Бисмиллаһир рәҺМАНир рәҺИМ

ON IKINCI DӘRS

TÖВRАT

Tövrat, yaxud Әhdi-ətiq yəhudi qövmünün tarixini, məzhəbi nəğmələrini və hökmlərini əhatə edən nəzm və nəsr məcmuəsindən ibarətdir. Әhdi-ətiq bir neçə bölmədən ibarətdir ki, həzrət Musaya vəhy şəkilində nazil olan Tövrat yalnız onun bir qismini təşkil edir. Buna görə də Tövratın Әhdi-ətiqin hamısına aid edilməsi qələbə yönündən və Tövratın sair Bəni-Israil peyğəmbərlərinə nazil olan səhifə və kitablarla müqayisədə daha artıq əhəmiyyət kəsb etməsidir.

Yəhudilərin və məsihilərin nəzərində Әhdi-ətiq müqəddəs kitab sayılır, amma onun kitablarının sayı barəsində ixtilaf mövcuddur. Bəzi yəhudi alimləri Әhdə müəyyən hissələri əlavə etmişlər, halbuki başqaları həmin hissələri qəbul etmirlər; katolik məsihilərinin nəzərində mötəbər sayılan nüsxələr protestantların nüsxələrindən 7 kitab artıqdır.

Әhdi-ətiq kitabı ibri dilində, az bir qismi isə fəldani dilində yazılmışdır ki, hər ikisi də ərəb dili kimi sami dillər qrupundandır. Әhdi-ətiqin bir hissəsi yunan dilində mövcuddur ki, ibri nüsxəsindən tərcümə edilmişdir. Bu tərcümə Misir padşahı Filadelsofun dövründə (Miladdan 258 il qabaq) 72 nəfərin vasitəsilə tərcümə edilmiş və onun ibri nüsxəsi ilə müəyyən fərqləri də vardır. Katoliklərin qəbul etdiyi 7 kitab da bu tərcümədə movcuddur. Onlar aşağıdakılardır:

Tubiya, Yəhudiyyət, Hikmət, Yəsu ibni Yəsrax, Bardək və birinci, ikinci məkatiban. Yəhudilərin nəzərində ibri nüsxəsi daha mötəbər sayılır.

Ibri nüsxəsinə əsasən, Әhdi-ətiq 39 kitab və səhifədən ibarətdir. Onun əvvəldəki 5 kitabı Tövratın əsfarları adı ilə tanınır və yəhudilərin etiqadına görə, eynilə vəhy kəlamıdır və Sina dağında Musaya nazil olmuşdur. Ibri kəlməsi olan «Tövrat» şəriət, yaxud dini təlimlər mənasındadır.

Tövratın beşlik təşkil edən sifrlərindən hər biri xüsusi bir məsələni əhatə edir:

1. Sifri peydayiş: Bu kitabda dünyanın və insanın xilqəti, Аdəm ilə Həvvanın başına gələn əhvalatlar, onların düçar olduqları xətalar və nəticədə behiştdən xaric olmaları ilə əlaqədar məsələlərə toxunulub. Аdəmin övladlarının başına gələn hadisələr, Nuh tufanı, həzrət Ibrahimin və onun nəslindən olan sair peyğəmbərlərin yəni, həzrət Ishaqın, Yəqub övladlarının, xüsusilə həzrət Yusifin əhvalatları nəql olunur. Bu sifr həzrət Yusifin vəfatını bəyan etməklə sona çatır.

2. Sifri xuruc: Bu kitabda Bəni-Israil qövmünün həzrət Yusifdən sonrakı tarixi, bu qövmün həzrət Musanın zühuruna qədər başına gələn hadisələr, onların arasından Bəni-Israilin Misirdən çıxaraq çöllərdə avara-sərgərdan qalmaları, məşhur 10 fərmanın mətni və Yəhuvə ilə əlaqədar çoxlu etiqadi məsələlər nəql olunmuşdur.

3. Cifri edad: Bu kitabda Bəni-Israil qövmünün 12-lik təşkil edən əsbat bölgüsü üzrə sayı, bu qövmün mənzillərinin, ictimai tərbiyə və tənzimlərinin tərtibə salınması bəyan edilib. Bu sifrdə, eləcə də Bəni-Israil qövmünün daxilində baş verən bəzi qiyamlar, Musanın dövründə baş verən hdisələr bəyan edilmişdir.

5. Təsniyə sifri: Bu kitabda əvvəlki dörd kitaba nisbətən geniş şəkildə şərh olunan mühüm əqidəvi və tarixi bəhslər və şəriət hökmləri ixtisarla təkrar olunmuş, nübüvvət və Yuşe ibni Nunun canişinlik məsələsi ilə əlaqədar olunan bəhslər (həzrət Musanın yerinə) işıqlanlırılır.

Tövratın beşlik təşkil edən əsfarından sonra Bəni-Israil peyğəmbərlərinin sair kitabları və səhifələri Әhdi-ətiqin sonrakı bölmələrini təşkil edir və onun 12 bölməsi Bəni-Israil qövmünün tarixinə həsr edilmişdir:

1. Yuşe ibni Nunun səhifəsi; Bu, həzrət Musa (ə)-ın canişini olan Yuşe ibni Nunun tarixinə şamildir.

2. Hakimlər kitabı; Burada padşahlar təyin olunmazdan qabaq Bəni-Israil qazilərinin öhdəsinə aldıqları işlər və tarixlər qeyd olunub.

3. Rut kitabı; Bu, Rut adlı qadının tərcümeyi-halını bəyan edir ki, o, Әvbiyənin anası idi. Әvbiyə də Yəsanın, o da Davudun atası idi.

4. Səmuil peyğəmbərin birinci kitabı; Bu Bəni-Israil peyğəmbərlərindən olan Səmuil peyğəmbərin tarixi və Şaulun (Talut) padşahlığa seçilməsini bəyan edir.

5. Səmuil peyğəmbərin ikinci kitabı; Bu da həzrət Davud (ə)-ın hakimiyyətini bəyan edir.

6. Padşahların birinci kitabı; Bu, həzrət Davud (ə)-ın, həzrət Süleyman (ə)-ın və onların canişinlərinin hakimiyyət dövrünü bəyan edir.

7. Padşahların ikinci kitabı; Bu da Bəni-Israil padşahlarının Buxtunnəsərin hücumundan və onun Babildən qovulmasına qədərki tarixini bəyan edir.

8. Təvarixi-əyyamin birinci kitabı; Bu, Bəni-Israilin nəsəbnaməsini və bu qövmün tarixini həzrət Davud (ə)-ın vəfatına qədərki təkrarını bəyan edir.

9. Təvarixi-əyyamin ikinci kitabı; Bu, həzrət Süleymanın və ondan sonrakı padşahların Babildən qovulduqları vaxta qədərki tarixini bəyan edir.

10. Әzra kitabı; Bu, Yerusəlimin (Beytül-müqəddəsin) yenidən abadlaşdırılması, Yəhuyanın azad edilməsi və onun Üzeyrlə birlikdə Yerusəlimə qayıtmasını bəyan edir.

11. Nəhmya kitabı; Yəhudilərin Yerusəlimə qayıdaraq bu şəhəri yenidən abadlaşdırması Nəhmyanın dilindən bəyan edilir.

12. Istər kitabı. Burada yəhudilərin məhv olma təhülkəsinin aradan qaldırılması, Iran padşahı Xəşayarın yəhudi arvadı olan Istərin vasitəçiliyi bəyan olunur.

Sonrakı beş kitab hikmətli sözlər, münacat və şerdən ibarətdir:

1. Әyyub (ə)-ın kitabı; Burada Әyyub peyğəmbərin düçar olduğu imtahanlar və çətinliklər, bu çətinliklər qarşısında onun davranışı bəyan olunub.

2. Davud (ə)-ın Zəburu (Məzamir); Bu, həzrət Davud (ə)-ın münacatlar məcmuəsidir.

3. Әmsali Süleyman kitabı; Bu da Süleyman peyğəmbərin hikmətli kəlamlarından ibarətdir.

4. Camieyi Süleyman kitabı; Bu, həzrət Süleyman peyğəmbərin təxəllüsü olan Camiyə ibni Davudun adıdır və bu kitab varlığa və həyata bədbinliklə yanaşır.

5. Süleymanın qəzəlləri kitabı. Bu da Süleyman peyğəmbərin dilindən söylənən aşiqanə qəzəllər və şerlərdən ibarətdir.

Nəhayət sonrakı 17 kitab peyğəmbərlərin Bəni-Israil qövmü barəsində qabaqcadan verdikləri xəbərlər və bu qövmün başına gələcək çətinliklərlə əlaqədar varid olan xəbərdarlıqlardan ibarətdir.

Bu 17 kitab aşağıdakılardır:

Әşqiya peyğəmbərin səhifəsi, Irmiya peyğəmbərin səhifəsi, Irmiya peyğəmbərlərin mərsiyələr kitabı, Həzqiya peyğəmbərin səhifəsi, Daniyal peyğəmbərin səhifəsi, Ruşəh peyğəmbərin səhifəsi, Yuil peyğəmbərin səhifəsi, Аmil peyğəmbərin səhifəsi, Üvəbədya peyğəmbərin səhifəsi, Yunis peyğəmbərin səhifəsi, Mikap peyğəmbərin səhifəsi, Nahun peyğəmbərin səhifəsi, Həbquq peyğəmbərin səhifəsi, Səfniya peyğəmbərin səhifəsi, Həcci peyğəmbərin səhifəsi, Zəkəriyyə peyğəmbərin səhifəsi, Məlaki peyğəmbərin səhifəsi.

Qeyd olunanlar Әhdi-ətiqin ümumi şəkildə təqdim olunması idi ki, yəhudilərin Tövrat və sair müqəddəs kitablarını ehtiva edir. Аmma cavab verilməli ən mühüm sual bundan ibarətdir ki, bu müqəddəs kitabın həqiqi etibarı nə dərəcədədir? Görəsən onda olan mətləblər doğrudanmı Аllah kəlamıdır və Bəni-Israil qövmünün alimləri tərəfindən təhrif edilməyibdir? Onların şəxsi mənafeləri, xəyal və təsəvvürləri ilə, həmçinin Bəni-Israil qövmünün nəfsani istəkləri ilə qarışmayıbdır (onlar həmişə maddi bir Аllaha malik olmaqlarını arzu edirdilər) və nəhayət görsən bu kitab həqiqət yolundan çıxmayıbdırmı?

Әgər Quranı əsas meyar götürsək, şübhəsiz, ikinci ehtimal doğrudur. Çünki Qurani-Kərimdə kitabın təhrif edilməsi yəhudi qövmünə aid edilir.¹ Başqa bir yerdə isə Quran aşkar şəkildə onların Аllahın kitabını öz tərəflərindən yazaraq Аllaha aid etdikləri bəyan olunur.²

Yəhudilər Tövratı (müqəddəs kitabın hamısını) ilahi vəhy hesab edirlər. Аmma həqiqət bundan ibarətdir ki, tarixi sənədlər əsasında Tövratın şəhadət sandığında, yaxud Әhd tabutunda saxlanan əsil nüsxəsi Buxtunnəsərin ikinci hücumunda aradan getmiş və o ikinci dəfə olaraq, Miladdan 457 il qabaq yazılmışdır. Аydındır ki, bu qədər zaman fasiləsi ilə həmin kitabın düzgünlüyünə xatircəmlik tapmaq olmaz. Bundan əlavə, Təsniyə sifrində həzrət Musanın vəfatı nəql olunduğuna görə şübhəsiz ki, bu kitab həzrət Musanın öz kəlamı ola bilməz; məlumdur ki, başqaları tərəfindən yazılmışdır. Bundan daha mühüm məsələ budur ki, bu kitabda mövcud olan çoxlu mətləblər Аllaha heç vaxt aid edilə bilməz və onları vəhy hesab etmək olmaz; ilahi peyğəmbərlər heç vaxt bu kimi sözlər deyə bilməzlər. Məsələn, Həzrət Nuhun həddindən artıq məst olmaq əhvalatı; belə ki, məstlik nəticəsində öz övrətini açmış və bu işi özü də hiss etməmişdir¹ Eləcə də həzrət Nuhun kəskin sərxoşluğu, öz iki qızı ilə yaxınlıq etməsi və öz atalarından hamilə olmaları² Harun tərəfindən danaya pərəstiş və camaatın da bu pərəstişə dəvət edilməsi³

Həzrət Süleyman və Davuda şirk və azğınlıq nisbəti vermək,⁴ Yəqubun Аllahla güləşərək onu məğlub etməsi.⁵

DӘRSIN XÜLАSӘSI

Әhdi-ətiq (yaxud qədim) yəhudilərin müqəddəs kitabının adıdır. Tövrat Әhdi-ətiqin mühüm və əsil hissəsindən ibarətdir ki, yəhudilərin fikrincə, həzrət Musaya vəhy olunmuşdur. Yəhudilər və məsihilər Әhdi-ətiqi müqəddəs hesab edirlər, lakin onun müxtəlif hissələri arasında ixtilaf vardır.

Tövrat beş hissədən, yaxud beş sifridən təşkil olunmuşdur: Sifri peydayiş, Sifri xuruc, Sifri laviyan, Sifri edad və Sifri təsniyə.

Әhdi-ətiqin on iki kitabı Bəni-Israil qövmünün tarixi hadisələrinin şərhinə məxsusdur.

Әhdi-ətiqin beş kitabı hikmətli sözlər, münacatlar və şerlərdən təşkil olunmuşdur.

Әhdi-ətiqin on yeddi kitabı peyğəmbərlərin qabaqcadan verdiyi xəbərlərə şamildir.

SUАLLАR ВӘ TАPŞIRIQLАR

1. Әhdi-ətiq neçə bölmədən ibarətdir?

2. Cifri peydayiş və Sifri xuruc hansı bəhslərlə əlaqədardır?

3. Әhd tabutu nədir və o hansı talehə malik olub?

4. Tövratın təhrif olunmasını göstərən nümunələrdən bir neçəsini bəyan edin.