkınma Planında öncelikli olarak belirtilen biyoteknoloji, yeni nesil enerji teknolojileri, sanayi politikasının öncelik verdiği sektörlerdeki araştırmalar, yerli kaynakların katma değere dönüşmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetleri, sağlık araştırmaları, bilgi ve iletişim teknolojileri, savunma ve uzay teknolojileri ile Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu kararlarında yer alan öncelikli alanlarda büyük ölçekli araştırma merkezlerinin kurulmasına, gelişmekte olan üniversitelerde merkezi araştırma laboratuvarlarının oluşturulmasına, temel ve uygulamalı araştırma projelerinin desteklenmesine ve araştırmacı insan gücü yetiştirilmesine yönelik programlar sürdürülmektedir.

TABLO IV: – Türkiye’nin Bilim ve Teknoloji Alanındaki Temel Göstergeleri

	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010
Ar-Ge Harcamalarının GSYH İçindeki Payı (Yüzde)	0,67	0,79	0,76	0,71	0,73	0,85	0,84
Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge Harcaması (Milyon TL - Cari Fiyatlarla)	3 578	4 786	5 103	6 873	7 093	8 492	9 805
Sektörlere Göre Ar-Ge Harcamalarını Gerçekleştirenler (Yüzde)
Yükseköğretim	67,9	54,6	53,2	48,2	44,2	47,4	46,0
Özel Sektör	24,2	33,8	35,6	41,3	43,8	40,0	42,5
Kamu	8	11,6	11,2	10,6	12,0	12,6	11,4
TZE (1) Cinsinden Toplam Ar-Ge Personeli Sayısı	39 960	49 252	54 444	63 777	67 000	74 000	81 792
TZE (1) Cinsinden Ar-Ge Personelinin Sektörlere Göre Dağılımı (Yüzde)
Yükseköğretim	61,9	51,6	49,1	46,6	44,5	42,2	40,2
Özel Sektör	22,1	30,4	33,1	38,3	40,8	42,8	45,9
Kamu	16	17,9	17,8	15,1	14,7	15,0	13,9
TZE Cinsinden 10 Bin Kişiye Düşen Ar-Ge Personeli Sayısı	20	25	27	31	32	35	36
Türkiye Kaynaklı Bilimsel Yayın Sayısı	16 300	17 438	20 092	24 093	24 846	27 786	28 194
Bilimsel Yayın Sayısına Göre Uluslararası Sıralamada Türkiye’nin Yeri	21	19	19	18	18	17	18

Kaynak: TÜİK, TÜBİTAK

(1) Tam Zaman Eşdeğeri

Teknoloji geliştirme bölgeleri (TGB) ile teknoloji geliştirme merkezleri (TEKMER) ve duvarsız teknoloji kuluçka merkezleri faaliyetlerinin desteklenmesine devam edilmektedir. 2012 yılı Haziran ayı itibarıyla 32’si aktif 45 adet TGB ve 30 adet TEKMER kurulmuş bulunmaktadır. Aynı tarih itibarıyla TGB’lerde toplam 1.936 firma yer almakta olup bu firmalar tarafından 14.813’ü Ar-Ge personeli olmak üzere 17.863 kişiye istihdam imkânı sağlanmaktadır.

Ar-Ge harcamalarının etkin kullanımını ve sonuçlarının uygulamaya geçirilmesini kolaylaştırmak amacıyla özellikle dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerde yerli teknolojiye dayalı ürün ve teknolojilerin geliştirilmesine yönelik programların desteklenmesine devam edilmektedir.

2. Temel Amaç ve Hedefler

Bilim, teknoloji ve yenilik alanında yürütülen faaliyetlerin temel amacı, başta özel sektörde olmak üzere yenilik yeteneğini artırmak, bilim ve teknolojide yetkinleşmek ve bu yetkinliği ekonomik ve sosyal faydaya dönüştürmektir.

3. Politika Öncelikleri ve Tedbirler

Öncelik / Tedbir	Sorumlu/ İşbirliği Yapılacak Kuruluşlar	Süre	Yapılacak İşlem ve Açıklama
Ulusal yenilik sistemindeki aktörler arasında işbirliği geliştirilecek, özel kesimin sistem içerisindeki etkinliği artırılacak ve bu alanda uluslararası işbirliği geliştirilecektir.
Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi Eylem Planı güncellenecektir.	TÜBİTAK (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Kalkınma Ajansları, STK’lar, Yerel Yönetimler	Aralık Sonu	Ulusal yenilik sistemindeki aktörler arasında işbirliğinin güçlendirilmesi, özel kesimin sistem içerisindeki etkinliğinin artırılması ve uluslararası işbirliğinin güçlendirilmesi amaçlarını da kapsayan Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisinin 2013 yılı eylem planı ilgili tarafların katılımıyla hazırlanacaktır.
Bilim, araştırma, teknoloji ve yenilik alanlarında toplumsal farkındalık artırılacaktır.	TÜBİTAK (S), Milli Eğitim Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Üniversiteler, TÜBA, Yerel Yönetimler, STK'lar, Medya	Aralık Sonu	Bilim Merkezleri ve müzeleri kurulması çalışmaları devam ettirilecek, yazılı ve görsel basın aracılığıyla toplumsal farkındalık artırılacak, yarışma, burs ve bilim şenlikleriyle gençler ve çocuklar teşvik edilecektir. Ayrıca eğitim müfredatlarında yenilik kültürü ve farkındalığını artırıcı programlara yer verilecektir.
Başta KOBİ’ler olmak üzere, özel kesimin Ar-Ge kapasitesi ve Ar-Ge’ye olan talebinin artırılması sağlanacak, yenilik tabanlı girişimcilik desteklenecektir.
Özel sektöre yönelik olanlar başta olmak üzere, kamu kurumları tarafından verilen Ar-Ge desteklerinin etki analizi çalışması yapılacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, TOBB, KOSGEB, Üniversiteler, TÜBİTAK, Kalkınma Ajansları	Aralık Sonu	Kamu kurumları tarafından verilen Ar-Ge desteklerinin yenilik kültürünün oluşmasına ve faydaya dönüşmesine yönelik etki analizi çalışması yapılacaktır.
KOBİ’lere sağlanan Ar-Ge destekleri etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır.	KOSGEB (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TPE, Üniversiteler, Sanayi ve Ticaret Odaları, Kalkınma Ajansları	Aralık Sonu	KOBİ’lerin Ar-Ge finansmanına destek olmak üzere başlangıç ve risk sermayesi uygulamaları etkinleştirilecek ve yaygınlaştırılacaktır. Özel sektör ile üniversiteler arasında Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin desteklenmesine yönelik işbirliğinin yaygınlaştırılması sağlanacak, KOBİ’ler ve girişimcilerin Ar-Ge, yenilik ve endüstriyel uygulamaya yönelik projeleri desteklenecektir.
Yenilik tabanlı girişimcilik geliştirilerek bütünsellik sağlayacak bir koordinasyon, izleme ve değerlendirme mekanizması kurulacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı, Üniversiteler, TÜBİTAK, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yönetici Şirketleri	Aralık Sonu	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve KOSGEB tarafından verilen yenilik tabanlı girişimcilik destekleri bütünsellik sağlayacak şekilde geliştirilecek ve bu alanda koordinasyon, izleme ve değerlendirme mekanizması kurulacaktır.
Özel sektör ile üniversiteler ve araştırma kurumları arasındaki işbirliğini geliştirmeye yönelik programlar ve rekabet öncesi Ar-Ge işbirlikleri ile yenilik tabanlı rekabetçi kümelenme çalışmaları desteklenecektir.
Bilim ve teknoloji alanında işbirliği ağları ve platformları yaygınlaştırılacaktır.	TÜBİTAK (S), YÖK, Üniversiteler, Özel Sektör	Aralık Sonu	İlgili kamu kurum ve kuruluşları, özel sektör ve sivil toplum kuruluşlarında bilim ve teknoloji alanında işbirliği ağları ve platformlarıyla ilgili olarak mevcut programlar yaygınlaştırılacak ve yeni programların başlatılması sağlanacaktır.
TGB’lerde daha fazla katma değer üretilmesi amacına yönelik olarak Ar-Ge firması, personeli ve faaliyetleri artırılacaktır.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Maliye Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Hazine Müsteşarlığı, TÜBİTAK, TOBB	Aralık Sonu	TGB’lerde Ar-Ge firması, personeli ve faaliyetleri artırılarak daha fazla katma değer üretilmesi sağlanacaktır. Bu amaçla performans izleme ve değerlendirme sistemi kurulacaktır.
Araştırma sonuçlarının ticarileştirilmesi sağlanacak ve teknoloji transferi uygulamaları etkinleştirilecektir.	Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (S), Kalkınma Bakanlığı, YÖK, Üniversiteler, TÜBİTAK, TPE, TOBB	Aralık Sonu	Araştırma sonuçlarının fikri mülkiyet haklarına ilişkin mevzuat düzenlemeleri gerçekleştirilecektir. Ülkemiz için uygun Teknoloji Transfer Ofisi modeli tamamlanarak pilot ölçekte uygulaması başlatılacaktır. Kuluçka merkezleri desteklenecektir. Girişimci ve yenilikçi üniversite endekslerinin oluşturulması ve akademik terfi ölçütlerinin girişimcilik ve yenilikçiliği teşvik edecek şekilde yeniden tasarımı sağlanacaktır.
Dışa bağımlılığın yüksek olduğu sektörlerde yerli ürün ve teknolojiler geliştirilmesine yönelik araştırma programları öncelikli olarak desteklenecek ve etkinleştirilecektir.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Savunma Sanayi Müsteşarlığı, TÜBİTAK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Dışa bağımlılığın yüksek olduğu savunma, sağlık ve enerji gibi sektörlerden sorumlu kamu kuruluşlarında Ar-Ge destek programları geliştirilecektir. TÜBİTAK tarafından yürütülen TARAL Programı kapsamındaki projelerde ve araştırma altyapısı desteklerinde öncelik bu alanlara verilecektir.
İleri teknoloji içeren ve yurtdışında rekabet üstünlüğü yaratabilecek güvenlik sistemleri geliştirilecektir.	TÜBİTAK (S), Milli Savunma Bakanlığı, Savunma Sanayi Müsteşarlığı	Aralık Sonu	Güvenlik teknolojileri içeren projeler için destek mekanizmalarında çeşitlilik ve pazar yaratma konusunda destek sağlanacaktır.
Araştırmacı insan gücü, özel sektörün ihtiyaçları da dikkate alınarak nitelik ve nicelik yönünden geliştirilecektir.
Araştırmacı insan gücü yetiştirme programları yaygınlaştırılacaktır.	TÜBİTAK (S), Maliye Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, YÖK, Devlet Personel Başkanlığı	Aralık Sonu	Öncelikli alanlar başta olmak üzere özel sektör- üniversite işbirliğini geliştirmeye yönelik araştırmacı insan gücü programları desteklenecek, mevcut araştırma kapasitesinin nitelik ve nicelik yönünden artırılabilmesi amacıyla yeni programlar geliştirilecek ve mevcut burslar artırılacaktır.
Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacıların ülkemizde çalışması özendirilecektir.	TÜBİTAK (S), Maliye Bakanlığı, MEB, İçişleri Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Devlet Personel Başkanlığı, YÖK, Üniversiteler	Aralık Sonu	Yurt dışındaki yerli ve yabancı, nitelikli araştırmacılar için ülkemizi daha cazip kılmak üzere gerekli mali, hukuki ve idari düzenlemeler sürdürülecektir. Düzenli faaliyetlerle yurt dışındaki yerli akademisyenler bir araya getirilecektir.
Araştırma alt yapıları geliştirilecek, etkin kullanımı ve sürdürülebilirliği sağlanacaktır.
Ülkemizdeki araştırma altyapılarını etkinleştirecek yol haritası çalışmaları yapılacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler, Sanayi ve Ticaret Odaları, KOSGEB	Aralık Sonu	Kaynakların etkin kullanımı ve araştırmacıların birlikte çalışmasını sağlamak üzere kamu kurumlarında, özel kesimde ve üniversitelerde kurulan ve kurulacak araştırma merkezlerinin öncelikli alanlarda ve belli yerlerde oluşturulmasını sağlayacak Türkiye Ar-Ge altyapı yol haritası çalışmaları yapılacaktır.
Araştırma merkezlerinin etkin çalışmasına yönelik mevzuat düzenlemeleri tamamlanacaktır.	Kalkınma Bakanlığı (S), Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, YÖK, TÜBİTAK, Üniversiteler, Meslek Kuruluşları, STK’lar	Aralık Sonu	Araştırma merkezlerinin daha etkin kullanımını ve sürdürülebilirliğini sağlamak üzere, merkezlerin özel sektör ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarıyla işbirliği kurmaları, yönetimi, sürdürülebilir finansmanı, personel istihdamı, tüm araştırmacılara 7 gün 24 saat hizmet verebilecek şekilde açık olması, performanslarının izlenmesi ve değerlendirilmesi gibi konularda idari ve yasal düzenlemeler yapılacaktır.
Uzay teknolojilerinde ülkemizin yetkinliğinin artırılması için fiziki ve beşeri altyapı geliştirilecektir.	TÜBİTAK (S), Kalkınma Bakanlığı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Milli Savunma Bakanlığı	Aralık Sonu	Ülkemizin ihtiyaç duyduğu uydu sistemlerini üretebilir bir yeteneğe erişmesi ve fırlatma konusunda gerekli kabiliyetleri kazanması için altyapı, insan kaynağı ve bilgi birikimi geliştirilecektir. Bu kapsamda uydu verilerinden etkin bir şekilde yararlanılması sağlanacaktır.