Birinci fəsil: Mədəni hücum və mədəni mübadilə

3- İslam və inqilab təfəkkürünün əsaslarının təsviri

Biz İslam təfəkkürünün, dünyagörüşünün və İslam quruluşunun əsaslarını izah etməliyik; İslam inqilabının əsas xətlərini, yəni bu dəyişikliyi izah etməli, sonra onda iqtisadiyyatı, siyasəti, fərdi və ictimai əlaqələri, əxlaqı, mədəniyyəti və elmin yerini açıqlamalıyıq. Bunların hamısı üçün işləmək lazımdır. Bu işlərin çoxunda boşluq var. Elm hövzələrində bu işlər görülməlidir.⁴⁰²

Hövzənin görməli olduğu işlərdən biri budur. Gərək onun bir mərkəzi olsun və dünyada inqilab haqda yazılan kitabları toplasın; istər birbaşa inqilab barəsində olanları, istər inqilabla əlaqədar olaraq şiəliyi və yaxud İslamı təhqir edənləri, istərsə də bizi tərifləyən və bəzən özümüzün diqqət yetirmədiyimiz üstün cəhətlərimizi xatırladan kitabları. Bu mərkəzdə çalışan hövzə tədqiqatçıları bu kitabların ölkə daxilindəki oxşarlarını da toplamalı və araşdırmalıdırlar. Tədqiqatçı deyəndə tez əldən düşmüş qoca kişilər yada düşməsin. Sizin özünüz kimi gənc tədqiqatçılar oturub bunları qisimlərə bölsünlər, inqilab təfəkkürünü, zehniyyətini, avropalı təbirlə desək, inqilab ideologiyasını - təəssüf ki, biz hələ bu sözün ekvivalentini tapmamışıq – yazsınlar, onu bir cild kitabla və bir sözlə yox, (geniş şəkildə) bayıra ötürsünlər. Əgər bizdən "inqilabınız nədir?" deyə soruşsalar, deyək ki, budur.

Əgər inqilabın dəyərlərini siz müdafiə etməsəniz, onun ideoloji əsaslarını dünyaya açıqlamasanız, buna səlahiyyəti çatmayan digər şəxslər görəcəklər.⁴⁰³

Biz İran xalqı çox böyük inqilab etdik. Bu inqilab olduqca əzəmətlidir. Mən tam əminliklə sizə deyirəm ki, bizim əksərimiz çox şeyləri bilsək də, necə möhtəşəm hadisənin baş verdiyindən hələ də xəbərsizik. Bu inqilab qeyri-adi və möhtəşəm bir hadisədir. Bütün hegemon, zalım və cahil dünya bir tərəfə, bu inqilab bir tərəfə! Çox mühüm hadisə baş vermişdir və bu inqilab özündə dünyanın bütün zülm və küfr düşərgəsi ilə mübarizə gücünü hiss edir. Biz bu inqilabın içərisində olduğumuza görə onun nə qədər böyük və mühüm olduğunu anlamırıq. Bu qədər üstün cəhətləri və əməli təsirləri olan böyük bir inqilab öz düşüncə əsaslarını təqdimetmə baxımından dünyanın ən zəif və ən bacarıqsız inqilabları heç, hətta ən zəif dəyişikliklərindən biridir. Fərz edin bir müştərək bazar yaranır. Müştərək bazar nədir? Bir neçə ölkə birgə ticarət edən bir neçə iş adamı kimi bir yerdə oturub ticarət əlaqələri qururlar. Bu zaman iqtisadiyyatçılar, siyasətçilər, ümumi xalq, istehlakçı və istehsalçı tərəflər üçün bu işin düşüncə əsaslarına dair müxtəlif səviyyələrdə onlarla kitab və broşür yazılır, tədqiqat aparılır və film hazırlanır. Mən çox kiçik bir misal çəkmək istədim. Müştərək bazarın yaradılması dünya inqilabları ilə müqayisədə olduqca cansız və kiçik məsələdir.

İndi isə inqilablara nəzər salaq. Oktyabr inqilabı qələbə çalandan 10-15 il ərzində bu inqilabın ideoloji əsaslarına dair müxtəlif səviyyələrdə o qədər kitab, film, hekayə və broşür hazırlanır ki, adının duyulduğu ölkələrdə daha xalqın onların kitablarından istifadə etməsinə ehtiyac qalmır. Yəni ideoloji mühit o qədər təmin olunur ki, həmin ölkələrin öz ziyalıları oturub onların dəyər və düşüncə əsaslarına dair kitablar yazırlar. Hətta iranlılar son 30-40 ildə Sovet inqilabının ideoloji əsasları barədə fars dilində nə qədər kitablar yazıblar. Onlar o qədər yazdılar ki, hər hansı növ düşüncə baxımından onlarla əlaqədə olan bütün ziyalılar yetərincə təmin olundular. Sonra da bir qələm sahibi öz fikri və ziyası ilə yazmağa başladı. Onların tərcümə olunmuş əsərləri də öz yerində. Bəs biz nə etmişik? Bu sahədə bizim işimiz həqiqətən çox azdır. İnsanın ürəyi gəlmir ki, bunun sıfır həddində olduğunu desin, çünki bəzi adamlar həqiqətən ixlasla müəyyən işlər görmüşlər. Lakin bu emosional cəhətləri nəzərə almasaq, sıfır həddindən çox azca yuxarıda olduğunu deyə bilərik. Nə üçün? Təbii ki, buna dəlillər var. Bizim əsas ziyalı və mütəfəkkirlərimizin bəzisini əvvəldə bizdən aldılar, bəzisi müxtəlif icra işləri ilə məşğul oldular. Amma hər halda, nəticə budur ki, biz istehsal etməmişik. İnqilabdan 10-11 il ötür, bu 10 ildə yaxşı olardı ki, biz İslamın əsaslarını yazan - çünki inqilab İslam inqilabıdır - yüzlərlə İslam yazıçısı yetişdirəydik, amma yetişdirməmişik. Bu, hövzənin işlərindən biridir. Demək istəmirəm ki, hövzələrdən bayırda oturanların üzərinə məsuliyyət düşmür, amma ən böyük məsuliyyəti elm hövzəsi və birinci növbədə Qum daşıyır. Qumun bu sahədə çoxlu məhsulu olmalı idi.⁴⁰⁴