BiSMİllahir-rəhmanir-rəHİm kitabda istifadə olunan əDƏbiyyat

PEYĞƏMBƏRİN CANİŞİNİ KİM İDİ? 

Hər bir insan, əqlin hökmünə əsasən  müəyyən bir səfərə çıxdıqda, özünün zəruri və 

vacib  iĢlərini  birinə  tapĢırır  ki,  onları  yerinə  ye-tirsin.  Bütün  peyğəmbərlərin  də 

özlərindən son-ra bir nəfər caniĢin və nümayəndəsi olmuĢdur. 

Misal  üçün,  Musa  peyğəmbər  ibadət  üçün  Tur  dağına  otuz  günlük  səfərə  çıxanda 

qardaĢı Harunu öz yerinə caniĢin təyin edir, bu müd-dət ərzində onları baĢsız qoymur və 

qardaĢına vəsiyyət edir ki, dini iĢləri öhdəsinə alaraq onun caniĢini olsun. Digər tərəfdən, 

Allah-taala  bəndələrə  əmr  edir  ki,  özlərinin  vacib  iĢlərini  vəsiyyət  etsinlər.  Amma 

görəsən,  rəvadırmı  ki,  sonuncu  Peyğəmbər  bu  ilahi  qanundan  istisna  edilsin,  dünyadan 

gedərkən öz  yerinə bir kəsi  caniĢin təyin  etməsin və camaatı öz baĢına  buraxsın?  Bu  iĢ 

nəinki  peyğəmbərlərin  sonuncusu,  daim  ümmətin  xeyir  və  məsləhətini  fikirləĢən  bir 

Ģəxsiyyətdən, hətta özünün Ģəxsi xeyir və məsləhətini baĢa düĢən adi bir Ģəxsdən belə baĢ 

verməz.  Halbuki,  ondan  sonra  heç  bir  peyğəmbər  gəlməyəcəkdi  ki,  deyilməmiĢ 

məsələləri  bəyan  etsin.  Görəsən  hidayət  kitabı  olan  Quran  onun  incə  mənala-rını 

açıqlayan bir müəllim olmadan bu camaatı hidayət edib düz yola çəkə biləcəkdimi? 

Əgər  hər  hansı  bir  dövlət  parlamentində  müəyyən  bir  qanun  qəbul  edilib  camaata 

çatdırılsa, ancaq ondan məqsədin nə olduğunu heç kim baĢa düĢməsə bu qanun öz-özünə 

qüvvədən düĢüb etibarsız sayılmazmı?  Quranın  müəllimi olmadan  bizə həvalə edilməsi 

düzgün iĢ olarmı?! 

Ömər  ibni  Xəttab  iddia  edirdi  ki,  Allahın  kitabı  Quran  təklikdə  müsəlmanlara 

kifayətdir. Bəlkə də o, öz fikrini belə əsaslandırıb izah edirdi ki, Quran ərəb dilində nazil 

olduğundan ərəblər onun mənasını baĢa düĢəcəklər. Doğrudan da əgər onlar Quranı baĢa 

düĢürdülərsə, onda Quran məfhumları barədə bu qədər təfsir və ixtilaf haradan yaranıb? 

Və nə üçün indiyə qədər heç bir təfsir kitabı Quranın mütəĢabeh ayələrini düzgün Ģəkildə 

izah  edə  bilməmiĢdir?!  Ġkinci  bir  tərəfdən  isə  Quran  müəllimini  biz  yox,  kitabın  həqiqi 

müəllifi (Allah) təyin edib. 

Hər  hansı  bir  Ģirkət  yeni  bir  cihaz  və  ya  dəzgah  ixtira  etdikdə,  onun  kitabçasını  da 

buraxır,  müxtəlif  yerlərdə  bu  dəzgah  üçün  təmir  və  xidmət  mərkəzləri  açır.  Əgər  belə 

etməsələr  onda  müĢtəri  tapa  bilməzlər.  Çünki,  camaat  ondan  istifadə  qaydalarını 

bilməzlər. 

Ġndi  necə  ola  bilər  ki,  müqəddəs  Ģəriət  sahibi  asimani  bir  kitab  yaradıb,  onu  bizə 

göndərsin, ancaq onun müəllimini göndərməsin, onu təyin etməyi isə ümmətin öhdəsinə 

qoysun?! 

Üçüncüsü,  ağıl  bunu  qəbul  edərmi  ki,  Allah-taala  bütün  peyğəmbərlər  üçün  vəsi 

seçsin,  yalnız  sonuncu  Peyğəmbər üçün  vəsi  seçməsin  və camaatı  müəllimsiz  sərgərdan 

                                                

182

 “Əs-səvaiqül-muhriqə”, səh.228 

183

 “Təzkirətül-xəvvas”, səh.37-39 

---

 

56 

buraxsın?!  Belə  olan  halda  camaat  ona  əməl  etmədikləri  üçün  bəhanə  gətirib  belə 

deyərdilər:  “Pərvərdigara! Əgər bizim üçün bir müəllim göndərsəydin və da bu asimani 

kitabı  bizim  üçün  açıqlasaydı,  biz  bilməməzlik  ucbatından  haqq  yoldan  çıxıb  əyri  yola 

getməzdik.” 

Əgər  belə  olsaydı,  onda  gərək  qiyamətdə  heç  kimsə  cəzalandırılmayaydı.  Labüd 

olaraq  bu  nəticəyə  gəlirik  ki,  Allah-taala  Ġslam  ümməti  üçün  müəllim  təyin  etmədən, 

onları  öz  baĢlarına  buraxa  bilməz.  O,  hökmən  bir  müəllim  təyin  etmiĢdir  və  o  da 

Peyğəmbərin vəsisidir. 

Bəziləri deyirlər: Allah-taala Ġslam ümmətinə hörmət əlaməti olaraq Quran müəllimi 

seçməyi  onların  öz  ixtiyarına  qoyaraq  buyurub:  “ġavirhum  fil  əmr”  “ĠĢlərdə  onlarla 

məĢvərət et”, yaxud “Və əmruhum Ģura bəynəhum” “Onların iĢləri öz aralarında Ģuradan 

ibarətdir.”  

Bu  sözə  cavab  olaraq  belə  deyirik: Müəllim  seçməyi ümmətin  öz  ixtiyarına  qoymaq 

hikmət sahibi olan Allah üçün qəbahətli bir iĢ sayılır. Çünki, bu halda camaat onun həqiqi 

müəlliminin  kim  olduğunu  tanıya  bilməz.  Ona  görə  ki,  heç  kəsin  o  kitabdan  xəbəri 

yoxdur.  Deməli,  müəllimi  kitab  sahibinin  Özü  seçməlidir  ki,  camaatı  gələcəkdə 

yaranacaq çətinliklərdən və ixtilaflardan saxlasın. Hikmət sahibi və mərhəmətli Allah heç 

vaxt  camaatı  öz  baĢına  buraxıb  sonra  isə  (əmr-lərinə  düzgün)  əməl  etmədikləri  üçün 

onları  cəzalandırmaz.  Deməli  O,  ümmətin  rəhbərinin  kim  olmasını  Öz  kitabında  bəyan 

edib  Öz  məxluqatı  içərisində  ən  əziz  Ģəxs  olan  Peyğəm-bərin  dili  ilə  onu  camaata 

tanıtdırmalıdır.  Ancaq  insan  təbiətən  ziyankar  və  xəsarətdə  olduğundan  həmiĢə  haqdan 

yayınaraq özünü bəlalara düçar edir. 

Digər  tərəfdən  də  bunu  qəbul  etməliyik  ki,  xəlifə  təyin  etmək  üçün  Ģura  yaratmaq 

batil bir iĢ olub Ģəriət tərəfindən rədd olunur. Bu iĢin səbəbkarları isə dindən çıxmıĢ kimi 

tanınırlar.