Birinci fəsil: Mədəni hücum və mədəni mübadilə

7- Mədəni işlərdə gənc və yeniyetmələrə xüsusi diqqət

Mənim fikrimcə, bu gün bizim məktəblərimizdə ən lazımlı məsələ şagirdlərdə İslam etiqadını və İslam əməlini dirçəltməkdir. Əgər İslam əməlinə və etiqadına qarşı laqeyd bir ailədən, yaxud İslam fikirlərinə və əməlinə inamı və diqqəti az olmayan, lakin valideynləri savadsız, düşüncə və psixoloji cəhətdən qüsurlu olduğuna görə uşağa müsbət təsir göstərə bilməyən bir ailədən bir uşaq məktəbə getsə, həmin çatışmazlıqlar orada düzəldilməli, bu uşaq həm elm, həm əməl, həm etiqad baxımından dindar insana çevrilməlidir. Əlbəttə, biz hamımız bilirik ki, İslam adamı yalnız İslam etiqadına malik olan və İslam əməllərini yerinə yetirən deyil, İslam əxlaqı da mühüm bir şərtdir. İslam etiqadlarına malik olan, namaz, oruc və digər belə əməlləri yerinə yetirən, lakin paxıl, xəsis, bədxah, həvəssiz və iradəsiz olan insan müsəlman deyil. Müsəlman hər üç sahədə - həm tərbiyə, həm elm, həm əməl sahələrində işləməlidir. Sözsüz ki, müəyyən mənada bunların hər üçü əməldir. Yəni etiqad da bir növ əməldir. Odur ki, məktəblərdə uşaqlarımızın dini baxımdan – həm etiqadda, həm tərbiyə və əxlaqda, həm də əməli bəndəlikdə müsəlman yetişməsinə çalışmaq lazımdır. Bu bizim əsas işimizdir. Elmsevərlik də İslam tərbiyələrindəndir. Əgər biz İslam əxlaqını təbliğ etmək istəsək, onda bu da var. Elmi dərəcələrin inkişafı məsələsi də sizin əsas işlərinizdəndir. Buna diqqət ayırmaq lazımdır. Elmlərin bölgüsü, prioritetləri təyin etmək və bu gün, bu dövrdə, bu beş ildə, bu on ildə şagirdlərin daha çox hansı elmlərə yönəldilməsi sizin ixtisaslı işlərinizdəndir. Siz bunları daha yaxşı bilirsiniz. Qısası budur ki, uşaqlar İslama uyğun tərbiyə olunmalıdırlar.

Məlumdur ki, siz mədəni hücumun ön xəttindəsiniz. Mən bunu qəbul edirəm. Çünki mədəni hücum yeni nəsli həm dinə, həm inqilabi prinsiplərə, həm də bu gün hegemonizmi, hegemon gücləri təhlükəyə salan və qorxudan fəal təfəkkürə qarşı etiqadsız etmək məqsədi ilə aparılır.⁵⁶⁸
Onlar bir ölkədə - yəni İslam Respublikasında canlanmış bir İslamla ürəkdən düşmənlik edir, onu məhv etmək üçün müxtəlif yollara əl atırlar. Biz inqilabın əvvəlindən indiyədək bu ədavəti görmüşük, indi də iqtisadi, mədəni və siyasi sahələrdə görürük və hər yerdə özümüzü hazırlamalıyıq. Buna qarşı ən mühüm tədbirlərdən biri bu məmləkətin gənc, yeniyetmə və uşaqlarını islamçı yetişdirməkdir. Məncə Təlim və Tərbiyə Nazirliyinin dərs vəsaiti hazırlama, müəllim yetişdirmə, məktəblərə və müəllimlərə nəzarət proqramlarında əsas məsələ bu olmalıdır ki, İslam təfəkkürü ötürülür, yoxsa yox; məktəblərdə uşaqların müsəlman yetişdirilməsi baş verir, yoxsa yox. Biz çatışmazlıqları aradan qaldırmağa çalışmalıyıq. Bizim ölkəmizdə məktəblər, təlim-tərbiyə qurumları qədim olsa da, əvvəldən düzgün qurulmayıb. Əksərən elmi-mədəni sahələr kimi məktəbləri də düzgün bünövrə üzərində qurmayıblar. Siz indi düzgün bünövrə qurmağa çalışırsınız. Bunun üçün qarşısınıza çoxlu problemlər çıxır. Siz bu problemlərə dözməli və bunu Allah yolunda cihad saymalısınız. Həm siz, həm də bütün qadın və kişi müəllimlər bunun həqiqətən Allah yolunda bir cihad olduğunu bilməli və qarşıya çıxan çətinliklərə dözməlidirlər. Hökumət də öz fəaliyyət və proqramlarında sizin problemlərinizi azaltmağa çalışmalıdır.⁵⁶⁹
İnsanda soruşmaq, araşdırmaq və haqqı axtarmaq hissi olmasa, heç bir hidayət və təkamül baş verməz. İnsan təbii və instinktiv olaraq həqiqəti olduğu kimi bilmək və ona sarı qanad çalmaq istəyir. Bu soruşma və araşdırma hissi haqqı axtarmağın, tapmağın və ona qovuşmağın müqəddiməsi, açarıdır. Bu hiss gəncdə hamıdan aktualdır. Gəncin təlatümlü ruhu, çox kəskin dönüş olan həddi-büluğa çatması və bu dövrə xas xüsusiyyətlər olduqca əhəmiyyətli amillərdir. Bu, gənci yekun qərarlara sövq edir. Gənclik zamanı olmasa da, sonra qərar verir. Bəzən qatar relsi kimi kiçik bir hərəkət böyük bir dönüş yaradır və məsələn, şərqə doğru gedən qatar yolunu dəyişib qərbə sarı hərəkət edir. Gənclik çağında da hadisələr, ictimai, ailəvi və tərbiyəvi amillər yolayıran kimi relsi elə dəyişir ki, yol tamamilə dəyişilir, şərqə doğru gedən qərbə sarı baş alır. Gəncliyin bu mərhələsi çox həssas çağdır. Bu çağ ona görə həssasdır ki, insan həddi-büluğ dövründən uzaqlaşdıqca, gəncliyin sonuna, 24-25 yaşlara yaxınlaşdıqca daha püxtələşir.

Uşaqlıq çağı başqa bir cəhətdən həssasdır. Mən bunu qəbul edirəm ki, bizim dinləyicilərimiz uşaqlar olsalar, çətinliyimiz olmaz. Lakin həddi-büluğ dövründə gəncin taleyini həll edən amil uşaqlıq çağıdır. Siz bəzən dindar bir ailədə və mühitdə böyümüş uşağın o dövrdə dinsiz olduğunu görürsünüzsə, bu, ailədən ibarət tərbiyə amilinin təsirsiz olduğunu və bizim xəbərsiz olduğumuz naməlum bir amilin mövcudluğunu göstərir. Bəzən gecə namazı qılan atanın, iffət və hicabını çox ciddiliklə qoruyan ananın bəzi xüsusiyyətləri onun rəftarına mənfi təsir buraxır. Yəni uşaq belə nəticə alır ki, atanın bu xarakterini qəbul etməməlidir və təbii olaraq qəbul etmir. Yaxud ailələr daxilində xəbərsiz olduğumuz başqa bir amil var. Mən elə ailələr tanıyıram ki, ataları çox yaxşı insanlar idilər, amma uşaqları çox pis adamlar oldular. Mən siyasi çevrədə buna dair bir neçə nümunə ilə rastlaşmışam. Bəzən atalar iş yerlərindən evlərinə gedib bəzi sözlər danışırlar, fikir vermirlər ki, təcrübəli, ağıllı və dünyagörmüş bir atanın danışdığı hadisəyə dair qənaəti xam və ibtidai bir uşağın qənaətindən tam fərqli olur. Belələri bu məsələyə diqqət yetirmədən siyasi və ictimai çevrələrdə baş verənləri evdə danışırlar. Mən təəssübkeş, mübariz, dindar və antikommunist bir ata tanıyırdım, övladları kommunist oldular, bir neçəsi və bəlkə də hamısı müxtəlif hadisələrdə öldürüldülər. Onlar antidin, marksist və materialist fikirlərlə tanış idilər, təəssübkeş dindar olan ataları da dindar çevrədə baş verən hadisələri, uşaqlara uyğun olmayan acı söz və tənqidləri evdə danışırdı. Nəticəsi isə belə oldu. Belə nümunələr çoxdur. Hər halda, demək istəyirəm ki, çox həssas olan uşağın təsirlənməsi aqibətə təsir edir. Ona çox diqqətlə yanaşmaq lazımdır. Siz ailələrdəki boşluğu doldurun. Uşağa şəxsiyyət kimi və psixoloji baxımdan təsir göstərə bilməyən çox nöqsanlı və avam ailələr, şəxsiyyətsiz uşaqlar yetişdirən şəxsiyyətsiz ata-analar var. Siz bu boşluqları doldurmalı və uşaqda dözüm, səbir, hadisələr qarşısında möhkəmlik və güclü dindarlıq yaratmalısınız.⁵⁷⁰

Siz gəncin beynində ictimai, dini və ya elmi məsələlərə dair yaranan ziddiyyətləri aradan qaldırmaq istəyirsinizsə, onun beynində həmişə özünə münasib amilləri cəzb edəcək qüvvə yaratmalısınız. Bu zaman siz onun arxasınca düşmədən öz beyni avtomatik olaraq onları cəzb edəcək. Sizin beyninizdə bir düşüncə olduqda onunla məşğul olsanız da, olmasanız da, get-gedə püxtələşir, oxuduqlarınızdan, eşitdiklərinizdən və gördüklərinizdən özünə uyğun amil və elementləri götürür. Əsas budur ki, beyində mərkəzi nüvənin əsası qoyulsun və bu, uşaq verilişlərinin işidir.⁵⁷¹