Birinci fəsil: Mədəni hücum və mədəni mübadilə

3- Mədəni mübadilənin mədəni hücumla fərqləri

Biz iranlı kimi axtarıb özümüzə aid olanları tapmalıyıq. Bu o demək deyil ki, digərlərinin yaxşı cəhətlərini öyrənməyək. İnsan yaxşı və gözəl olan hər bir şeyi digərlərindən öyrənir, amma yaxşı olar ki, onu öz mədəniyyəti ilə qarışdıraraq istifadə etsin. Mən bir dəfə mədəniyyət haqda danışarkən dedim ki, digərlərinin mədəniyyətini götürməyin eybi yoxdur. Lakin insanın bədəni xarici bir elementi iki formada götürə bildiyi kimi, digərlərinin mədəniyyətini də belə götürmək mümkündür. Biri var ki, insan müxtəlif vitaminləri olan bir qidanı qəbul edib mədəsinə göndərir. Mədə bədəninə münasib olan lazımlı maddələri götürür, artığını isə ifraz edir. Bu, sağlam götürmədir. Biri də var ki, bir nəfəri yerə uzadıb əl-qolunu bağlasınlar və özünün istəmədiyi bir iynəni ona vursunlar. Bu ayrı cür qəbuletmədir, qabaqkı ilə eyni deyil. Əgər iynəni vuran adam xeyirxah bir həkim olsa, deyərik ki, baş üstə. Bəs düşmən olsa necə olar?! Təəssüf ki, biz indi əncəbi mədəniyyətindən belə istifadə edirik. Yəni damarımıza bir maddə köçürürlər, biz də heç bir reaksiya vermirik. "Mədəni hücum" deyəndə də müəyyən bir qrup sözü özünə götürür. Mədəni hücum Qərbdən və düşmən tərəfindəndir və bizim ayıq olmamızı tələb edir. Düşmənə demək olmaz ki, düşmənlik etmə. Düşmənin xisləti budur. Biz ayıq olmalı və onun düşmənliyinə imkan verməməliyik. Bəli, biz Qərbdə yaxşı bir şey tapsaq, oturub bir qidanı qəbul edən, bədəni yaxşısını götürən, pisini isə dəf edən sağlam bir insan kimi götürməliyik. Yəni canlı bir varlığın xarici amillə rəftar etdiyi kimi etməliyik, ölü, cansız, yuxulu, yaxud huşsuz bir varlıq kimi yox. Bizim özümüz yaxşı olanı seçə bildiyimiz halda nə üçün əcnəbi mədəniyyətini bizə belə ötürməlidirlər?! Bu gün onlar istədiklərini ötürürlər, lakin iynə ilə deyil, radio, televiziya, moda kataloqu, jurnal və təbliğatla.²³

Cəmiyyət məlumatlı olsa, onun düşmən qarşısında müqaviməti çox olar. Cəmiyyət elmə həssas yanaşsa, digər ölkə və xalqlarla əlaqə quranda birinci onların elmini öyrənməyə çalışar. Müstəmləkəçi qüvvələr illər öncədən İranda işləyirdilər. Bizim ölkəmizlə digər ölkələr arasında mübadilə məsələsi meydana çıxanda biz öz məlumatımızı və zəngin mədəniyyətimizi təqdim etmək, öyrətmək və əcnəbilərin elmini öyrənmək yerinə, sərgilərindən asmaq üçün əl işlərimizi, zavodlarını işlətmək üçün neftimizi verdik, özümüzsə oturub onların fəsad dolu mədəniyyətlərini gözlədik. İranın Qərblə mədəni əlaqəsinin tərəfdarları demədilər ki, hər bir iranlı bacardığı qədər Qərbin elmini öyrənsin. Bunu desəydilər, yaxşı olardı, biz bunu müsbət qarşılayırıq. Biz indi də deyirik ki, dünya elmdə inkişaf etmişdir. Bizi 200-300 il geridə saxladılar. Biz özümüzü çatdırmalı, onların biliklərinə yiyələnməliyik. Lakin onlar bunu demədilər, dedilər ki, İran zahiri, daxili, forma, geyim və üz baxımından qərbli kimi olmalı, onların əxlaqını, geyimini və qeyri-sağlam əlaqələrini öyrənməlidir. Nəticəni isə mənfur şah rejiminin sonlarında gördünüz. Həmin dövrün mənfi təsirləri hələ də qalır. Elm və təhsil mühüm məsələdir. Biz hər kəsdən öyrənməliyik. O zaman İslam bizə dedi ki, elm öyrənmək üçün lazım olsa, hətta Çinə belə gedin. O məsafəyə əsasən, biz bu gün yolun uzunluğunu göstərmək və elm öyrənməyin əhəmiyyətinə dair misal çəkmək üçün dünyanın heç bir nöqtəsini tapa bilmərik. Elm hətta Çində olsa da, gedin, öyrənin. Peyğəmbər (s) o zaman insanlara belə öyrədirdi. Bu gün bizim də fikrimiz budur. Biz hamıdan öyrənməliyik; lakin elmi öyrənməliyik, əxlaqsızlığı, çirkinlikləri, narkomaniyanı, təhlükəli xəstəlikləri, Amerika taunu olan AIDS-i və digər fəsadları yox. Cəmiyyətdə öyrənmək və öyrətmək ab-havası hakim olmalıdır. Təbii ki, təhsilin kənarında tərbiyə və əxlaq da olmalıdır. Və biz təhsil işini düzgün aparsaq, onda mənəvi saflıq da olar.²⁴
Elm bizim düşmənimizdə ola bilər; yanına gedib diz üstə oturar və ondan elm öyrənərik. Bunun eybi yoxdur. Elmin dəyəri o qədər böyükdür ki, insan düşmənliyə görə ondan imtina edə bilməz. Lakin elmdən başqa məsələlərdə - siyasətdə, mədəniyyətdə və digər sahələrdə düşmənin təsiri altına düşmək olmaz. Onların üçüncü dünya üçün istədikləri və planlaşdırdıqları isə mədəni və siyasi asılılıqdır. Onlar elm və texnologiya mübadiləsinin baş tutmaması üçün işlər də görmüşlər. On illərdir indiki geriqalmış dünya üçün beyinlərin qaçışından ibarət böyük problem bu planın bir hissəsidir. Onlar bizim yaxşı və seçilmiş insanlarımızı oğurlayıb aparır, hətta bu ölkələrin özündə təhsil almış istedadlıların da öz ölkələrinə çalışmasına imkan vermirlər.²⁵
Mədəni hücum mədəni mübadilədən fərqlənir. Mədəni mübadilə lazımdır. Heç bir xalq hər hansı bir sahədə, o cümlədən mədəni məsələlərdə başqa xalqlardan ehtiyacsız deyil. Tarixdə həmişə belə olub. Xalqlar get-gəl nəticəsində yaşayış tərzini, əxlaqı, elmi, geyimi, davranış qaydalarını, dili və dini bir-birindən öyrənmişlər. Dini mübadilə xalqların bir-biri ilə ən mühüm mübadiləsi kimi hətta iqtisadi mübadilələrdən də əhəmiyyətli olmuşdur. Bu mədəni mübadilələr çox zaman bir ölkənin dininin dəyişilməsi ilə nəticələnmişdir. Məsələn, İslamı Şərqi Asiya ölkələrinə, İndoneziyaya, Malayziyaya və Hindistan yarımadasının mühüm hissələrinə aparan ən böyük amil təbliğatçıların təbliğatı yox, İran xalqının get-gəli olub. İranlı tacir və səyyahların get-gəli nəticəsində bu gün Asiyanın bəlkə də ən böyük müsəlman xalqı olan indoneziyalılar İslamı qəbul etmişlər.

İslamı ilk dəfə oraya nə din təbliğatçıları apardı, nə də qılınc və döyüş. İslamı bu get-gəllər apardı. Bizim xalqımız da tarix boyu digər xalqlardan çox şey öyrənmişdir. Bu, bütün dünyada mədəni təlimlərin və mədəni həyatın yeni qalması üçün zəruri bir prosesdir. Bu, mədəni mübadilədir və yaxşıdır.²⁶

Mədəni mübadilədə məqsəd milli mədəniyyəti təkmilləşdirmək, mədəni hücumda isə milli mədəniyyəti məhv etmək, kökünü kəsməkdir. Mədəni mübadilədə başqa xalqlardan bir şey götürmək istəyən xalq sevdiyi gözəl elementləri axtarır, məsələn, onlardan elm öyrənir. Fərz edin İran xalqı Avropaya gedir və görür ki, onlar çalışqan və təhlükədən qorxmaz xalqlardır. Əgər onlardan bunları öyrənsə, çox yaxşıdır. Uzaq Şərqə gedir, görür ki, oradakılar işdə vicdanlı və həvəskar, vaxtlarının qədrini bilən, nizam-intizamlı, mehriban və nəzakətli insanlardır. Əgər bunları öyrənsə və götürsə, çox yaxşıdır. Mədəni mübadilədə öyrənən xalq axtarıb öz mədəniyyətini təkmilləşdirəcək düzgün elementləri tapır və öyrənir; eynilə zəifləyib münasib qida axtaran insan kimi. O, münasib qida və dərman istifadə edir ki, sağlam olsun və bədəninin nöqsanı aradan qalxsın.

Mədəni hücuma məruz qalan xalqa verilən elementlər isə yaxşı deyil, pis elementlərdir. Avropalılar bizim ölkəyə mədəni hücuma keçdikdə, xalqımız arasında vaxtın qədrini bilməyi, cəsarəti, təhlükəli məsələlərdən qorxmazlığı, elmi diqqət və incəliyi yaymağa başlamadılar, təbliğat və tədqiqatla İran xalqının işdə və elmdə düzgün olmasına çalışmadılar. Onlar bizim ölkəmizə yalnız cinsi özbaşınalığı gətirdilər.²⁷

Əgər mədəni mübadilədə başqa mədəniyyətdən bir şey öyrənən xalqı bazarda münasib qida və dərman axtaran bir adama bənzətsək, mədəni hücuma məruz qalan xalqı da acınacaqlı vəziyyətə düşmüş və əlindən bir şey gəlməyən xəstəyə oxşatmalıyıq. Bu zaman düşmən ona bir iynə vurur. Düşmənin vurduğu iynənin aqibəti də bəllidir. Bu onun özünün tapdığı, öz iradə və seçimi ilə qəbul etdiyi dərman kimi ola bilməz. Deməli, mədəni mübadilə bizim seçimimizlədir, mədəni hücum isə düşmənin seçimi ilə və bizim yerli mədəniyyətmizi məhv etmək üçün. Mədəni mübadilə yaxşıdır, mədəni hücum isə pisdir. Mədəni mübadilə bir xalqın qüdrətli dövründə baş verir, mədəni hücum isə zəif çağında.²⁸
Digərlərinin mədəniyyətindən istifadə etmək insanı kamilləşdirir. Lakin insanın məlumatlı və ayıq şəkildə yüz növ dərman və qida arasından gücləndirici bir dərmanı, qidanı seçməsi ilə ziyanına olan bir dərmanın və ya qidanın məcburən ona verilməsi arasında fərq var. Fərz edin sizə C vitamini lazımdır. Siz gedib bu vitamini alır və lazım olan qədər qəbul edirsiniz. Çox yaxşıdır və burada pis bir şey yoxdur. Bu da əcnəbilərin istehsalı olsa da, sizin ona ehtiyacınız var. Lakin biri də var seçim imkanı olmasın. Biz huşsuz vəziyyətdə bir tərəfə düşmüşük, biri gəlib bizə nə olduğunu bilmədiyimiz bir iynə vurur. Bu bizə lazımdır, yoxsa yox? Qədərincədir, yoxsa az və ya çox? Zərərli, uyuşdurucu və zəhərlidirmi? Bunlara diqqət yetirmək lazımdır. Keçmişdə bizə ötürülən hər şey belə idi. Pəhləvi rejiminin sonuna qədər əcnəbi mədəniyyətini bu xalqa belə ötürdülər. O zaman əcnəbi mədəniyyətini təkmilləşmək üçün deyil, təsirlənmək üçün götürürdülər və bunun dəyəri yoxdur. İnsan öz ixtiyarı ilə seçsə, düzgündür. İndi Qərb mədəniyyətində bizim üçün həyati əhəmiyyət daşıyan və öyrənməli olduğumuz yaxşı elementlər var. Bu yaxşı elementlər olmasaydı, Qərb bu inkişaflara nail olmazdı, bütün bu fəsadlar onu kökündən məhv edər və tüstü kimi havaya sovurardı. Onların havaya sovrulmamasının səbəbi işlərində həqiqətən mühüm amillərin olmasıdır. Onlar nizam-intizamlı, işgüzar və yorulmaz insanlardır. Onların mədəniyyətinin belə müsbət və ideal cəhətlərini götürüb istifadə etmək lazımdır.²⁹
Uzun illər ölkənin qapılarını əcnəbi mədəniyyətinin üzünə açanlar ümumiyyətlə idxal olunan mədəniyyəti tanımır və anlamırdılar. Yəni onlar bu mədəniyyəti qəbul edərək İrana daxil etmədilər, əcnəbipərəst, yadlara vurğun olduqlarına və özününkülərə nifrət etdiklərinə görə ölkənin qapılarını onun üzünə açdılar. Sanki nadan bir uşaq atasının üstün cəhətlərini görmür, sonra isə bilmədən və nadanlıqdan öz atasından aşağı səviyyədə olan başqa birinə rəğbət bəsləyir.³⁰
Elm və texnologiya ilə mədəniyyət arasında fərq var. Bunlar ayrı-ayrı məsələlərdir. Elmin özü də mədəniyyətin şaxələrindən olsa da, bir xalq üçün xüsusi mənada olan mədəniyyət düşüncə, iman, inam, adət və ənənələrdən ibarətdir. Biz bu cəhətdən elm və texnologiyada inkişaf etmiş dünyadan nəinki geridə deyilik, hətta bir çox cəhətlərdən öndəyik də. Bunu şişirtmək və mütləqləşdirmək fikrim yoxdur. Təbii ki, xaricilər və əsasən avropalılar mədəniyyətin bəzi şaxələrində bizdən öndədirlər.³¹