BiSMİllahir-rəhmanir-rəHİM

AYƏ 138:

﴿وَقَالُواْ هَـذِهِ أَنْعَامٌ وَحَرْثٌ حِجْرٌ لاَّ يَطْعَمُهَا إِلاَّ مَن نّشَاء بِزَعْمِهِمْ وَأَنْعَامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُهَا وَأَنْعَامٌ لاَّ يَذْكُرُونَ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهَا افْتِرَاء عَلَيْهِ سَيَجْزِيهِم بِمَا كَانُواْ يَفْتَرُونَ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Onlar öz gümanlarına əsaslanaraq, Allaha iftira yaxmaq üzündən dedilər: «Bunlar qadağan olunmuş dördayaqlılar və əkindir, bizim istədiyimiz kəslərdən (bütlərin xidmətçilərindən) başqası onlardan yeməməlidir və bunlar minilmələri haram olan dördayaqlılardır.» Həmçinin (kəsərkən başları) üzərində Allahın adını çəkmədikləri dördayaqlılar(ı da var idi). (Allah) tezliklə onları yaxdıqları iftiranın müqabilində cəzalandıracaqdır.»

TƏFSİR:

Bu ayədə onların gülünc əqidələrindən digər birinə işarə edilir. Belə ki, onlar öz yanlış təsəvvürlərinə görə dəvələri, inəkləri, qoyunları və əkin sahələrini haram və toxunulmaz hesab edir, onları öz məbudları üçün ayırır və deyirdilər ki, bizim icazə verdiyimiz şəxslərdən başqa heç kəs onlardan istifadə edə bilməz. Ayə «öz təsəvvürlərinə görə» deyə buyurmaqla bunu çatdırmaq istəyir ki, onların bu iddiaları üçün heç bir dəlilləri yox idi. Sadəcə olaraq öz puç xəyallarına istinad edirdilər.

«Minilməsi qadağan olunan heyvanlar» dedikdə məqsəd on dəfə, hamısını da dişi doğan bir dəvə, həmçinin beş qarın doğan və qulağı yarılan dəvə, eləcə də on bala dünyaya gətirən erkək dəvədir.

Mücahid demişdir: «Müşriklər Allahın adını bəzi heyvanlara və onlara aid olan şeylərə çəkmir və onlarla həccə getmirdilər. Yaxud başlarını kəsən vaxt Allahın adını yox, bütlərin adını çəkirdilər. Bu işləri də görərkən «Allah bizə belə göstəriş vermişdir» deyə iddia edirdilər ki, bu da aşkar yalan və iftira idi.»

Ayənin axırında buyurulur ki, Allah tezliklə onların yağdırdıqları iftiralar müqabilində cəzalarını verəcəkdir.

AYƏ 139:

﴿ وَقَالُواْ مَا فِي بُطُونِ هَـذِهِ الأَنْعَامِ خَالِصَةٌ لِّذُكُورِنَا وَمُحَرَّمٌ عَلَى أَزْوَاجِنَا وَإِن يَكُن مَّيْتَةً فَهُمْ فِيهِ شُرَكَاء سَيَجْزِيهِمْ وَصْفَهُمْ إِنَّهُ حِكِيمٌ عَلِيمٌ ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Həmçinin “bu dördayaqlıların qarnındakı (əgər diridirsə) biz kişilərə məxsusdur və arvadlarımıza haramdır və əgər ölüdürsə, onda hamı şərikdir” dedilər. (Allah) onları tezliklə bu (xoşagəlməz) vəsflərinə görə cəzalandıracaqdır. Həqiqətən O, (şəriətdə) hikmətli və (xeyir və ziyanları) biləndir.»

TƏFSİR:

Bu ayədə Allah-təala onların sözlərindən digər birini nəql edir. Əvvəllər barəsində söhbət olunan kafirlər deyirdilər: Ətinin yeyilməsi və minilməsi haram olan bu heyvanların qarnında olan balalar xalis şəkildə bizim kişilərimizə məxsusdur və qadınlarımıza haramdır.

Bir şeyin müəyyən bir adam üçün xalis olmasının mənası budur ki, heç bir şəriki olmasın. (Əməllərin Allah üçün xalis olmasındakı kimi.) «Zükur» kəlməsi «zəkər» kökündən alınıb, şərəf deməkdir. Onların nəzərində erkək heyvanlar dişi heyvanlardan şərəfli hesab olunurdu. Əgər heyvanın balası ölü doğulsaydı, qadın və kişi onda şərik idilər. Sonra buyurulur: Tezliklə onları bu cür vəsf etdiklərinə görə cəzalandıracağıq. Allah hikmət sahibidir və cəzanı Öz hikmətinə uyğun olaraq təxirə salır, yaxud sürətləndirir. Həmçinin Allah onların bütün işlərindən də xəbərdardır.

Bu ayədə kafirlər üçün dörd eyb sadalanmışdır:

1. Heyvanların başını Allahın izni olmadan kəsirdilər.

2. Heyvanları pak olmasını iddia edərək yeyir və Allaha böhtan və iftira atırdılar.

3. Azad olunmuş dəvələrin balalarını qadınlara haram bilirdilər.

4. Ölü şəkildə dünyaya gələn heyvan balasını heç bir dəlil olmadan həm kişilərə, həm də qadınlara halal hesab edirdilər.

AYƏ 140:

﴿ قَدْ خَسِرَ الَّذِينَ قَتَلُواْ أَوْلاَدَهُمْ سَفَهًا بِغَيْرِ عِلْمٍ وَحَرَّمُواْ مَا رَزَقَهُمُ اللّهُ افْتِرَاء عَلَى اللّهِ قَدْ ضَلُّواْ وَمَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Şübhəsiz, (cahiliyyət müşriklərindən) öz övladlarını ağılsızlıq və nadanlıq ucbatından öldürmüş və Allahın onlara (övlad, əkin və mal-qara kimi şeylərdən) ruzi olaraq verdiyini Allaha iftira yaxmaqla haram etmiş kəslər ziyana uğradılar. Onlar doğrudan da (yoldan) azdılar və onlar heç vaxt hidayətdə olmayıblar.»

TƏFSİR:

İbn Abbas demişdir: «Hər kəs cahil ərəb qövmlərinin cəhalətinin hansı dərəcədə olmasını bilmək istəyirsə, «Ənam» surəsini (yuxarıda qeyd olunan ayələrini) oxusun.»

Ərəb cahilləri bütlərə yaxınlaşmaq, yaxud abır-heysiyyətini qorumaq məqsədi ilə öz qızlarını bütlərə qurban kəsir, yaxud diri-diri basdırırdılar.

Bir nəfər özünün narahatlıq səbəbini Peyğəmbərə (s) demişdi: «Cahiliyyət dövründə Allah mənə bir qız verdi, onu öldürmək istəyəndə arvadım mane oldu. Qız böyüdü və ona elçi gəldi. Qeyrətim buna icazə vermədi. Ərsiz də qalması məsləhət deyildi. Bir gün onu səhraya aparıb bir quyu qazdım, qız nə qədər qışqırıb-bağırdısa, etina etmədən onu dəfn etdim.»

Peyğəmbər (s) ağlayıb sonra buyurdu: «Əgər (şəriətdə tövbədən sonra) keçmiş əməllərin bağışlanması olmasaydı, səni heç vaxt cəzasız buraxmazdım!»

İNCƏ MƏTLƏBLƏR:

1. Xurafatları ən şiddətli bəyanlarla məhkum etmək lazımdır.

2. Cəhalət və səfehlik xəsarət amilidir (övladın əldən verilməsi, insani duyğuların itirilməsi, halal nemətlərdən məhrum olmaq, cəhənnəm və ilahi əzab kimi xəsarətlər).

3. Ən böyük xəsarət insanın batil yolda fəda olmasıdır–istər bütə qurbanlıq olsun, istərsə də xəyali və yaxud yersiz qeyrətə.

4. Bir şeyin haram edilməsi ya əqli, ya da şəri dəlil əsasında olmalıdır.

5. Halal şeylərin nahaq yerə qadağan edilməsi Allaha iftira sayılır və qadağandır.